Frú forseti. Vegna þessarar fsp. er því fyrst til að svara að það telst ekki í verkahring dómsmrn. að hafa með höndum almennt eftirlit með þeim sem starfa við innheimtur í landinu, hvort sem þeir eru lögmenn eða ólöglærðir innheimtumenn. Spurningunni um það hvort dómsmrh. hyggist grípa til sérstakra aðgerða til að vernda borgara gegn innheimtumönnum verður því að svara neitandi, enda eru slíkar aðgerðir ekki í valdi ráðuneytisins. Hins vegar er það hlutverk ráðuneytisins að sjá til þess að íslensk löggjöf veiti
mönnum kost á að leita réttar síns þegar brotið er á þeim. Það á því að sjálfsögðu við þegar menn telja að innheimtur séu ólögmætar eins og komið hefur fram varðandi innheimtur á áskriftargjöldum í svokölluðu Þjóðlífsmáli. Þessu hlutverki hefur ráðuneytið sinnt. Það er rangt með farið þegar því er haldið fram að menn eigi engin úrræði þegar óprúttnir innheimtumenn stefna þeim fyrir dóm til greiðslu skulda sem þegar eru greiddar. Nærtækasta úrræðið sem verður gripið til undir þeim kringumstæðum er að mæta fyrir dóm og framvísa kvittun um að skuldin sé greidd eða leita ráðgjafar lögmanns. Við slíkar aðstæður er engin hætta á að dómur falli þeim í óhag sem þegar hefur staðið skil á sínum gjöldum.
Mikilvægt er að stefndi mæti fyrir dóm, enda er litið svo á að útivist hans þýði að hann fallist á þær kröfur sem eru gerðar í stefnu. Við innheimtur í einföldum skuldamálum eru gefnar út svokallaðar áskorunarstefnur sem sæta sérstaklega hraðri meðferð. Ef stefndi mætir ekki í áskorunarmáli og ekkert er við málatilbúning stefnanda að athuga, áritar dómari stefnuna og hefur áritunin þá sama gildi og dómur. Því miður er í allt of mörgum tilvikum um það að ræða að menn sinna ekki slíkum stefnum, mæti hvorki fyrir dóm né leiti ráðgjafar um það hvernig þeir eigi að bregðast við. Þannig verður þeim fyrst ljóst í mörgum þessara tilvika að fallist hafi verið á kröfu stefnanda fyrir dómi þegar fógeti úrskurðar um fjárnám eftir áskorunarstefnunni. Þrátt fyrir þetta stendur mönnum sú leið opin að áfrýja máli sínu til Hæstaréttar og koma þar fram með varnir sem þeir hefðu getað komið fram með fyrir héraðsdómi. Það er skylda fógeta að benda mönnum á þennan rétt sinn ef þeir hafa mótmæli fram að færa við fjárnám.
Skv. 1. mgr. 20. gr. laga um Hæstarétt Íslands er þriggja mánaða frestur frá lokum dómsathafnar til að áfrýja máli til Hæstaréttar og skv. 2. mgr. 20. gr. laganna getur dómsmrh. veitt áfrýjunarleyfi næstu 6 mánuði til viðbótar. Og skv. 3. mgr. getur dómsmrh. að auki veitt leyfi til áfrýjunar máls allt að tvö ár frá lokum dómsathafnar ef ríkar ástæður eru til og Hæstiréttur mælir með því. Hafi menn greitt kröfurnar er ekki lengur um að ræða að þeir geti áfrýjað skuldamálinu sem slíku, en sú leið stendur þeim þá opin að krefja innheimtumenn um endurgreiðslu og skaðabætur fyrir dómstólum eftir almennum reglum um skaðabætur.
Loks er rétt að taka fram að ef innheimtumenn eru bersýnilega að reyna að ná fé út úr fólki með ólöglegum hætti, t.d. með því að nýta sér fákunnáttu til þess að það greiði kröfur sem eiga sér enga stoð, þá er það að sjálfsögðu refsivert athæfi sem hinn almenni borgari getur kært til lögreglu. Í hegningarlögum eru ákvæði um fjársvik í 248. gr. þar sem segir að ef menn hafa fé af öðrum með því að hagnýta sér ranga eða óljósa hugmynd hans um einhver atvik, þá varðar það fangelsi allt að tveimur árum og ef sakir eru miklar allt að sex ára fangelsi. Ef lögmaður stendur fyrir slíkum innheimtum gæti það átt undir 134. gr. hegningarlaganna, þar sem segir að ef opinber starfsmaður misnotar aðstöðu sína til að neyða mann til að gera eitthvað eða þola eitthvað, þá skuli hann sæta varðhaldi eða fangelsi allt að þremur árum, en lögmenn teljast vera opinberir sýslunarmenn. Ef opinber starfsmaður gerist sekur um hegningarlagabrot með verknaði sem telja verður misnotkun á stöðu hans, þá skal hann sæta þeirri refsingu sem við því broti liggur en þó svo aukinni að bætt sé við hana allt að helmingi hennar. Sú leið stendur loks opin að kæra lögmann fyrir siðanefnd Lögmannafélagsins. Í 6. gr. laga um málflytjendur segir að ef stjórn Félags héraðsdóms- eða hæstaréttarlögmanna leggur til að ákveðinn félagsmaður verði sviptur leyfi vegna tiltekinna óviðurkvæmilegra athafna í starfi sínu geti dómsmrh. tekið af honum leyfi til málflutnings um stundarsakir eða að fullu og öllu ef miklar sakir eru.
Ég hef hér, frú forseti, lýst þeim úrræðum sem réttarkerfið býður upp á fyrir hinn almenna borgara til að verjast því þegar reynt er að innheimta af honum kröfur sem hann ekki skuldar. Þeir sem verða fyrir slíkum innheimtum geta með einföldum hætti og án tilkostnaðar leitað réttar síns strax í upphafi en gera því miður ekki í öllum tilvikum, stundum vegna vanþekkingar.