Fjármálaráðherra (Friðrik Sophusson) :
Virðulegi forseti. Ég vil segja örfá orð um þessa till. til þál. og fagna því satt að segja að till. skuli koma fram því að hún vekur okkur aftur til umhugsunar um þessi mikilvægu mál.
Það má kannski segja að það séu tvær meginstefnur í gangi. Annars vegar er gjaldastefnan og hins vegar skattastefnan. Við gætum út af fyrir sig hugsað okkur það, og þá er ég að tala um þjónustugjöld að sjálfsögðu, að ríkið eins og aðrir tæki gjöld fyrir alla starfsemi sína og fengi þannig þá til að greiða sem njóta þjónustunnar hverju sinni. Þetta má hugsa á mjög mörgum sviðum og hefur verið gert í vaxandi mæli annars staðar á Norðurlöndum. Við höfum hér á landi tekið fyrstu skrefin í þessa átt, til að mynda með því að leggja meiri áherslu á þjónustugjöld heldur en skattahækkanir og um það er auðvitað frægust umræðan frá því í vetur. Hin stefnan er að leggja á skatta og láta fólk greiða án tillits til þess hvort það nýtur opinberrar þjónustu eða ekki. Munurinn er kannski ekki alltaf skýr og kannski sjaldnast skýr. Til að við glöggvum okkur betur á þessu þá hugsa ég að það megi segja að þegar menn greiða skatta, þá eru lagðir skattar á viðskipti, á tekjur, á eignir og síðan eru fjármunirnir notaðir til þarfa þjóðfélagsins algjörlega burt séð frá því hver greiddi skattana eða af hverju skattarnir voru greiddir. Hins vegar höfum við þjónustugjöldin, þar sem sá sem fær þjónustuna greiðir gjöldin að fullu eða að hluta. Þessar tvær stefnur sem oft geta farið saman kunna líka stundum að stangast á. Ég er hlynntur því að slík umræða fari hér fram og tel að við höfum gengið of langt í skattheimtu en of stutt í gjaldtöku.
Það má kannski nefna tvö dæmi sem komu fram hjá hv. þm. til þess að skýra hlutina. Annars vegar eru stimpilgjöldin. Stimpilgjöld eru ekki þjónustugjöld fyrir þá þjónustu að stimpla bréf. Það er misskilningur. Stimpilgjöld eru hreinn skattur, skattur á þessi umsvif og hafa ekkert með það að gera hvað það kostar að stimpla skjölin, enda sjá menn að það er ekkert erfiðara að stimpla skjal sem er upp á 60 milljarða og hitt sem er upp á 20 kr. Hér er því um að ræða hreinan skatt, að sjálfsögðu, og hann er umdeildur, undir það skal ég taka.
Dæmi um gjaldtöku er hins vegar það að ef opinber aðili fyllir út tollskýrslu eða skattskýrslu og tekur fyrir það gjald, þá á það gjald auðvitað nokkurn veginn að svara til kostnaðarins. Menn mega þó ekki gleyma því að það er enginn skyldugur til þess að láta opinbera stofnun gera þetta, menn geta auðvitað gert þetta sjálfir eða fengið hvern sem er
til að gera þetta fyrir sig. Að því leytinu til er hérna um talsvert frjálsræði að tefla.
Við höfum stundum dæmi um það hve erfitt það er að líkja eftir gjöldunum og gott dæmi um það er nýlegt gjald sem tekið er til hafrannsókna hér á landi upp á 525 millj. á þessu ári. Hafrannsóknastofnunin er rannsóknastofnun atvinnulífsins og rannsakar hafið með tilliti til fiskigengdar og fiskveiða Íslendinga. Það er mjög erfitt að koma því fyrir í kerfinu að hver bátur greiði eftir notum á þjónustu stofnunarinnar og sumir halda því fram, með réttu eða að nokkru leyti, að þetta sé jafnvel eins konar allsherjarlögreglustofnun ríkisins til þess að fylgjast með að ekki sé gengið of mikið á stofnana. En að verulegu leyti er þó um þjónustu við atvinnugreinina að ræða rétt eins og þegar Iðntæknistofnun Íslands þjónustar atvinnulífið. Og það er ekkert óeðliegt að atvinnulífið eða fyrirtækin í landinu greiði að hluta til og jafnvel alveg fyrir þá þjónustu sem hið opinbera lætur í té. Það er vissulega sanngjarnt eins og það er sanngjarnt að einstaklingar greiða fyrir þá þjónustu sem þeir fá til þess að hægt sé að halda úti þeirri þjónustu sem þeir þurfa á að halda sem minnst mega sín í þjóðfélaginu.
Stundum er kostnaðarvitundin ekki alveg í lagi. Ég minnist þess --- það er nú broslegt, það vita margir að ég spila stundum fótbolta í hádeginu og tvívegis hefur það komið fyrir að ég hafi handarbrotið mig í fótbolta. Það mun ekki gerast oft, menn fótbrotna miklu frekar en handarbrotna, en þetta hefur gerst tvívegis. Í annað skiptið fór ég á Slysadeildina og þurfti að taka af mér röntgenmynd og ég spurði þann sem tók myndina: Hvað kostar þetta? Ég man ekki hvert svarið var. Það var um 400 kr. eða eitthvað svoleiðis. Já, sagði ég, ég veit það, ég borga 400. Ég var ekki að spyrja um það, ég var að spyrja um hvað þetta kostaði. Þetta var nú stúlka sem þarna átti í hlut og hún horfði á mig eins og ég hefði dottið á höfuðið en ekki á höndina því að ég hlyti að vita það að ég ætti að borga 450 kr. --- ég held að það hafi verið 450 kr. þá, en ríkisstjórnin er búin að hækka þetta allverulega síðan. Eftir nokkra mæðu komst ég þó að því að kostnaðurinn var líklega 10--20 falt meiri, mig minnir að hún hafi sagt 15 þús. kr. og hafði þá leitað upplýsinga og þá sagði ég: Þetta er einmitt munurinn á því sem þetta kostar og hinu sem ég borga. Og þetta verðum við, bæði ég og þú, að hafa á hreinu.
Þetta skýrir kannski nokkuð hvað stundum er nauðsynlegt að fólk hafi kostnaðarvitund, bæði ég og sá sem þarna átti í hlut til þess að við förum vel með þau verðmæti sem við höfum milli handanna og það er kannski ein tegund af hugmyndafræðinni sem á bak við þetta liggur.
Loks vil ég nefna það dæmi sem hv. þm. nefndi sérstaklega sem voru hæstaréttarlögmannsréttindin og héraðsdómslögmannsréttindi. Þetta er nefnilega nýlegt dæmi. Síðasti fjmrh., hv. 8. þm. Reykn., lagði nefnilega gjöld eftir efnum og ástæðum á ýmsa hvað þetta snertir án þess, takið eftir því, án þess að lagaheimildin væri skýr og þess vegna hefur umboðsmaður Alþingis gert athugasemd við þetta. Núv. ríkisstjórn festi þetta hins vegar í lög þannig að nú hefur þetta lagagildi og það má leggja skattinn á samkvæmt lögum þannig að ekki er lengur spurt um það hvort hér sé skattur eða gjöld fyrir veitta þjónustu. Við vitum hins vegar og það hefur komið fram í vörn fjmrn. að ef við ætlum að þráast við að borga til baka þessa fjármuni til þess tíma sem við settum lögin þá verðum við að geta sýnt fram á að þjónustan hafi kostað eitthvað og við höfum lauslega slegið á að héraðsdómslögmannsréttindin kosti um 40 þús. en hæstaréttarlögmanns nánast ekki neitt. Þannig verður að líta á þessi gjöld sem skattheimtu frekar en annað, skattheimtu sem var sett á sínum tíma á þá aðila sem vildu fá að kalla sig sérstökum starfsheitum eða fá starfsréttindi viðurkennd. Þetta nefni ég hér, hv. þm., vegna þess að mér fannst nokkuð bitið nærri greninu þegar minnst var á þessi gjöld, þ.e. um aukatekjur ríkissjóðs.
En að allra síðustu, virðulegi forseti, (Forseti hringir.) og lýk ég nú máli mínu, þá vil ég taka undir það með hv. flm. till. að það er full ástæða fyrir okkur þingmenn að skoða þessi mál sérstaklega og hafa grunninn í lagi en það er einmitt það sem hv. þm. lagði réttilega áherslu á.