Steingrímur J. Sigfússon :
Herra forseti. Ég vil þakka flm. fyrir að hreyfa þessu máli hér og er þeirrar skoðunar að það sé löngu tímabært að hulunni sé svipt af því málefni sem hér er til umfjöllunar. Það er reyndar nokkur skaði að hæstv. umhvrh. og hæstv. utanrrh. og jafnvel hæstv. heilbrrh. skuli ekki vera viðstaddir umræðuna en við skulum ætla að skilaboðin komist til þeirra. Ég held að það sé enginn vafi á því að sá leyndarhjúpur, sem sveipaður hefur verið tilvist hersins hér í landinu, allt frá komu hans og fram á síðustu daga, hefur ekki síst átt við um þessi mál sem hér er hreyft við. Staðreyndin er sú að þeir sem fylgst hafa með umræðum á undanförnum árum um viðskilnað eða áhrif af rekstri herstöðva á umhverfi erlendis hljóta að spyrja sig að því furðu lostnir hvernig standi á því að jafnlítið hefur verið um þessa hlið málanna fjallað hér uppi á Íslandi og raun ber vitni.
Ég tel reyndar að það liggi fyrir vísbendingar um það, og meira en vísbendingar, sannanir þess að frammistaða íslenskra stjórnvalda í þessum efnum sé svo bágborin, svo langt fyrir neðan allar hellur í raun og veru, að það eitt og sér kalli jafnvel á sérstaka rannsókn, hvernig íslensk stjórnvöld hafa í raun og veru --- að mínu mati og margra fleiri sem um þetta hafa eitthvað hugsað --- gjörsamlega brugðist hlutverki sínu, því hlutverki að gæta hagsmuna íslenskra ríkisborgara og vernda lífríki og náttúru og heilsufar á Íslandi. En þess í stað birtist málafylgja yfirvalda á þessu sviði oft og tíðum fyrst og fremst í því að verja það sem að veru hersins snýr og frammistöðu hans eða framgangi hér í landinu í stað þess að gæta, eins og eðlilegt væri að sjálfsögðu, íslenskra hagsmuna á þessu sviði.
Þar ber að vísu að hafa í huga þá sérkennilegu tilhögun í stjórnkerfinu að utanrrn. og varnarmáladeild þess fer með alræðisvald á öllum málasviðum að heita má þegar þau landsvæði sem tekin hafa verið frá undir hernaðarumsvif eiga í hlut. Þannig er utanrrh. á margan hátt allt í senn, heilbrrh., póst- og símamálaráðherra, umhvrh. o.s.frv. þegar komið er inn fyrir varnarsvæðin.
Mér eru betur kunn dæmi sem lúta að öðrum svæðum á landinu heldur en Suðurnesjum, þar sem íslensk yfirvöld hafa lent í því að þurfa að eiga nokkur samskipti við herinn og/eða utanrrn. og varnarmálaskrifstofu þess fyrir þess hönd vegna áhrifa sem hersetan hefur haft á umhverfi og eru það ófögur dæmi.
Ég gæti tekið þar bæði samskipti landeigenda á Langanesi vegna eftirstöðva af veru bandaríska hersins á Heiðarfjalli en þar virðast þau furðulegu tíðindi hafa gerst í kjölfar
þess að herinn yfirgaf staðinn að íslensk stjórnvöld, eða varnarmálaskrifstofa utanrrn., sem þá hefur trúlega heitið varnarmáladeild, hafi í raun og veru tekið að sér og hvítþvegið með sérstökum samningi herinn af allri ábyrgð á gerðum sínum þar á svæðinu. Væri ástæða til að sá samningur væri dreginn fram í dagsljósið og réttarstaða hans til að mynda könnuð og í hvaða umboði utanrrn. á sínum tíma tók að sér eða fyrir á íslenska ríkið þá alla ábyrgð á þeim spellvirkjum á umhverfinu sem herinn kann að hafa valdið með veru sinni þar og virðist því miður hafa valdið.
Annað dæmi frá svipuðum slóðum eru samskipti heilbrigðisyfirvalda í Norður-Þingeyjarsýslu og Norður-Múlasýslu við utanrrn. vegna byggingar ratsjárstöðvar á Gunnólfsvíkurfjalli. Í ljós kom að allar reglur voru þverbrotnar á byggingarstigi hinnar nýju ratsjárstöðvar, olíuvörur fluttar upp á fjallið án þess að tilskilinn búnaður væri fyrir hendi til þess að geyma þar olíu og í raun flestar reglur brotnar sem skylt var þó samkvæmt lögum að hafa í heiðri og virtist það engu breyta þó að vatnsból byggðarlagsins væru rétt utan í fjalli því sem mannvirkið var að rísa á.
Viðbrögð varnarmálaskrifstofu og utanrrn. voru þau, þegar heilbrigðisfulltrúi á þessu svæði reyndi að leita réttar heimamanna, að daufheyrast lengi vel við öllum erindum, svara ekki bréfum og standa í stífri hagsmunagæslu og vörslu fyrir herinn í stað þess sem eðlilegra hefði verið að veita liðsinni í því að gæta réttar og sækja hagsmuni íslenskra ríkisborgara gegn þessum erlenda aðila.
Þannig hafa því miður dæmin verið heldur dapurleg sem ég hef komist yfir og haft kynni af í þessu sambandi og verð ég því að segja að fátt kemur mér á óvart í sambandi við þetta mál sem hér hefur verið hreyft við með þáltill. og upplýst er um í grg. Ég fagna því þess vegna að hulunni skuli að nokkru leyti svipt af þessu máli með tillögu þessari og þeim gögnum sem henni fylgja sem satt best að segja draga hér upp afar alvarlega mynd af ástandi mála á Suðurnesjum.
Mér er ómögulegt að trúa öðru en því að eftir að þessar upplýsingar hafa verið dregnar fram í dagsljósið hljóti það að leiða til þess að þetta mál komist á dagskrá og tekið verði á því. Ég teldi það vítavert ábyrgðarleysi og kæruleysi af íslenskum yfirvöldum ef svo yrði ekki gert.
Það er rétt að minna á það aftur og hafa það í huga að sporin erlendis frá hræða mjög í þessum efnum. Það er ljóst, og minnt er á það í grg. með till., að margs konar efnanotkun er mjög algengur fylgifiskur hersetu og hefur reynslan því miður orðið sú víðast hvar erlendis frá þar sem áhrif af herstöðvarekstri hafa verið könnuð á umhverfið að þau eru mjög slæm. Það er enda orðið mjög útbreitt og víðtækt að erlendir herir standi straum af kostnaði við að hreinsa upp landsvæði sem þeir hafa haft til afnota og má heita íþrótt orðin í efnaiðnaði og meðal lögfræðinga í Bandaríkjunum að útbúa og sækja slík mál og stórum fjárhæðum nú varið á fjárlögum bandaríska hersins til að mynda á hverju ári til þess að kosta slíka hreinsun. Þess vegna er að sjálfsögðu ekkert annað á dagskrá en að sækja rétt okkar Íslendinga í þessum hliðstæðu tilvikum.
Ég vona, herra forseti, að þessi tillaga verði liður í því, og treysti því reyndar að málið verði ekki látið sofna út af eftir að á því hefur verið tekið með þessum hætti og vona svo sannarlega að hv. utanrmn. og eftir atvikum umhvn., sem eðlilegt væri að fengi þetta mál jafnframt til umfjöllunar, sjái sóma sinn í því að ganga frá því með hvaða hætti tekið verði á þessu máli áður en Alþingi lýkur störfum á þessu vori.