Virðulegi forseti. Þessar umræður um utanríkismál hafa að vonum borist allvíða um. Til þess eru í raun og veru full efni vegna þess að bæði er nú skýrsla hæstv. utanrrh. býsna viðamikil og tekur á mjög mörgum þáttum og eins er fullt tilefni til þess í umheiminum að ræða málin á mjög víðum grundvelli þó ég verði að vísu að frábiðja mér tóninn sem mér fannst koma fram í máli hv. síðasta ræðumanns í þeim dúr að tala hér um svefn sjálfstæðismanna í landhelgismálinu, hafandi það í huga að það voru sjálfstæðismenn sem voru í fararbroddi fyrir útfærslu landhelginnar í 200 mílur, eins og allir vita og menn eru hér inni sem glögglega gætu rifjað upp þá sögu, þó ekki sé sérstakt tilefni til þess að gera það hér og nú.
Ég nefndi það áðan að fullt tilefni gæfist til þess í heiminum í kringum okkur að fjalla um utanríkismálin á mjög almennum og breiðum grundvelli vegna þess að hér hafa verið að gerast á undanförnum árum stórkostlegir atburðir, þróunin í Evrópu annars vegar og hrun marxismans hins vegar, og ég tel ástæðu til að leggja áherslu á hið síðarnefnda alveg sérstaklega.
Ég tel rétt að minna á að það sem hefur verið að gerast í Austur-Evrópu er ekki hrun einstakra ríkja heldur hrun skoðunar, hrun hugmyndar sem hefur verið ráðandi og ríkjandi áratugum saman og hefur verið aflvaki stjórnmálahreyfinga, ekki bara í Austur-Evrópu heldur líka í Vestur-Evrópu og um heimsbyggðina alla og m.a. átt marga fylgjendur hér á landi. Það er ástæða til að rifja þetta upp alveg sérstaklega vegna þess að atburðirnir í Austur-Evrópu og hinum nú föllnu Sovétríkjum hafa verið hérna nokkuð til umræðu.
Hinn þátturinn sem hefur verið mjög fjallað um í þessum löngu umræðum um utanríkismálin hefur auðvitað lotið að Evrópumálunum sjálfum og þeirri merku Evrópuhugsjón sem þar liggur til grundvallar. Í því sambandi vil ég nefna tvö atriði sem ég hygg að séu grundvallandi fyrir það sem hefur verið að eiga sér stað í samruna Evrópu og þeirri miklu ummyndun og breytingu á Evrópu sem hefur orðið á síðustu árum.
Það er í fyrsta lagi auðvitað hin beiska lexía sem menn fengu af heimsstyrjöldinni síðari. Sú lexía kenndi fólki það og var auðvitað ástæðan fyrir því að strax að lokinni heimsstyrjöldinni fóru framsýnir hugsjónamenn að huga að því með hvaða hætti væri hægt að tryggja friðinn með auknu samstarfi Evrópuþjóðanna. Þetta er sú hugmynd sem býr að baki þeirri þróun Evrópu sem m.a. hefur verið að eiga sér stað á síðustu árum en auðvitað er hægt að rekja miklu lengra aftur í tímann.
Hinn þáttur þessarar Evrópuþróunar er vilji til þess að efla viðskipti þjóða í milli og sú trú að til þess að hægt sé að bæta lífskjör einstakra landa og einstakra ríkja þá þurfi að ryðja burtu tollamúrum og hindrunum gegn viðskiptum á milli ríkjanna. Þetta er auðvitað það sem að baki býr. Og þetta hafa Íslendingar skynjað með því að taka þátt af fullri einurð og fullri alvöru í samningunum um hið Evrópska efnahagssvæði. Ég minni í þessu sambandi á að allir stjórnmálaflokkar nema Samtök um Kvennalista hafa með beinum og óbeinum hætti komið að þeirri samningagjörð sem aðilar að ríkisstjórn og bera auðvitað þess vegna sameiginlega ábyrgð á samningaviðræðum Íslendinga við Evrópubandalagið.
Með samningnum um Evrópskt efnahagssvæði, sem vonandi verður fullnaður innan skamms tekst okkur væntanlega að tengja okkur við þær miklu breytingar sem eru að eiga sér stað í Evrópu, og ég hef lýst hér fyrr í máli mínu, og fela það fyrst og fremst í sér að ryðja burt hindrunum fyrir viðskiptum þjóða í milli. En um leið tryggir það þá sérstöðu sem við viljum viðhalda sem íslensk þjóð í þessum margbreytilega og flókna heimi sem sífellt verður flóknari og margbreytilegri eftir því sem árin líða.
Það fer í sjálfu sér ekkert hjá því að á svona miklum breytingatíma þurfum við að taka fjölmargt til endurskoðunar, það sem áður virtist vera býsna einfalt og þurfti ekki mikillar skoðunar við í þeirri heimsmynd sem e.t.v. var ekki jafnflókin og hún er í dag. Þessar miklu breytingar kalla á endurskoðun, einnig á hugtökum sem okkur hafa verið töm. Í þessari umræði, ekki bara í kvöld og ekki bara í dag heldur að undanförnu í umræðunni Evrópumálin, hefur t.d. verið mjög flaggað hugtakinu ,,fullveldi``. Og menn hafa sagt sem svo og talað um þetta í einu slengi, ef þannig má að orði komast, að við séum að falla frá fullveldi, falla frá sjálfstæði --- án þess að menn geri þarna greinarmun á milli --- með því að taka þátt í þessum Evrópuviðræðum.
Mér er að vísu ekki mjög tamt, og það verð ég að játa, að vitna í orð Steingríms Hermannssonar, formanns Framsfl., en ég tel að þeir séu mjög fáir, ef þá nokkrir, sem hefur tekist betur að ræða einmitt hið breytta hugtak ,,fullveldi`` í þeirri heimsmynd, sem við okkur blasir, en einmitt Steingrímur Hermannson sem forsrh. í afar athyglisverðri grein sem hann ritaði í Tímann þann 8. febr. á síðasta ári. Greinin var í raun og veru opið bréf til Hjörleifs Guttormssonar, ákafasta andstæðings hugmyndarinnar um hið Evrópska efnahagssvæði. Í þessari grein fjallar hann um nokkur þau álitamál, sem uppi hafa verið æ síðan og jafnvel þó nokkuð fyrr, um þessi Evrópumál og einmitt hugtakanotkunina, hugtakið fullveldi og hugtakið sjálfstæði. Og þar segir Steingrímur Hermannsson m.a., með leyfi forseta:
,,Í samningnum [þ.e. í samningnum um hið Evrópska efnahagssvæði] er aðeins gert ráð fyrir einni yfirþjóðlegri stofnun. Það yrði dómstóll, eins konar hæstiréttur, sem yrði lokadómstóll þegar ágreiningur rís um framkvæmd samningsins.``
Og hann segir jafnframt: ,,Við megum ekki ala með okkur þá minnimáttarkennd að okkar hlutur hljóti að vera fyrir borð borinn í slíkum dómstóli. Við mundum eiga þar dómara og höfum menn sem geta flutt okkar mál ekki síður en aðrir.``
Og það er fleira mjög fróðlegt í þessari athyglisverðu grein sem Steingrímur Hermannsson ritaði í Tímann. Hann segir: ,,Hitt veist þú mætavel`` --- og beinir orðum sínum til Hjörleifs Guttormssonar --- ,,að við tugi alþjóðasamninga sem við höfum gert hefur orðið að breyta íslenskum lögum svo sem á mannréttindasviðinu, sviði vinnulöggjafar o.s.frv. Rétt er að allt slíkt takmarkar sjálfsákvörðunarrétt okkar.`` --- Ég kem að fullveldinu síðar. --- ,,En þetta höfum við gert vegna þess að við höfum talið okkur það rétt eða skylt.``
Og enn síðar í þessari athyglisverðu Tímagrein --- og hér er mættur ritstjóri Tímans og kinkar kolli af mikilli velþóknun --- ritar formaður Framsfl., fyrrv. forsrh., sem leiddi á þessum tíma, ásamt hæstv. utanrrh., Jóni Baldvin Hannibalssyni, þessar samningaviðræður, sem vonandi eru nú að fá farsælan endi, segir hann:
,,Ég geri mikinn mun á fullveldi og sjálfsákvörðunarrétti. Eins og fyrr segir takmörkum við iðulega sjálfsákvörðunarrétt okkar með alþjóðlegum samningum. Í flestum tilvikum getum við hins vegar dregið okkur út úr slíkum samningum, ef við viljum, og þannig endurheimt sjálfsákvörðunarrétt okkar. Sjálfsákvörðunarrétturinn takmarkast einnig af alþjóðlegu umhverfi, ástandi eða viðtekinni venju. Ef úr Evrópsku efnahagssvæði verður takmarkar það sjálfsákvörðunarrétt okkar á sviði viðskipta og efnahagsmála. Hins vegar er ekkert sem bannar að við drögum okkur út úr slíkum samningum og förum okkar eigin leiðir. Ég sé ekki að neinu sé þannig fórnað að slíkt yrði ekki framkvæmanlegt.``
Svo mörg eru þau orð og nú læt ég staðar numið í upplestri mínum úr Tímanum.
Þetta segir okkur það að það ber í fyrsta lagi að gera mjög strangan greinarmun á hugtakinu ,,fullveldi`` og hins vegar hugtakinu ,,sjálfsákvörðunarréttur``. Og það ber jafnframt að vekja athygli á því að hér talar sá maður sem hefur haft hvað lengsta reynslu af þessum Evrópusamningum, bæði sem forsrh. og eins áhrifamikill stjórnmálamaður æ síðan og þess vegna hygg ég að það sé sérstakt tilefni til þess að taka verulega mark á því sem hann er hér að segja.
Það er að mínu mati ekki ástæða til þess að orðlengja miklu frekar um þessar viðræður um Evrópuþróunina en mig langar öllu heldur að víkja fremur að máli sem mér hefur ekki fundist fá nægjanlega athygli í þessari umræðu og það er staða GATT-samningsins --- og nú hefði verið mjög æskilegt að hafa hér hæstv. utanrrh. því að ég þarf helst að eiga við hann orðastað um mál sem ég tel brýnt að fjallað sé um og hefur legið allt of illa í láginni, bæði í GATT-umræðunum sjálfum hér innan lands og almennt í þeirri utanríkismálaumræðu sem hér hefur átt sér stað. Mér er hins vegar sagt að utanrrh. hlýði af mikilli athygli á hvert orð sem hrýtur af vörum manna hér í ræðustólnum og ég hlýt að treysta því að hann sitji nú negldur við hátalarann í þingflokksherbergi Alþfl. milli þess sem hann ræður ráðum sínum við félaga sína. Og í trausti þess ætla ég ekki að trufla orðræður hans en læt mér duga að fjalla um þessi mál með þeim hætti sem eðlilegt er.
Við höfum á síðustu árum verið að upplifa mjög miklar breytingar í viðskiptalífi umheimsins. Fyrir það fyrsta hafa viðskipti almennt verið mjög að eflast og á árunum 1950--1984 gerðist það að á sama tíma og vöruframleiðslan í GATT-ríkjunum fimm- eða sexfaldaðist jukust heimsviðskiptin a.m.k. fimmtánfalt með þessar vörur. Þetta segir okkur það að þróunin í heiminum í viðskiptunum er í þessa átt. Viðskipti á öllum sviðum eru að aukast, frelsi til viðskipta er að vaxa. Þessarar þróunar hefur vitaskuld gætt í Evrópu, eins og margoft hefur komið fram, og hennar mun gæta og gætir í heiminum í kringum okkur. Þessi viðskipti eru líka að verða almennari og taka til stærri hluta heimsins. Ríki, sem áður áttu takmörkuð viðskipti, hafa núna verið að efla með sér viðskipti og þar er auðvitað nærtækast að taka dæmið frá okkur, viðskipti okkar Íslendinga við Suðaustur-Asíu.
Viðskiptin við Suðaustur-Asíu voru til skamms tíma, getum við sagt, fremur lítil en hafa tekið verulegum breytingum og aukist ár frá ári. Japan var fyrir ekki mjög mörgum árum ekki ýkja stór viðskiptaaðili Íslendinga. Tævan og Kórea voru nær óþekktir viðskiptaaðilar Íslendinga fyrir aðeins örfáum árum. Nú er hins vegar svo komið að þetta viðskiptasvæði er orðið eitt hið mikilvægasta fyrir okkur Íslendinga og fram kemur í skýrslu hæstv. utanrrh. að viðskipti til þessara þriggja landa, þ.e. Tævans, Japans og Suður-Kóreu, námu á síðasta ári um 8,5 milljörðum kr. Hér er þess vegna um að ræða afar mikilvæga viðskiptaheild fyrir okkur Íslendinga, sem undirstrikast þó alveg sérstaklega ef við skoðum það mál í ljósi þeirrar þróunar sem hefur verið að eiga sér stað í löndunum fyrir austan hið gamla járntjald, í Austur-Evrópu og gömlu Sovétríkjunum, þar sem viðskiptin gagnvart okkur hrundu á síðasta ári. Svo mikið hrun varð í viðskiptunum við Austur-Evrópublokkina gömlu á síðasta ári --- og það hefði nú einhvern tíma þótt býsna einkennilegt að viðskipti Íslendinga, útflutningur Íslendinga til Austur-Evrópu nam á síðasta ári lægri upphæð en útflutningurinn til Færeyja einna, smáríkisins Færeyja einna.
Þetta segir okkur auðvitað að það er gjörbreytt mynd sem við okkur blasir. Og þessi gamla, mikilvæga viðskiptaheild, sem þarna var einu sinni til frá sjónarhóli okkar Íslendinga, hefur verið að minnka að þýðingu undanfarin ár og það kastaði auðvitað tólfunum sérstaklega á síðasta ári.
Nú er það þannig að auðvitað vonum við að með þeim breytingum sem eru að eiga sér stað í Sovétríkjunum og í Austur-Evrópu --- og nú kýs ég að kalla þessa ríkjaheild Sovétríkin, því að ég kann ekki alls kostar við þetta tal um Samveldisríkin, sem í mínum huga hafa allt aðra merkingu og minna mig á hið breska, gamla, glæsilega heimsveldi, á samveldisríki bresku krúnunnar sem ég ber mikla virðingu fyrir, og vil þess vegna ekkert rugla því saman við þetta samveldistal sem ég heyri nú í fjölmiðlum að er notað um hin gömlu Sovétríki --- auðvitað vonum við það að Eyjólfur hressist og viðskipti okkar við hin gömlu Sovétríki og Austur-Evrópu eigi eftir að braggast að nýju. En það blasir hins vegar við að staðan er í þessum málum þannig í dag og þess vegna hljótum við Íslendingar, sem erum að reyna sem þjóð að efla okkar heimsviðskipti, að horfa mjög til Suðaustur-Asíu, sem er sá vaxtarbroddur sem hefur verið m.a. í utanríkisviðskiptum okkar.
Nú er það að vísu með þessi viðskipti eins og svo mörg önnur að þau eru býsna sveiflukennd og þau ráðast m.a. af því hvernig aflabrögð eru á einstökum fisktegundum. Suðaustur-Asía hefur verið mjög mikilvægur markaður fyrir grálúðu og fyrir karfa og fyrir loðnuafurðir, frystar loðnuafurðir, og eins og allir vita hafa verið miklar sveiflur í loðnuafla og raunar grálúðuafla líka. Þetta sést með því að skoða útflutningstölur fyrir Suðaustur-Asíu, fyrir Japan og fyrir Tævan og Suður-Kóreu, að sveiflurnar í útflutningi til þessara ríkja á árunum 1989--1991 hafa orðið býsna miklar. Hvað sem því líður þá er það engu að síður svo að útflutningurinn hefur verið býsna mikill og skiptir okkur stöðugt meira máli.
Ég vil minna á það í þessu sambandi að þegar umræðurnar um GATT stóðu sem hæst í byrjun þessa árs þá fór það svo að þær snerust að langmestu leyti um landbúnað. Út af fyrir sig geri ég ekki mikinn ágreining um það, ég tel að það hafi verið fullt tilefni til þess að ræða landbúnaðarþátt GATT-samkomulagsins. Hins vegar varð miklu minna úr umræðum um sjávarútvegsþátt GATT sem að mínu mati þó er afar þýðingarmikill. Ég varð þess vegna mjög ánægður þegar það varð niðurstaðan af samþykkt ríkisstjórnarinnar um GATT þann 10. jan. 1992 að álykta sem svo:
,,Unnið verður að því að fá fram þriðjungslækkun allra tolla á sjávarafurðum til samræmis við aðra vöruflokka. Enn fremur leggur Ísland áherslu á að sambærilegar tillögur og fyrir liggja um lækkun ríkisstyrkja til landbúnaðar nái einnig til sjávarútvegs.``
Þess vegna hefði mér leikið mjög mikil forvitni á því að vita frá hæstv. utanrrh. --- sem mér er kunnugt um að situr nú við hátalarann sinn og hlýðir af andakt á hvert orð sem hér hrýtur af vörum manna --- hvað liði framkvæmd samþykktar ríkisstjórnarinnar hvað þessu viðkemur. Einkanlega vegna þess að í skýrslu hæstv. utanrrh., ágætri skýrslu hæstv. utanrrh., er nokkuð fjallað um þetta mál en með þeim hætti að það vekur með mér a.m.k. mjög miklar og áleitnar spurningar. Í skýrslunni, í kaflanum um GATT-samkomulagið á bls. 115, er greint frá því að tillaga, sem uppi er um afnám tolla fyrir tiltekin vörusvið, og er tillaga frá Bandaríkjunum, eigi hvað fisk og fiskafurðir áhrærir litla möguleika, eins og segir í skýrslunni, vegna andstöðu Japans og Evrópubandalagsins. Og síðan segir orðrétt, með leyfi hæstv. forseta:
,,Vegna þess hve treglega gekk í þeim viðræðum lögðu Kanadamenn fram tillögu um miðjan desember sl. um úrlausn fyrir fisk og fiskafurðir. Samkvæmt henni skal tollur á öllum fiski og fiskafurðum lækkaður um þriðjung a.m.k. en möguleiki að semja um enn frekari lækkanir í tvíhliða viðræðum. Þá skuli samið um að tollar fyrir lifandi fisk verði engir, fyrir ferskan, kældan, frosinn, saltaðan eða þurrkaðan ekki hærri en 5%, fyrir reyktan og kryddleginn ekki hærri en 7,5% og fyrir unnar fiskafurðir hæst 10%. Loks skyldi afnema magntakmarkanir og innflutningsleyfi. Haldnir hafa verið tveir óformlegir fundir nokkurra ríkja um tillögu Kanada, þar sem Íslendingar og Norðmenn hafa stutt hana. Fulltrúar EB virðast tregir til samninga á þessum grundvelli en afstaða Japana er jákvæðari. Virðist margt benda til þess að tekist verði á um tollamálin fyrir fiskinn í tvíhliða viðræðum á grundvelli tilboða og krafna.``
Ég hef aflað mér upplýsinga frá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, sem er með söluskrifstofu í Japan, um hvernig tollamálum á fiski, einstökum fisktegundum og einstökum vörutegundum er háttað í þessum mikilvægu útflutningslöndum okkar, Japan, Suður-Kóreu og Tævan. Miðað við þær upplýsingar sem hér koma fram í skýrslu hæstv. utanrrh. get ég ekki betur séð en að jafnvel þær tillögur sem Kanadamenn hafa lagt fram og eru um, að því er manni skilst, rýmkun á tollum, en að þessar tillögur Kanadamanna mundu nákvæmlega enga þýðingu hafa fyrir okkur Íslendinga á þessum mikilvægu markaðssvæðum.
Ég ætla að lesa hérna upp úr upplýsingum Sölumiðstöðvarinnar nokkrar tölur sem undirstrika það að við höfum verulegt verkefni að vinna á þessu mikilvæga markaðssvæði okkar, sem er þarna í Japan, Kóreu og Tævan. Ég tek sem dæmi:
Heilfrystur karfi --- sem er þýðingarmikil útflutningsgrein til Japans --- ber í Japan 5% toll. Heilfryst grálúða sömuleiðis 5% toll. Fryst loðnuhrogn 5% toll. Fryst karfaflök 5% toll. Fryst rækja í skel 3% toll.
Og ef við síðan vindum okkur til Kóreu þá hafa að vísu þau gleðilegu tíðindi orðið að tollur á karfa í Kóreu, þ.e. á frystum karfaflökum, verður nú lækkaður frá árinu 1993, og ekki þó fyrr, og verður þá með 10% tolli en tollur á heilum karfa hefur nú lækkað í 10% en var áður 20%. Til Tævans aftur
á móti, sem að vísu er ekki aðili að GATT, flytjum við heilfrysta grálúðu og verðum að borga þar 20% toll. Hann var að vísu lækkaður úr 40% en flestar botnfisktegundir bera 69% toll samkvæmt þessum upplýsingum sem ég hef aflað mér.
Nú vil ég vekja athygli á því að í þessum tölum í riti og skýrslu hæstv. utanrrh. kemur það fram að heildarútflutningsverðmæti til þessara ríkja, sem ég var hér að vitna til, er um 8,5 milljarðar kr. Það þýðir því ef við tökum þá heildarupphæð að 1% lækkun á tolli gæti fært okkur 85 milljónir kr. Nú sjáum við hins vegar á þeim tölum sem ég hef hér lesið upp að þetta tilboð Kanadamanna, sem auðvitað er fjarri því að vera neitt orðið samþykkt mál og við vitum ekki af skýrslu hæstv. utanrrh. hvert framhaldið verður með, mun ekki færa okkur neinar tollaívilnanir umfram það sem nú gilda í samningum okkar við Japani eða Kóreumenn. Og ég vek líka athygli á því að í þeirri bókun eða þeirri samþykkt ríkisstjórnarinnar frá 10. jan. 1992 er talað um það almennt að vinna að því að fá fram þriðjungslækkun allra tolla á sjávarafurðum til samræmis við aðra vöruflokka. Og þriðjungslækkun frá því sem nú er er auðvitað allt annað en það tollatilboð sem Kanadamenn hafa verið með og vitnað er sérstaklega til í skýrslu hæstv. utanrrh.
Við þekkjum það að Japanir eru engin lömb að leika sér við í viðskiptum og hafa haldið úti ákveðinni aðferð við það að vernda sína hagsmuni. Það er vísu rangt sem haldið hefur verið fram að Japanir flytji ekki mikið inn, þeir eru stórir innflytjendur á mjög mörgum sviðum. Og það hefur komið fram að þeirra innflutningur, á hvaða vog sem hann er nú mældur, er fyllilega sambærilegur á við það sem gerist í ríkjunum bæði í Vestur-Evrópu og Bandaríkjunum. Engu að síður hafa þeir þessa tilhneigingu til þess eins og aðrir --- og ekki síst þeirra kaupsýslumenn --- að reyna að reisa einhverjar skorður við innflutningi eftir því sem þeir hafa talið sér hagkvæmt. Og þeir munu auðvitað ekki baráttulaust gefa eftir tollvernd ef þeir telja að hún sé þeim hentug. Þess vegna væri það alveg sérstakt verkefni að fjalla um það hvort ekki megi ná fram frekari ívilnun heldur en okkur hefur tekist hingað til og frekari ívilnun heldur en þessi Kanadatillaga sem ég hef verið hér að vitna til gerir ráð fyrir. Mér sýnist að hér sé um að ræða verulega hagsmuni, verulegar upphæðir sem geta verið í húfi og geta haft mikla þýðingu fyrir okkur á ýmsum sviðum sjávarútvegsins, sem síst er ástæða til að gera lítið úr. Ég minni á í þessu sambandi að til að mynda karfi hefur verið mjög erfiður í vinnslu og lítt ábatasamur og þess vegna væri það auðvitað verulegt skref fyrir okkur ef hægt væri að lækka tolla á þessari mikilvægu tegund. Sama er auðvitað að segja um loðnuafurðirnar sem eru okkur svo þýðingarmiklar.
Ég hef, virðulegi forseti, lagt aðaláhersluna á það í mínu máli að fjalla um þennan þátt utanríkisviðskiptanna og þar með utanríkismálanna sem lítt hefur verið ræddur. Ég tel að það sé mjög brýnt fyrir okkur að huga sérstaklega að þessu mikla markaðssvæði í Suðaustur-Asíu og ég tel að það standi alveg sérstök efni til þess nú vegna þeirra miklu viðræðna, GATT-viðræðnanna, Úrúgvæ-þáttar GATT-viðræðnanna sem hafa staðið yfir allt frá árinu 1986. Og án þess að ég geri á nokkurn hátt lítið úr því starfi sem verið er að vinna varðandi landbúnaðinn --- og tel ástæðu til þess að fagna því frumkvæði sem ríkisstjórnin hefur sýnt í þeim efnum --- þá vil ég undirstrika það alveg sérstaklega að það er að fleiru að hyggja líka og sjávarútvegsþáttur þessa máls má ekki liggja eftir. Hér er svo mikið í húfi. Strax við hina minnstu lækkun tolla er hægt að færa inn í okkar þjóðfélag tugi milljóna, ef ekki hundruð milljóna á einu bretti, sem við vissulega þörfnumst til þeirrar verðmætaaukningar sem þarf að standa undir okkar lífskjörum í framtíðinni.
Virðulegi forseti. Það var þetta sem ég vildi sérstaklega leggja áherslu á. Ég tel að það sé aðalatriði í okkar utanríkispólitík á næstu árum að efla heimsviðskiptin. Við erum þjóð sem þarf á því að halda umfram allt. Þess vegna hljótum við að fagna þeirri þróun sem er að eiga sér stað í Evrópu og fagna því að okkur takist með hinum ágætu samningum um Evrópskt efnahagssvæði að tengjast þróuninni með þessum hætti. En við þurfum jafnframt að huga að því að styrkja okkar stöðu á öðrum mörkuðum. Það getum við gert jafnframt Evrópusamstarfinu. Það er ekkert sem útilokar okkur frá því þó að við tökum þátt af fullum og heilum hug í Evrópusamstarfinu. Aðalatriðið er hins vegar það að við þurfum að huga að fleiri þáttum og muna það að tollalækkanir í Suðaustur-Asíu geta fært okkur veruleg verðmæti inn í okkar þjóðarbú.