Virðulegi forseti. Þegar þetta frv. var til umræðu fyrir nokkrum dögum flutti hæstv. fjmrh., Friðrik Sophusson, ræðu sem að mörgu leyti fól í sér svipaða lýsingu á afstöðu fjmrn. til þessa frv. og fram kom þegar ég gegndi embætti fjmrh. Ég fagna því í sjálfu sér að hv. fjárln. hefur lagt sig fram um að taka tillit til þeirra sjónarmiða sem fjmrn. hefur sett fram um þetta atriði, en nokkuð skorti á það, því miður, að fjárveitinganefnd, sem þá hét, væri reiðubúin þegar ég gegndi embætti fjmrh. og aðrir voru í forsvari fyrir fjárln. Þess vegna er það frv. sem hér liggur fyrir að ýmsu leyti betra en það upphaflega frv. sem mælt var fyrir á sínum tíma vegna þess að búningur frv. nú er á þann veg að helstu agnúar fyrri gerðar hafa verið sniðnir af.
Ég vil hins vegar í upphafi segja það, sem fram kom einnig í ræðu hæstv. fjmrh., að það hefur nokkuð borið á því í tíð núverandi fjárln., eins og einnig í tíð fjárveitinganefndar á síðasta kjörtímabili, að á sama tíma og þessar virðulegu nefndir hafa að ýmsu leyti með réttu haft áhuga á því að setja skorður við því að framkvæmdarvaldið færi yfir á verksvið löggjafarvaldsins hafa þær engu að síður haft nokkra tilhneigingu til þess að löggjafarvaldið færi inn á verksvið framkvæmdarvaldsins. Það hefur skort sambærilegan áhuga á að setja girðingar gegn því að þingið og þingnefndir væru að sækjast eftir ákvörðunum sem eðli máls eiga heima á sviði framkvæmdarvaldsins eins og að setja girðingar, eins og reynt er að gera í þessu frv., gegn því að framkvæmdarvaldið taki að sér verkefni og vald sem eðlilegra væri að löggjafarvaldið hefði eitt í sínum höndum.
Ég vil þess vegna og í framhaldi af ræðu hæstv. fjmrh. varpa þeirri spurningu til hv. þm. Karls Steinars Guðnasonar, 1. flm. þessa frv., hvort núverandi fjárln. hafi í hyggju að draga jafnskýr mörk og reynt er að gera í þessu frv. til að koma í veg fyrir að t.d. fjárln. eða einstakir hlutar hennar væru að sækjast eftir áhrifum á sviði framkvæmdarvaldsins. Ég tel einnig óhjákvæmilegt að beina til 1. flm. eða annarra nefndarmanna, og ég sé að hér í salnum eru hv. þm. Karl Steinar Guðnason og Pálmi Jónsson sem eru fyrstu tveir flm. þessa frv., nokkrum spurningum um það hvað felist í orðalagi nokkurra greina í frv. Ég tel að það sé afar mikilvægt að það liggi skýrt fyrir vegna þess að vont er að samþykkja frv. af þessu tagi og túlka það sem veigamikla breytingu á skipan ríkisfjármála ef síðan strax koma upp vafaatriði og það jafnvel stórfelld vafaatriði. Ég kýs þess vegna að taka dæmi úr nýliðnum veruleika til að skerpa spurningar mínar. Fyrsta spurningin snýr að 2. gr. frv. þar sem kveðið er á um það að óheimilt sé ,,að auka launa- og rekstrarkostnað ríkisins umfram það sem ákveðið er í fjárlögum nema að fenginni heimild í fjáraukalögum.
Nú eru gerðir kjarasamningar sem kveða á um frekari launaútgjöld ríkisins sem fjárlög gera ráð fyrir og skal þá svo fljótt sem verða má leitað heimilda Alþingis til slíkra útgjalda með fjáraukalögum.``
Nú hefur það komið fram, síðast í gær, hjá hæstv. fjmrh. í viðtölum við fjölmiðla í tilefni af grg. fjmrn. vegna útkomu ríkissjóðs fyrstu þrjá mánuði þessa árs að veruleg óvissa sé í fjármálum ríkisins á þessu ári vegna útgjaldatilefna á grundvelli nýgerðra kjarasamninga en ekki hafi verið tekið tillit til þessara útgjaldatilefna í fjárlögum.
Þess vegna vil ég spyrja flm.: Væri þessi grein orðin að lögum í þeirri mynd sem hún er í frv. hefði hún þá í för með sér að hæstv. ríkisstjórn hefði orðið að koma til Alþingis með frv. til staðfestingar á nýgerðum kjarasamningum áður en samningarnir hefðu fengið efnislegt gildi? --- Ég geri mér grein fyrir að þeir hefðu getað fengið formlegt gildi, en þeir hefðu varla fengið efnislegt gildi ef fjmrh. hefði ekki haft heimild samkvæmt lögum til að undirrita samninginn efnislega.
Við höfum þess vegna þetta dæmi úr veruleikanum, nýtt dæmi, nokkurra vikna gamalt. Það ætti að veita okkur möguleika á að skýra nokkuð nákvæmlega hver er merkingin í 2. gr. frv. Hver er kerfisbreytingin sem felst í 2. gr. frv.? Ef svar flutningsmanna er á þá leið að skv. þessari grein þyrfti fjmrh. ekki að koma með fjáraukalagafrv. nú þegar til þingsins vegna nýgerðra kjarasamninga vil ég spyrja á móti, ef svarið er á þennan veg: Hver er þá breytingin frá því sem var áður?
Ef aftur á móti svar flutningsmanna er á þá leið að segja já, fjmrh. þyrfti að koma með fjáraukalagafrv. til þingsins vegna nýgerðra kjarasamninga, þá er alveg ljóst að um afgerandi breytingu er að ræða og þá tel ég nauðsynlegt að ræða það aðeins nánar við hæstv. fjmrh. og einnig við samtök opinberra starfsmanna hvort þau geri sér þá grein fyrir þeirri skerðingu á samningsumboði fjmrh. sem verið er að lögleiða með þessu frv.
Ég vil þess vegna óska eftir nánari skýringum flutningsmanna á 2. gr. og ég tek eingöngu síðustu kjarasamninga sem dæmi vegna þess að það er oft betra að skilja hvað í lagafrv. felst með því að skoða textann í ljósi ákveðinna dæma sem liggja fyrir.
Önnur spurning mín víkur að 3. gr. frv. Þar er um að ræða ákvæði sem banna fjmrh. eða öðrum í ríkisstjórn að selja, skipta eða leigja eignir ríkisins nema með heimild í almennum lögum eða fjárlögum hverju sinni, en síðan er kveðið á um það að þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. sé ríkisstofnunum í A-hluta ríkisreiknings heimilt án sérstakrar lagaheimildar að selja lausafé sem þær hafa notað við starfsemi sína o.s.frv. og talið er upp, ökutæki, vélar, áhöld og annar búnaður. Einnig er talað um að fyrirtæki og sjóðir í B-hluta ríkisreiknings geti selt varanlega rekstrarfjármuni með þessum hætti. Þetta er í sjálfu sér nokkuð skýrt. En nú kem ég að spurningu minni. Hún er á þessa leið:
Fram hefur komið í fjölmiðlum að fjmrh. hefur ákveðið að selja framleiðslu Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins á nokkrum alþekktum sterkum vínum. ( ÖS: Hefur þingmaðurinn reynsluna?) Nei, þingmaðurinn hefur ekki reynslu af því að neyta þessara drykkja svo ég svari spurningu frá hv. þm. Össuri Skarphéðinssyni sem eins og alkunnugt er hefur nokkra reynslu á þessu sviði. ( ÖS: Þroskasögu minni er ekki áfátt á þessu sviði.) En það er fullkomið aukaatriði í þessari umræðu og bið ég þingmanninn að hafa biðlund.
Í sjálfu sér er nokkuð ljóst, tel ég vera þó rétt sé að fá það skýrt af hálfu flutningsmanna, að samkvæmt þessari grein hefði fjmrh. heimild til þess að selja eitthvað af þeim tækjum sem notuð hafa verið til þess að brugga viðkomandi sterka drykki og vín, brennivín, vodka og ýmislegt fleira. En mín spurning snýr að formúlunni, uppskriftinni, sem er það dýrmætasta í því sem verið er að selja. Fyrirtæki sem framleiðir víntegundir fyrir markað gaumgæfir sérstaklega að halda uppskriftinni leyndri fyrir keppinautum sínum. Fátt er kannski dýrmætara í hinum alþjóðlega viðskiptaheimi vínframleiðslunnar en fyrirmælin um það hverju eigi að blanda saman af efnum til að fá út þann drykk sem hefur hina sterku markaðsstöðu. Ég vil þess vegna spyrja flutningsmenn: Er fjmrh. samkvæmt 3. gr. heimilt að selja framleiðslu Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins á vínum án þess að leita heimildar Alþingis því hann er þar með að selja yfirráðin yfir uppskriftinni og markaðsstöðunni eða með öðrum orðum, svo notað sé viðskiptamál á enskri tungu, hann er bæði að selja formúluna og ,,goodwill``-ið eða uppskriftina og viðskiptavildina eins og það heitir á íslensku.
Að hvorugu þessu, sem sjálfsagt er það dýrmætasta og verðmætast af því sem fjmrh. er að selja í þessu tilviki, er vikið í greininni.
Mér finnst þess vegna orðalag hennar gera ráð fyrir nokkuð þröngri upptalningu á því hvað sé eign af hálfu ríkisins.
Við getum tekið annað dæmi þó að það sé ekki alveg hliðstætt og ekki tekið beint úr veruleikanum eins og það sem ég hef nú vikið að varðandi Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins og ég tel alveg nauðsynlegt að fá svör við því. Væri það bannað samkvæmt 3. gr. og þá hvernig eða er það leyfilegt? Þá er auðvitað alveg ljóst að 3. gr. er mjög gölluð eins og hún er orðuð.
En ég ætla að taka annað dæmi. Það er að fram hefur komið í fjölmiðlum að starfsmenn í Tæknigarði Háskóla Íslands hafa unnið að hugvitsþróun sem felur í sér að tiltekið forrit er hugsanlega að öðlast markaðsstöðu upp á 12 milljarða ísl. kr. Er það nú við hæfi að skera niður lánasjóðinn á sama tíma og takmarka aðgang manna að menntuninni þegar í ljós kemur að mennirnir og fólkið með hugvitið, unga fólkið sem hefur fengið lánin úr lánasjóðnum er að skapa á einu bretti gjaldeyristekjur hugsanlega upp á 12 milljarða? En látum það liggja milli hluta. Það ræðum við við 3. umr.
En það er alveg ljóst að í ýmsum ríkisstofnunum er unnið að sköpun hugvits af þessu tagi og það er kannski það dýrmætasta sem menn eru að fást við í viðkomandi stofnun. Er heimilt að selja þær eignir ríkisins ef um eignir ríkisins er að ræða í öðrum skilningi samkvæmt þessari 3. gr.?
Ég sé að hv. þm. Pálmi Jónsson hlær að því og segir við sessunaut sinn: Eign ríkisins. --- En það er auðvitað þannig eins og fram hefur komið í þekktu dæmi á ákveðinni ríkisstofnun að vísindamenn, ég bið hv. þm. Pálma Jónsson að hlusta á það, sem höfðu unnið að rannsóknum á viðkomandi stofnun, þegar þeir hættu störfum, fóru á brott með rannsóknargögnin sem þeir töldu vera sína eign, en ef ég man rétt komst Ríkisendurskoðun að þeirri niðurstöðu að svo væri ekki. Alla vega fór viðkomandi stofnun fram á það að þeir skiluðu viðkomandi rannsóknargögnum á þeim forsendum að það væri stofnunin sem væri handhafi þeirra en ekki viðkomandi vísindamenn. Og það var alveg ljóst að það verðmætasta varðandi þetta voru rannsóknargögnin en ekki einhver tæki sem voru á staðnum. Tækin voru frekar verðlítil ef þau höfðu ekki verið notuð við viðkomandi rannsóknir.
Ýmis fleiri dæmi mætti sem sagt taka til þess að skýra viðkomandi grein, en ég tel nauðsynlegt að fá um það nokkur svör frá flutningsmönnum.
Þriðja spurning mín snertir 11. gr. frv. Í þessari grein er kveðið á um að sé óskiptu fé veitt á fjárlögum til einstakra ráðuneyta eða ríkisstjórnar skuli í fjáraukalögum gerð grein fyrir greiðslunum á liðum þeim sem um ræðir í þessari grein. Nú var það svo að á síðasta kjörtímabili urðu nokkrar deilur milli mín og þáv. fjárveitinganefndar, sem upphaflega flutti þetta frv., vegna þess að ég hafði beitt mér fyrir þeirri nýjung að afnema aukafjárveitingar algjörlega og taka í staðinn upp litla liði í hverju ráðuneyti sem voru á bilinu frá 4 og upp í 12--15 millj., ef ég man rétt, í hverju ráðuneyti sem veittu viðkomandi ráðherra heimild til þess að ráðstafa þessum fjármunum að eigin ósk, án þess að bera það undir fjárveitinganefnd
eða án þess að mælt væri fyrir um það í fjárlögum hvernig það ætti að gera. Ég var nokkuð gagnrýndur, bæði á fundum og mig minnir einnig hér í þingsalnum, fyrir þetta. Ég taldi þess vegna að fjárveitinganefnd þá hefði verið þeirrar skoðunar að hverfa bæri af þessari braut. Nú gerist það hins vegar við afgreiðslu fjárlaga í vetur að fjárln. núverandi, sem að nokkru leyti er skipuð sömu einstaklingunum, þó það sé nú alls ekki alveg, lætur það yfir sig ganga á lokastigum fjárlagagerðarinnar að gengið er frá fjárlögum fyrir árið 1992 á þann veg að einstakir ráðherrar fá sjálfdæmi til að úthluta í sínum ráðuneytum upphæðum sem hundruðum milljóna skiptir. Ég held t.d. að hæstv. heilbrrh. sé með heimild til að ráðstafa um 500 millj. kr., tæplega 600 ef ég man rétt, að eigin geðþótta. Hæstv. menntmrh. hefur heimild til að úthluta yfir 300 millj., ef ég man rétt, að eigin geðþótta. Þetta er sú aðferð sem valin var varðandi þann almenna niðurskurð sem ríkisstjórnarflokkarnir ákváðu og ég gagnrýndi harðlega hér í þinginu, að skera fyrst niður launaliði um ákveðna prósentutölu, taka síðan hluta af því og færa í einn sjóð í hverju ráðuneyti og viðkomandi ráðherra hafði svo ótakmarkaða heimild --- hv. þm. Pálmi Jónsson --- ótakmarkaða heimild til að flytja þessar upphæðir á hvaða lið sem hann kaus í sínu ráðuneyti. --- Ég bið hv. þm. Pálma Jónsson að hlusta á það. Og þegar er um að ræða, eins og t.d. í heilbrrn., milli 500 og 600 millj. kr. er alveg ljóst að núv. heilbrrh. getur gjörsamlega umbylt ætlunarverki Alþingis með fjárlagafráganginum með því að ráðstafa þessum 500--600 millj. á þann veg að það gangi gjörsamlega á skakk og skjön við ætlun Alþingis um innbyrðishlutfall útgjalda hjá einstökum stofnunum í heilbrrn.
Ég varaði mjög við því í vetur að farið væri inn á þessa braut og spurði: Hvar á að enda? Ef búið er að veita ráðherrum slíkar heimildir upp á 500--600 millj. hvenær verður það næst gert upp á milljarð? Með sömu rökum er hægt að verja milljarði. Og hvað er þá búið að gera við hið raunverulega fjárveitingarvald Alþingis? --- Ég vil biðja hv. þm. Pálma Jónsson og Karl Steinar Guðnason, sem ég er nú aðallega að beina þessum spurningum til, að hlýða nokkuð á það sem ég er að segja þó ég geri mér grein fyrir því að þeir þurfi kannski nokkuð að bera saman bækur sínar og ég veit þeir eru að gera það. En í fullum velvilja bið ég þá um að hlýða á þessar athugasemdir og spurningar. Það er ekki samræmi í því að vera að fylgja fram í þessu frv. stefnu sem er grundvölluð á því að heimildarlausar ákvarðanir séu úr sögunni, en fylgja svo í fjárlögum þeirri stefnu að heimildir ráðherra til að ráðstafa upphæðum að eigin geðþótta eru stórkostlega auknar, sem nemur þúsundum prósenta. Þess vegna er mín spurning sú: Er ekki algjör mótsögn milli þess anda og ákvæða sem er að finna í frv. og þeirrar stefnu sem sett var í lög í fjárlögum yfirstandandi árs? Ég spyr vegna þess að ég á alveg eins von á því að í fjárlögum fyrir næsta ár muni hæstv. ráðherrar endurtaka leikinn. Fyrst þingið er á annað borð búið að koma þeim á þennan spena að þingið segi við þá: Gjörið þið svo vel. Hæstv. heilbrrh., hér eru 600 millj. sem þú mátt ákveða eins og þú vilt hvar þú lætur. Hvort þú lætur í sjúkrahúsið á Ísafirði eða í sjúkrahúsið á Neskaupstað eða í Landakot eða í Landspítalann eða sjúkrahúsið á Blönduósi. Þú ræður því bara, hæstv. heilbrrh.
Ég reikna fastlega með því að ríkisstjórnin muni, ef hún situr áfram, á hausti komanda vilja fá þetta aftur í sínar hendur með sama hætti.
Ég tel þess vegna nauðsynlegt að fjárln. sem kemur til þingsins nú á vordögum og segir við þingið: Við viljum fá þetta samþykkt, þetta frv., svari því þá á vorþinginu: Ætlar hún þá að endurtaka þennan leik í haust? Ég segi í fullri vinsemd við nefndina: Þá finnst mér nú lítið farið að leggjast fyrir kappana, að koma með þetta frv. og þykjast vera að tala fyrir ,,reform`` í ríkisfjármálum en ætla svo að láta hitt ganga yfir sig aftur í haust.
Út af fyrir sig vissum við öll að þessi flati niðurskurður var til kominn eina nóttina í desember þegar ríkisstjórnin var í vandræðum með að ákveða hvernig hún ætti að ná fjárlagafrv. saman. Ég get haft vissan skilning á því. En það má ekki endurtaka það aftur. Ég vildi spyrja hv. flm. að þessu atriði.
Í 9. gr. frv. er einnig að finna ákvæði sem ég fagna um takmarkanir á heimildum fjmrh. til að stofna til yfirdráttar í Seðlabankanum. Ég er reyndar þeirrar skoðunar að það eigi að afnema algjörlega heimild ríkisins til að vera með yfirdrátt í Seðlabankanum og er reiðubúinn að ræða það í nokkuð löngu máli, en hæstv. fjmrh. er ekki viðstaddur þannig að ég ætla kannski að gera það síðar.
Hæstv. fjmrh. vék hins vegar að því í sinni ræðu að í frv. til breytingu á lögum um Seðlabanka Íslands, sem lagt hefur verið fram í þinginu en ekki er ætlunin að tala fyrir í vor, sé þessi heimild takmörkuð og að lokum eigi að afnema hana. En það er dálítið athyglisvert að í því frv. er ekki ætlunin að afnema hana fyrr en eftir að kjörtímabili núv. ríkisstjórnar lýkur. Ábending mín er eiginlega á þann veg að núv. ríkisstjórn eigi þá að taka á sig þennan aga strax, fyrst hún er á annað borð þeirrar skoðunar að hann sé æskilegur. En ekki segja: Ja, hún á bara að eiga við næsta mann. Það er auðvitað hægt að færa margvísleg rök fyrir því að ríkissjóður eigi ekki að hafa þessa heimild til að draga á fé Seðlabankans heldur eigi eingöngu að afla síns fjár á innlendum markaði.
Ég hafði af þessum málum nokkra reynslu. Þegar ég kom í fjmrn. var í gildi samningur við bankakerfið um skyldukaup þess á spariskírteinum ríkissjóðs. Þegar ég var búinn að vera nokkra mánuði í fjmrn. sögðu bankarnir þessum samningi upp einhliða þannig að ríkissjóður varð nauðugur viljugur að fara út á almennan markað með alla sína fjáröflun. Ég kom svo til þingsins og óskaði eftir því að fá stuðning við að setja upp sérstaka skrifstofu, Lánasýslu ríkisins, til þess að annast þetta af því það þurfti að finna því fast form. Það var gert, sem betur fer, hér í þinginu og ég held að reynslan síðan, í þessi rúmlega tvö ár, hafi sannað að það var rétt ákvörðun. Hún hefur skapað það góða reynslu að ég sé í sjálfu sér enga sérstaka þörf á því að ríkissjóður sé með heimild til að vera með yfirdrátt í Seðlabankanum og væri þess vegna tilbúinn að ganga enn lengra í 9. gr. en gert er í frv. nefndarinnar. Ég vil þess vegna spyrja nefndarmenn hvort þeir séu tilbúnir til samkomulags við mig og kannski aðra þingmenn um að breyta greininni á þann veg að þessi heimild verði algjörlega afnumin. Ekki bara það að hún verði ákveðin í fjárlögum ár hvert heldur verði hún einfaldlega afnumin.
Virðulegi forseti. Ég tók eftir því að hæstv. fjmrh. var a.m.k. í seinni hluta ræðu sinnar með ýmsar efasemdir um hitt og þetta í kringum frv. Ég ætla í sjálfu sér ekki að ydda það hér, en mér fannst það gefa til kynna að það ætti kannski eftir að ræða þetta aðeins betur milli þingsins og ráðuneytisins. Mig minnir að hæstv. ráðherra hafi sagt að það þyrfti skoða ýmis ákvæði gaumgæfilegar, held ég að hann hafi sagt, og sjálfsagt skýrir hann það út síðar.
Ég vil svo að lokum segja það, þó að ég ætli ekki að gera það að stóru máli í þinginu, að mér finnst dálítið óeðlilegt að vísa þessu frv. til fjárln. og það væri æskilegt að það færu fram einhverjar samræður um það áður en til slíkrar atkvæðagreiðslu kemur. Ég vek athygli á því að fjölmörg mál sem heyra undir fjmrn. eru á starfssviði efh.- og viðskn. Þar eru öll skattamálin, þar eru öll tollamálin, þar eru öll eignamálin og fjölmargt annað og það er ýmislegt í greinum þessa frv. sem tengist það mikið ýmsu af því sem efh.- og viðskn. fjallar reglulega um í þinginu að það er óeðlilegt að mínum dómi að vísa frv. alveg til fjárln. Það er kannski sérstaklega viðkvæmt þegar nefndin hefur sjálf samið frv. og er þess vegna eðlilega með ákveðna foreldraumönnun gagnvart frv., en mér finnst það ekki vera góður kostur og er ekki viss um að menn hafi alveg hugað að fordæminu sem það gefur varðandi ýmis önnur mál í þinginu. Og kannski kallar þetta á að menn reyni að skerpa aðeins skilninginn á því hvað af verkum fjmrn. fer til efh.- og viðskn. og hvað fer til fjárln. Þetta er ekki skýrt af ákvæðum þingskapanna og er nauðsynlegt að fjalla aðeins nánar um það.
Virðulegi forseti. Ég hef aðeins orðið langorðari en ég ætlaði mér, en vænti þess að annar hvor tveggja fyrstu flm. eða báðir víki einhverjum orðum að þeim spurningum sem ég hef borið fram.