Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til fjárlaga fyrir árið 1992 sem hefur verið lagt fram á Alþingi. Mörg undanfarin ár hafa framsöguræður með fjárlagafrv. verið langar og ítarlegar þar sem forverar mínir hafa leitast við að gera sem flestum efnisatriðum frv. skil. Sú aðferð er góðra gjalda verð en ég tel hana samt ekki þjóna nægilega vel þeim tilgangi sem framsöguræða með fjárlagafrv. á að gera. Að mínu áliti á fjárlagaræða að fjalla um stefnumörkun ríkisstjórnar fremur en að vera almenn lýsing á einstökum atriðum fjárlagafrv. Í henni skýrir fjmrh. þær megináherslur sem í því felast og af hverju þær eru nauðsynlegar. Í ræðu minni mun ég þess vegna skýra helstu forsendur frv., stefnu hæstv. ríkisstjórnar í efnahagsmálum, almennt og ríkisfjármálum sérstaklega. Ég ætla einnig að lýsa því tvíþætta vandamáli sem við stöndum frammi fyrir. Annars vegar ríkir alvarleg stöðnun í efnahagslífinu. Þetta birtist í því að ný verðmætasköpun er í lágmarki í landinu. Hins vegar, og það er bein afleiðing af þessu, getum við ekki að óbreyttri efnahagsstefnu staðið undir sífellt vaxandi kostnaði við velferðarríkið og velferðarkerfið. Það er afar mikilvægt að við áttum okkur á þessum vandamálum, hvernig þau tengjast innbyrðis og nauðsyn þess að taka á þeim strax. Forsenda árangurs í þessu efni er að allir hafi skilning á því að lausn þeirra ræður úrslitum um lífskjör okkar í framtíðinni. Ég ætla ekki að halda því fram að þetta fjárlagafrv. marki tímamót í þeim skilningi að það leysi öll vandamál enda verða þau ekki leyst með einhverjum töfrabrögðum á svipstundu. Þeir sem halda slíku fram eru einfaldlega að blekkja þjóðina. Við þurfum ekki annað en að rifja upp hvað hefur orðið af öllum hornsteinum síðustu fjárlagafrv. til að sjá að það er innihaldið sem skiptir máli, ekki umbúðirnar, enda stendur varla steinn yfir steini af því sem lagt var upp með í sumum þessara fjárlagafrv. Gott dæmi eru fjárlög yfirstandandi árs.
Ég tel að það frv. sem hér er til umræðu geti haft veruleg áhrif með þeim aðgerðum sem það boðar. Mestu máli skiptir að allir, jafnt stjórnmálamenn sem almenningur, geri sér grein fyrir þeirri hættu sem okkur sem þjóð er búin ef ekki er spyrnt við fótum. Um það snýst stefna þessa fjárlagafrv. Ef okkur tekst að vinna þessari stefnu fylgi og framfylgja henni, þá verður þetta tímamótafrumvarp, annars ekki.
Áður en lengra er haldið langar mig að fjalla um aðsteðjandi vandamál og fyrst vík ég að stöðnuninni í íslensku efnahagslífi. Það hefur varla farið fram hjá nokkrum manni að íslenskt efnahagslíf hefur gengið í gegnum miklar þrengingar á undanförnum árum. Frá árinu 1987 hefur þjóðarbúskapurinn verið í öldudal og framleiðslustarfsemin í lágmarki. Hver er ástæðan fyrir þessu? Algengasta svarið hefur verið að um sé að kenna minni afla og erfiðleikum í sjávarútvegi. Þetta er auðvitað rétt svo langt sem það nær enda er sjávarútvegur mikilvægasta atvinnugrein okkar. Þó er þetta aðeins hluti af skýringunni. Málið er í rauninni alvarlegra og vandinn djúpstæðari. Ef við lítum í kringum okkur sjáum við að það ríkir kyrrstaða í íslensku atvinnulífi. Það er nánast sama hvert litið er. Ný fjárfesting er í lágmarki, nýsköpun er mjög lítil og ný atvinnutækifæri eru af skornum skammti. Það er þessi lognmolla, þessi stöðnun, sem er hið raunverulega vandamál í íslensku efnahagslífi. Þessu þarf að snúa við, að öðrum kosti blasir við áframhaldandi kyrrstaða og sífellt lakari lífskjör. En til að snúa vörn í sókn þurfum við að átta okkur á hverjar eru rætur vandans. Af hverju er íslenskt atvinnulíf í dvala? Til þess liggja ýmsar ástæður. Íslensk fyrirtæki voru um langan aldur starfrækt í mjög vernduðu umhverfi. Þetta hefur hins vegar smám saman verið verið að breytast sem er afleiðing af aðild Íslands að EFTA, niðurfellingu verndartolla, bættum samgöngum og aukinni samkeppni erlendis frá. En það sem skiptir sennilega meira máli er að alveg fram á síðasta áratug bjuggu íslensk fyrirtæki sem og aðrir í þessu þjóðfélagi við neikvæða raunvexti. Við þær aðstæður má segja að hluti af eðlilegum rekstrarkostnaði fyrirtækja hafi ekki komið fram í bókhaldi. Verðbólgan faldi hluta raunverulegs tilkostnaðar með sjónhverfingum á kostnað sparifjáreigenda. Afleiðingarnar þekkjum við öll. Í stórum stíl var ráðist í fjárfestingar sem meira og minna voru fjámagnaðar með lánum. Yfirleitt var lítið hugsað um hvort fjárfestingin skilaði raunverulegum arði. Verðbólgan sá um sína. Þegar verðtrygging kom til sögunnar reyndi fyrst á hvort raunverulegur rekstrargrundvöllur var fyrir starfseminni eða ekki. Jafnframt gerðu þessar nýju aðstæður meiri kröfur til stjórnenda fyrirtækjanna.
Á undanförnum árum höfum við verið að súpa seyðið af verndarstefnunni. Að sumu leyti er ástandið ekki ósvipað því sem blasti við í Austur-Evrópu þegar járntjaldið féll. Í mörgum tilvikum hefur einfaldlega ekki reynst vera grundvöllur fyrir áframhaldandi rekstri, a.m.k. ekki í óbreyttri mynd. Allt of sjaldan hafa fyrirtækin brugðist nægilega fljótt við með breytingum í rekstri, auknum sparnaði og sameiningu fyrirtækja.
En það er ekki hægt að skella skuldinni alfarið á atvinnulífið. Kannski skiptir mestu máli að stjórnvöld hafa ekki brugðist rétt við. Stjórnvöld hefðu fyrst og síðast átt að grípa til almennra aðgerða til að tryggja stöðugleika, litla verðbólgu, lága vexti og yfir höfuð svipuð rekstrarskilyrði og í öðrum löndum. Það var ekki gert. Þvert á móti. Í stað þess að halda aftur af útgjöldum ríkisins og skapa atvinnulífinu þannig aukið athafnafrelsi gerðist hið gagnstæða. Ríkisbáknið þandist út sem aldrei fyrr. Aukin útgjöld kölluðu á meiri og meiri skattahækkanir og þegar það dugði ekki til var gripið til þess ráðs að slá lán, jafnt innan lands sem utan. Afleiðingin birtist í óðaverðbólgu og óheyrilega háum vöxtum. Samt tókst ekki að ná endum saman í ríkisrekstrinum.
Við skulum aðeins líta á nokkrar staðreyndir sem mönnum eru ekki alltaf ljósar. Gera menn sér grein fyrir því að erlendar skuldir á hvert mannsbarn í landinu hafa tvöfaldast á síðustu tíu árum? Ég veit að það er alltaf erfitt að átta sig á stórum fjárhæðum. Þess vegna skulum við skoða hvað þetta þýðir á einföldu máli. Árið 1980 skuldaði hver einstaklingur í landinu 350 þús. kr. í útlöndum. Á þessu ári eru skuldirnar tvöfalt hærri, þ.e. hver Íslendingur skuldar 700 þús. kr. í útlöndum. Á sama tíma hafa þjóðartekjurnar einungis hækkað um 150 þús. kr. á mann. Hér er um að ræða tölur á verðlagi ársins 1991. Af þessu má ráða hvað skuldastaðan hefur versnað.
Skoðum þessa óheillaþróun aðeins betur. Á hverjum einasta degi ársins hækka erlendar skuldir þjóðarinnar að meðaltali um 40 millj. kr. Þetta jafngildir 1,5 millj. kr. á hverri klukkustund. Með öðrum orðum, á sama tíma og þessi fjárlagaumræða stendur yfir hækka erlendar skuldir þjóðarinnar um 6--7 millj. kr., jafnvel 8--10 millj. kr. ef umræðan tekur langan tíma. Og núna erum við öll að súpa seyðið af þessari stefnu. Jafnt fyrirtæki sem einstaklingar. Sífellt stærri hluti af tekjum þjóðarinnar fer til þess að greiða vexti og afborganir af erlendum skuldum. Þar með verður alltaf minna og minna eftir til annarra nota. Afleiðingin er augljós, hún kemur fram í vaxandi erfiðleikum einstaklinga og fyrirtækja, stöðnun og gjaldþrotum. Og ríkið hefur ekki heldur farið varhluta af þessari þróun enda er ríkisbúskapurinn sannarlega í miklum ógöngum.
Nú er svo komið að ríkið getur ekki staðið undir velferðarkerfinu lengur með óbreyttum hætti. Við þessar aðstæður verðum við að spyrja grundvallarspurninga um velferðarkerfið. Er það eðlileg velferðarstefna að allir geti notið opinberrar þjónustu á kostnað samfélagsins óháð þörfinni fyrir hana og greiðslugetu viðkomandi einstaklinga? Er það skynsamleg velferðarstefna að taka erlend lán til að standa straum af samfélagsþjónustu dagsins í dag og láta börnin okkar endurgreiða lánin þegar að skuldadögum kemur? Er þetta ábyrg velferðarstefna og réttlátt velferðarkerfi? Ég segi nei. Ábyrg og réttlát velferðarstefna hlýtur að felast í því að fólk deili með sér kjörum en ekki í því að ein kynslóð sendi reikninginn á þá næstu. Ábyrg og réttlát velferðarstefna felst einnig í því að þeir einstaklingar sem það geta greiði a.m.k. að hluta fyrir þjónustuna til að hinir, sem lakast eru settir, geti notið hennar án tillits til efnahags. Við höfum einfaldlega ekki lengur efni á því að gera allt fyrir alla án tillits til þarfar og greiðslugetu.
Nú kann einhver að segja sem svo: Já, en þetta er ekki mitt vandamál. Ríkið hlýtur að leysa þetta. En ég spyr á móti: Hvað er ríkið? Ríkið er ekkert annað en við öll, þú og ég. Ef menn taka ekki á þessum málum þýðir það einfaldlega að skattarnir hjá okkur, þ.e. mér og þér, hækka. Og ekki nóg með það. Ef ekki verður gripið í taumana blasir við algert hrun í atvinnustarfsemi, atvinnuleysi í stórum stíl og velferðarkerfi okkar hrynur endanlega til grunna.
Sjálfsagt telur einhver að ég sé að mála skrattann á vegginn. Það sögðu menn líka fyrir 20 árum í Danmörku og héldu að sér höndum þar til allt var komið í óefni. Atvinnuleysið, sem var svipað þar og hjá okkur árið 1970, fór upp í 10%, erlendar skuldir hrönnuðust upp og skattarnir hækkuðu um 50%. Fóru úr 40% af þjóðartekjum í tæplega 60% á þessu tímabili. Þannig lágu Danir í því. Og þannig getur farið fyrir okkur. Það er ekkert náttúrulögmál að atvinnuleysi sé lítið hjá okkur, ekkert frekar en hjá Dönum. Það er heldur ekkert náttúrulögmál að skattar geti ekki orðið hærri en þeir eru í dag, ekkert frekar en hjá Dönum sem voru með svipaða skatta fyrir 20 árum og við höfum í dag.
Það sem ég er að segja er að vandinn er raunverulegur. Þetta getur gerst hér. Þetta eru hin raunverulegu vandamál í íslensku efnahagslífi og hafa reyndar verið það um allnokkurt skeið. Menn hafa bara ekki viljað horfast í augu við þessi vandamál. En nú verður ekki undan því vikist. Við verðum að taka til hendi við verðum að snúa þessari þróun við. Við verðum að hleypa nýju lífi í íslenskt efnahagslíf til að geta staðið straum af kostnaðinum við þá samfélagsþjónustu sem við viljum veita og njóta. Þetta kallar á róttækar breytingar í hagstjórn. Gömlu úrræðin duga ekki lengur. Skattar á Íslandi eru of háir. Vextir á Íslandi eru of háir. Við verðum að lækka skatta og við verðum að lækka vexti. En slíkt gerist ekki með tilskipunum stjórnvalda eða yfirlýsingum á tyllidögum. Eina leiðin til þess er að draga úr umsvifum ríkisins og stöðva hallarekstur og lántökur opinberra stofnana og sjóða. Við vitum það öll að hér á landi eru til stjórnmálaflokkar sem eru tilbúnir til að hækka skattana upp úr öllu valdi til viðbótar við það sem þeir hafa gert á undanförnum árum og fara ekki dult með þá skoðun sína. En ríkisstjórnin hæstv. hefur kosið að fara aðrar leiðir. Hún hafnar skattahækkunarleiðinni.
Mér hefur orðið nokkuð tíðrætt um þau vandamál sem við blasa í efnahagslífi okkar Íslendinga. Þetta er ekki að ástæðulausu, því það er forsenda þess að við getum unnið okkur út úr erfiðleikunum að við gerum okkur glögga grein fyrir ástandinu, hvar við stöndum og hvert okkur ber að stefna.
Mig langar til að fara nokkrum orðum um þær leiðir sem ríkisstjórnin hæstv. telur færar út úr ógöngunum. Í örstuttu máli má segja að meginmarkmið efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar séu:
að draga úr ríkisumsvifum,
að tryggja lága verðbólgu og stöðugt gengi,
að stuðla að frjálsum viðskiptum milli landa,
að tryggja atvinnu og aukinn kaupmátt þegar til lengri tíma er litið.
Þetta eru allt markmið sem flestir geta orðið sammála um. En hvað þýðir þetta fyrir hvern og einn í þessu þjóðfélagi? Hvaða breytingar er verið að boða? Lítum nánar á hvern þátt fyrir sig.
Eins og ég nefndi fyrr í ræðunni hefur ríkisbáknið hér á landi þanist út á undanförnum árum. Þrátt fyrir stórfelldar skattahækkanir hafa endar ekki náðst saman því að útgjöld ríkisins hafa aukist enn meira, skuldirnar hafa því hrannast upp. Sífelldur hallarekstur hefur leitt velferðarkerfið sem við höfum byggt hér upp á síðustu árum og áratugum í öngstræti. Ég veit að einhver kann að segja sem svo: Er ekki verið að gera úlfalda úr mýflugu? Getur það verið að ástandið sé virkilega svona slæmt? Höfum við ekki hingað til getað staðið undir öllum kostnaði við velferðarkerfið? Af hverju þennan hávaða núna? Þetta eru allt eðlilegar spurningar. Ég vildi sannarlega að til væru einfaldar lausnir en þær eru því miður ekki til. Við erum komin í þrot með að fjármagna velferðarkerfið og þá á ég ekki eingöngu við velferðarkerfi einstaklinga, heldur einnig fyrirtækjanna. Eina leiðin er að skera niður ríkisútgjöld, spara í rekstrinum og auka kostnaðarhlutdeild þeirra sem njóta opinberrar þjónustu og geta greitt fyrir hana. Aðeins þannig er hægt að tryggja góða velferðarþjónustu fyrir alla.
Að draga úr ríkisumsvifum þýðir einfaldlega það að við verðum að finna nýjar leiðir til að tryggja einstaklingum þá velferðarþjónustu sem við viljum halda uppi án þess að leggja þungar byrðar á hinn almenna skattborgara. Í fjárlagafrv. eru stigin ákveðin skref í þessa átt. Á sama hátt verður ríkið að hætta afskiptum af rekstri einstakra fyrirtækja hvort sem það er beint eða í gegnum sjóðakerfið. Í stað þess þarf að skapa atvinnulífinu eðlileg rekstrarskilyrði þannig að fyrirtæki geti staðið á eigin fótum.
Þetta er auðvitað grundvallarbreyting á þeirri stefnu sem stjórnvöld hafa fylgt hingað til. Aðeins þannig getum við hleypt lífi í efnahagslífið á nýjan leik. Besta leiðin til að skapa eðlileg rekstrarskilyrði er að tryggja stöðugleika í efnahagslífinu. Þar leika gengisfesta og lág verðbólga lykilhlutverk. Jafnframt þarf að stuðla að lækkun vaxta og lækkun skatta. Um nauðsyn þess að gengi krónunnar sé stöðugt og verðbólga hér á landi sé svipuð og í helstu viðskiptalöndunum þarf naumast að fjölyrða. Mörg þau vandamál sem nú er við að glíma í efnahagsmálum má rekja til ákvarðana sem teknar voru á tímum óðaverðbólgu liðinna ára. Gengisfellingar hafa engan veginn náð tilætluðum árangri enda hafa þær einungis frestað nauðsynlegri endurskipulagningu í atvinnulífinu.
Opnun hagkerfisins og frjáls gjaldeyrisviðskipti eru mikilvægir liðir í því að koma í veg fyrir óraunhæfa gengisskráningu. Jafnframt er ljóst að varanlegur stöðugleiki í verðlagsmálum næst ekki nema með því að gengi íslensku krónunnar verði stöðugt. Það er í þessu samhengi sem ríkisstjórnin hæstv. hefur sett stefnuna á að tengja íslenska krónu við evrópska myntkerfið. Með slíkri tengingu eru stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins vissulega settar þröngar skorður. Mestu máli skiptir þó að hún stuðlar að meiri aga í hagstjórn og þar með auknum stöðugleika. Eftir að þetta skref hefur verið stigið geta menn ekki lengur leyft sér að reka ríkisbúskapinn með halla ár eftir ár og stjórn peningamála verður jafnframt að vera þannig að hún stuðli að sem mestum stöðugleika í verðlagi. Frjáls milliríkjaviðskipti eru ein af forsendum þess að kyrrstaða efnahagsmálanna undanfarin ár verði rofin. Þær breytingar sem eru á döfinni innan Evrópubandalagsins gera það enn brýnna að stefnunni verði breytt. Lífskjör á Íslandi þurfa að vera sambærileg því sem gengur og gerist í nágrannalöndunum. Of mikil ríkisumsvif, óhófleg skattlagning og skuldasöfnun kemur í veg fyrir að frjáls milliríkjaviðskipti tryggi þann hagvöxt og þau lífskjör sem við sækjumst eftir. Af þessum ástæðum tel ég mjög mikilvægt að það náist farsæl niðurstaða í þeim viðræðum sem nú standa yfir á vegum GATT og fjalla um aukið frelsi í viðskiptum með vörur og þjónustu milli landa. Sama gegnir um aðild Íslands að hinu Evrópska efnahagssvæði.
Þótt Alþingi eigi að sjálfsögðu eftir að fjalla um samninginn sem gerður var í nótt og taka afstöðu til hans virðast langflest hagsmunamál okkar hafa komist í höfn. Það er afar mikilvægt fyrir okkur Íslendinga að tryggja afurðum okkar greiðan aðgang að Evrópumarkaðnum. Ný tækifæri virðast nú geta opnast í þeim efnum.
Eitt af því sem einkennt hefur íslenskt efnahagslíf er að næg atvinna hefur verið í boði fyrir alla. Eftirspurn eftir fólki til starfa hefur löngum verið meiri en framboðið. Á þessu ári má þó gera ráð fyrir að atvinnuleysi á Íslandi verði nálægt 1,5% af vinnuafli og spáð er auknu atvinnuleysi á næsta ári. Sem betur fer er atvinnuleysi hér á Íslandi lítið miðað við það sem aðrar þjóðir þurfa að þola. Í þessu efni getur þó brugðið til beggja átta ef hagstjórnin fer úr böndunum, það sýnir reynsla annarra þjóða.
Það er auðvitað ljóst að erfið ytri skilyrði torvelda lausn þeirra vandamála sem við er að glíma. Komandi kjarasamningar hljóta óhjákvæmilega að taka mið af þessum aðstæðum enda getum við litlu breytt um það að minnkandi þjóðartekjur vegna samdráttar í afla og framleiðslu þýða sjálfkrafa skerðingu á kaupmætti þjóðarbúsins. Eðli máls samkvæmt þýðir það að minna er til skiptanna. Markmið kjarasamninganna fram undan hlýtur því að vera að draga sem mest úr skerðingunni hjá þeim sem búa við lökust kjör. Besta leiðin til þess er að stuðla að sem mestum stöðugleika í verðlagi. Það er besta kjarabótin við núverandi aðstæður.
Í framhaldi af þessari umfjöllun um markmið efnahagsstefnunnar almennt skulum við huga nánar að því hvaða stefnubreytingar á sviði ríkisfjármála eru boðaðar í þessu fjárlagafrv. Það er ljóst að stefnubreyting í ríkisfjármálum hefur mikla þýðingu fyrir framgang efnahagsstefnunnar.
Meginatriði stefnu ríkisstjórnarinnar í ríkisfjármálum eru þessi:
Árið 1992 verði halli ríkissjóðs ekki umfram 1% af landsframleiðslu og á árinu 1993 verði fjárlög hallalaus. Dregið verði úr lánsfjárþörf bæði ríkissjóðs og annarra opinberra aðila og þannig stuðlað að lækkun vaxta. Og þessum markmiðum verði náð án hækkunar skatta. Í þessu felst það markmið ríkisstjórnarinnar að fjárlagahallinn árið 1992 verði minni en 4 milljarðar kr. og lánsfjárþörf ríkissjóðs og annarra opinberra aðila verði innan við 24 milljarðar kr.
Áður en ég fer nánar út í einstök atriði þeirrar stefnumörkunar í ríkisfjármálum sem ríkisstjórnin leggur til grundvallar vil ég vekja athygli á nokkrum atriðum sem dæmi um þær áherslubreytingar sem þetta fjárlagafrv. boðar. Ríkisútgjöld eru skorin niður um 15 milljarða kr. á næsta ári frá því sem þau hefðu annars orðið. Í krónum talið verða ríkisútgjöld á næsta ári samkvæmt frv. lægri en í ár. Þrátt fyrir verulegan samdrátt í heildarútgjöldum hækka framlög til ákveðinna málaflokka. Hér má nefna framlög til samgöngumála, til málefna fatlaðra, Byggingasjóðs verkamanna og Lánasjóðs ísl. námsmanna. Í frv. er halli ríkissjóðs á næsta ári 3,7 milljarðar kr. samanborið við 9 milljarða á yfirstandandi ári. Þetta yrði minnsti halli á ríkissjóði í sjö ár. Þrátt fyrir að fyrirsjáanlegur efnahagssamdráttur skerði skattstofna ríkissjóðs á næsta ári er ekki gripið til þess ráðs að hækka skatthlutföll eða leggja á nýja skatta eins og gert hefur verið mörg undanfarin ár. Skatttekjur ríkisins hækka því ekki á næsta ári heldur verða þær ívið lægri en á þessu ári. Í stað frekari skerðingar á þjónustu eða almennrar skattahækkunar verður kostnaðarþátttaka þeirra sem nota tiltekna þjónustu aukin. Með þessu er stutt við bakið á velferðarþjónustunni í landinu en það kemur þeim sem lakast eru settir helst til góða. Samkvæmt þessu frv. verður lánsfjárþörf A-hluta ríkissjóðs á næsta ári aðeins þriðjungur þess sem stefnir í á þessu ári eða u.þ.b. 4 milljarðar kr. samanborið við 12 milljarða á yfirstandandi ári. Dregið verður úr lántökum annarra opinberra aðila og sjóða. Samanlagt lækkar lánsfjárþörf ríkissjóðs og annarra opinberra aðila úr 63 milljörðum kr. á þessu ári í 24 milljarða kr. á því næsta eða um þriðjung. Af þessum 24 milljörðum fara tæplega 16 milljarðar í húsnæðislánakerfið. Minni lánsfjárþörf hins opinbera dregur úr spennu á lánamarkaðnum og þar með skapast skilyrði til lækkunar vaxta. Lægri vextir stuðla að aukinni fjárfestingu í atvinnulífinu og skapa þannig grundvöll fyrir aukinn hagvöxt og bætt lífskjör. Árið 1993 er stefnt að enn frekari lækkun útgjalda þannig að jöfnuður náist milli tekna og
útgjalda á því ári.
Eins og þessi upptalning á helstu áhersluatriðum frv. ber með sér er stefnt að verulegum árangri. Mikilvægt er að vel takist til því í húfi er að tryggja hér á landi sambærileg lífskjör og í okkar helstu nágrannalöndum.
Við skulum nú líta nánar á einstök atriði. Hver eru helstu áhersluatriðin á útgjaldahliðinni og hverjar eru helstu breytingar á því sviði? Til þess að draga úr ríkisútgjöldum er stefnt að sölu ríkisfyrirtækja. Þá verður aðild ríkisins að ýmsum verkefnum endurmetin. Jafnframt verði í ríkari mæli tekin upp þjónustugjöld í stað skatta. Loks má nefna að stefnt er að því að endurskoða starfsmannastefnu ríkisins frá grunni.
Ég mun nú fara nokkrum orðum um hvert þessara atriða fyrir sig. Með einkavæðingu og sölu ríkisfyrirtækja má auka hagkvæmni í ríkisrekstri og draga úr rekstrarhalla. Aukin áhersla á einkavæðingu þjónar þannig því hlutverki að finna leiðir til sparnaðar og koma í veg fyrir skattahækkanir. Á þessu sviði getum við lært af reynslu annarra þjóða. Sérstök ráðherranefnd forsrh., fjmrh. og viðskrh. mun hafa yfirumsjón með framkvæmd einkavæðingar. Unnið verður að sölu fyrirtækja sem geta búið við aðhald markaðarins með því að breyta þeim í hlutafélög. Þá verður sjálfstæði einstakra stofnana aukið og rekstur og þjónusta boðin út í ríkari mæli. Ábyrgð á rekstri er þannig skilin frá pólitískum afskiptum og sambærilegum árangri náð í ríkisrekstri og þegar farið var að bjóða út verklegar framkvæmdir ríkisins. Tekjur af sölu ríkisfyrirtækja munu bæta afkomu ríkissjóðs, létta skuldastöðuna og draga úr vaxtagreiðslum hins opinbera. Til að gefa hugmynd um stærðargráður má nefna að þeir sem vel þekkja til telja að það megi jafnvel ná inn allt að 2 milljörðum kr. á ári með sölu ríkisfyrirtækja næstu árin.
Miklar umræður hafa að undanförnu átt sér stað um þjónustugjöld. Það er nauðsynlegt að átta sig á því hvers vegna ríkisstjórnin hæstv. hefur farið inn á þá braut að taka upp þjónustugjöld í meiri mæli en áður og hvaða möguleikar voru í stöðunni. Í rauninni stóðum við frammi fyrir þremur kostum. Í fyrsta lagi að hækka almenna skatta. Annar kostur var að beita hefðbundnum niðurskurði og skerða þjónustu t.d. með því að loka í stórum stíl sjúkrahúsdeildum og skólum. Þriðji kosturinn var að fjármagna hluta starfseminnar með þjónustugjöldum. Eins og ég hef margsinnis nefnt í ræðu minni er það stefna hæstv. ríkisstjórnar að grípa ekki til almennrar skattahækkunar. Þess vegna var farin sú leið að draga úr útgjöldum. Jafnframt var mörkuð sú stefna að auka kostnaðarþátttöku notenda á tilteknum afmörkuðum sviðum. Þetta er í sjálfu sér ekkert nýtt fyrirbæri heldur hefur þessi leið verið farin bæði hér á landi og annars staðar.
Á undanförnum árum hefur vaxandi áhersla verið lögð á þjónustugjöld víða um lönd. Ástæðan er tvíþætt. Annars vegar hafa menn viljað komast hjá almennum skattahækkunum, hins vegar eru þjónustugjöld til þess fallin að efla kostnaðarvitund þeirra sem njóta þjónustunnar, svo og hinna sem hana veita. Þeir stuðla þannig að sparnaði og betri meðferð á almannafé. Það er mjög mikilvægt að allir átti sig á því að með þessu er verið að treysta velferðarþjónustuna í landinu, ekki síst við þá sem verst eru settir, en þeir hefðu annars orðið fyrir barðinu á löngum biðröðum, skömmtun eða beinum niðurskurði sem óhjákvæmilega hefði skert þjónustuna og þá væntanlega mest til þeirra.
Flestum er ljóst að samningamál opinberra starfsmanna eru ekki í nægilega góðu lagi. Þetta gildir bæði um hin eiginlegu samningamál, um kaup og kjör og eins atriði sem snúa að ýmsum framkvæmdamálum, svo sem ráðningarformi og fleiru. Ríkið þarf að geta ráðið til sín hæfa starfsmenn hér eftir sem hingað til. Jafnframt þarf ríkið að geta haldið góðum starfsmönnum í þjónustu sinni. Ég er ekki viss um að núverandi kerfi sé nægilega vel í stakk búið til að þjóna þessum markmiðum. Þess vegna þarf að endurskoða starfsmannastefnu ríkisins frá grunni. Það er að mínu mati mjög mikilvægt að starfsmannastefna ríkisins miði að því að auka sveigjanleika við ákvörðun launa og annarra starfskjara. Það þarf að byggja inn í kerfið meiri hvatningu fyrir starfsmenn til að sýna framtakssemi. Jafnframt þarf að breyta ráðningarforminu þannig að nýir starfsmenn ríkisins verði þegar fram í sækir ráðnir með lífeyrisréttindi sem samsvara réttindum á almennum vinnumarkaði.
Loks koma ýmis atriði til endurskoðunar í tengslum við meiri valddreifingu í ríkiskerfinu. Aukið sjálfstæði ríkisstofnana, meiri fjárhagsleg ábyrgð en um leið aukið aðhald í fjárframlögum, kallar á ýmsar breytingar gagnvart starfsmönnum. Þetta krefst aukinnar hagræðingar í rekstri ríkisstofnana en um leið býður það upp á skoðun á því hvernig hún gæti komið fram í bættum kjörum starfsmanna. Öll þessi atriði þarf að skoða í þeim samningaviðræðum sem nú standa yfir milli ríkisins og starfsmanna þess.
Samhliða fyrstu aðgerðum til að draga úr hallanum á ríkissjóði verður að halda áfram umbótum á sviði skattamála. Fram undan eru ýmis mikilvæg verkefni, bæði að því er varðar álagningu skatta og framkvæmdir. Mig langar að nefna það helsta sem er á döfinni en vísa að öðru leyti til athugasemda fjárlagafrv. og starfsáætlunar hæstv. ríkisstjórnar um frekari umfjöllun.
Hæstv. ríkisstjórn ætlar á næstu tveimur árum að ná jafnvægi í ríkisfjármálum án þess að hækka skatta. Lokatakmarkið á sviði skattamála er að létta skattbyrðina á fyrirtækjum sem og einstaklingum. Jafnframt er réttlætismál að draga úr því misræmi sem fyrirfinnst í mörgum tilvikum í skattkerfinu í dag. Um einstaka skatta er það að segja að hæstv. ríkisstjórn ætlar þegar á næsta ári að spara einn milljarð króna með því að lækka endurgreiðslur og fækka undanþágum í skattkerfinu. Á öðrum sviðum er gert ráð fyrir að það taki lengri tíma að undirbúa aðgerðir, jafnvel þótt nú þegar sé hafin á vegum fjmrn. víðtæk endurskoðun á skattkerfinu.
Eitt brýnasta verkefni hæstv. ríkisstjórnar í skattamálum er að samræma skattlagningu eigna og fjármagnstekna. Samræmingin er liður í því að draga úr misræmi í skattkerfinu. Það er óréttlátt að skattleggja sumar tekjur á meðan aðrar eru skattfrjálsar. Þetta misræmi þarf að leiðrétta. Ég vil taka það fram að óháð því hvaða
leið verður fyrir valinu er þessari samræmingu ekki ætlað að skila ríkissjóði auknum tekjum heldur tryggja sanngjarna og samræmda skattheimtu. Af öðrum skattabreytingum sem koma til athugunar á næstunni vil ég nefna eftirfarandi.
Hlutfall tekjuskatts einstaklinga og fyrirtækja þarf að lækka samhliða minni ríkisumsvifum og fækkun undanþága og endurgreiðslna.
Virðisaukaskattur er hærri hér á landi en annars staðar. Hann þarf að lækka, m.a. með fækkun undanþága og hertu skatteftirliti.
Tryggingagjald er mishátt eftir atvinnugreinum og þarf að samræma. Í tengslum við það þarf að taka aðstöðugjaldið til endurskoðunar.
Hér hef ég aðeins drepið á því helsta sem er á döfinni á sviði skattamála. Ég vil ítreka það sem ég sagði áðan að eitt helsta markmiðið með aðgerðum hæstv. ríkisstjórnar í ríkisfjármálum er að draga úr umsvifum og afskiptum ríkisvaldsins af almennri efnahagsstarfsemi í landinu. Aðeins með því að þetta takist er raunhæft að tala um að skattar verði lækkaðir en það er ein af mikilvægustu forsendum þess að atvinnu- og efnahagslíf hér á landi geti dafnað og hagvöxtur orðið sambærilegur á við það sem gengur og gerist í helstu nágrannalöndum okkar. Það er því mikið í húfi að sparnaðaraðgerðirnar nái fram að ganga.
Eins og ég nefndi í upphafi ræðu minnar stöndum við Íslendingar nú á krossgötum. Langvarandi eyðsla umfram efni er einfaldlega að sliga þjóðarbúið. Afleiðingin er vaxandi viðskiptahalli og erlend skuldasöfnun sem er á góðri leið með að slá fyrri met. Vextirnir hækka upp úr öllu valdi. Framtakssemin lamast og engin nýsköpun á sér stað í atvinnulífinu. Niðurstaðan er efnahagsleg stöðnun. Við getum ugglaust haldið áfram á sömu braut og hingað til enn um hríð. Haldið áfram að slá lán í útlöndum eða hækka skatta til þess að fjármagna sífellt meiri eyðslu innan lands. Þetta er gamalkunn leið. Við sjáum afleiðingar hennar víða í löndunum í kringum okkur þar sem skattbyrðin er orðin ógnvænleg, atvinnulífið í lamasessi og erlendar skuldir hrannast upp, hagvöxtur er enginn og atvinnuleysi vaxandi.
Ég spyr: Viljum við búa við þessa framtíðarsýn? Er ekki ýmislegt á sig leggjandi til að koma í veg fyrir það? Ég trúi að svo sé. Ég held að enginn Íslendingur vilji þessa framtíð, allra síst unga fólkið sem þarf að taka við þjóðarbúinu, skuldum þess og eignum. Þess vegna hefur hæstv. ríkisstjórn kosið að fara nýjar leiðir, brjótast út úr þeirri kyrrstöðu sem við höfum verið í allt of lengi. Við verðum að ráðast gegn áframhaldandi útþenslu ríkisbáknsins, skera niður óþarfa útgjöld, spara og sýna ráðdeildarsemi. Þetta er einmitt það sem venjuleg fjölskylda mundi gera við svipaðar aðstæður og þetta er nákvæmlega það sem við sem þjóð þurfum að gera. Þetta er megininntakið í þeirri stefnu sem fjárlagafrv. boðar.
Ýmsir hafa gagnrýnt fjárlagafrv. á þeirri forsendu að í því sé ekki nægilega langt gengið í niðurskurði. Ég skal fúslega viðurkenna að ég hefði viljað ganga enn lengra í þá átt og ég mun styðja allar raunhæfar tillögur sem settar eru fram í því efni. En hér hefur að mínu mati verið stigið ákveðið skref og við það miðað að frv. sé tryggt brautargengi á Alþingi. Lítum aðeins betur á þetta mál.
Í frv. er gert ráð fyrir verulegum samdrætti í opinberum lántökum á næsta ári. Hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs og annarra opinberra stofnana og sjóða lækkar um 12 milljarða kr. eða um þriðjung frá yfirstandandi ári. Við þetta dregur úr spennu á innlendum lánamarkaði og forsendur skapast fyrir lækkun vaxta. Lægri vextir gera atvinnulífinu kleift að ráðast í ný verkefni og stuðla þannig að aukinni verðmætasköpun í landinu. Ljóst er að ýmsa þætti á sviði lánsfjármála þarf að huga vandlega að á næstunni með það fyrir augum að draga enn frekar úr lánsfjárþörf opinberra aðila. Draga þarf úr ábyrgðum ríkisins á lántökum hvers konar því þær hafa haldið uppi of mikilli eftirspurn eftir lánsfé af þessu tagi og stuðlað að hærri vöxtum. Gleggsta dæmið um þetta er auðvitað húsbréfakerfið. Æskilegt hefði verið að takmarka enn frekar útgáfu ríkistryggðra húsbréfa á næsta ári og draga þannig úr spennu á lánamarkaðinum. Í frv. er engu að síður dregið verulega úr lántökum frá því sem er á þessu ári.
Ég vil einnig benda á að í rauninni er niðurskurður útgjalda í frv. meiri en virðist við fyrstu sýn. Þetta er spurning um við hvað er miðað. Þegar ég kom að fjárlagaundirbúningnum sl. sumar var staðan sú að miðað við gildandi lög og þá samninga sem lágu fyrir og höfðu verið samþykktir af fyrrv. ríkisstjórn, stefndi í u.þ.b. 20 milljarða halla á ríkissjóði á næsta ári og útgjöldin stefndu í 125 milljarða króna. Hæstv. ríkisstjórn setti sér það markmið að ná um 15 milljarða kr. sparnaði í ríkisútgjöldum og það markmið næst með þessu fjárlagafrv. verði það samþykkt lítið breytt.
En eru þetta ekki bara tilbúnar tölur?, spyrja menn. Eru þetta ekki aðeins óskalistar frá ráðuneytunum sem eru hvort eð er alltaf skornir niður? Svarið er nei. Langstærsti hluti þessa halla var til orðinn vegna laga sem samþykkt höfðu verið á Alþingi og samninga sem ríkisvaldið hafði gengist undir. Dæmi um þetta er búvörusamningurinn og framhaldsskólalögin sem hvort tveggja þýddi beinar greiðslur úr ríkissjóði. Hér voru því engir óskalistar á ferðinni nema ef vera kynni óskalistar og samþykktir fyrrv. ríkisstjórnar. Ég vil biðja menn að hafa þetta í huga þegar fjallað er um hvort niðurskurður í fjárlagafrv. sé nægilega mikill.
Auðvitað hefði verið hægt að gera það sama og fyrri ríkisstjórn, að hækka bara skattana. T.d. mætti ná 15 milljörðum króna með því að hækka virðisaukaskattinn í 33%, eða hækka tekjuskatt einstaklinga upp í 56%. Það er gamla aðferðin, en hún hefði þýtt 230 þús. kr. skattahækkun á hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu á næsta ári. Hæstv. núv. ríkisstjórn hafnar þessari skattahækkunarleið. Það er hún sem hefur næstum kaffært efnahagslífið í landinu og þess vegna er sparnaðarleiðin farin.
Ég veit að sparnaður frv. kemur víða við og verður tilfinnanlegur fyrir marga. Auðvitað vildu flestir að hægt væri að auka útgjöldin til hinna og þessara verkefna vítt og breitt um landið. Það væri miklu auðveldara að vera í pólitík ef hægt væri að lofa öllum gulli og grænum skógum, en því miður gengur það ekki upp. Það gengur einfaldlega ekki að halda sífellt áfram að slá lán til þess að standa undir óraunhæfum loforðum. Það er komið að skuldadögunum. Við höfum allt of lengi látið þessa óráðsíu viðgangast. Við verðum að spyrna við fótum strax.
Ýmsir hafa spurt hvort einhver ástæða sé til að búast við að þetta fjárlagafrv. sé eitthvað raunhæfara en forverar þess. Þetta er eðlileg spurning, ekki síst í ljósi þess að mörg fyrri frv. hafa reynst býsna haldlítil þegar á hólminn kom. Ég ætla ekki að halda því fram að allt það sem er sett fram í þessu frv. gangi eftir. Það væri til of mikils ætlast. Hins vegar tel ég að það sé margt sem stuðlar að því að áform þessa frv. séu raunhæfari og líklegri til að halda en fyrirheit í fyrri frv. Ég vil nefna tvö atriði til að rökstyðja þessa skoðun. Bæði atriðin fela í sér stefnubreytingu frá fyrri frv. og frumvarpsgerð.
Í fyrsta lagi höfnum við þeirri leið sem hefur verið farin á mörgum undanförnum árum að skuldbinda komandi kynslóðir vegna útgjalda fjárlagaársins. Í stað þess viljum við heldur horfast í augu við vandamálin þegar í stað, fella þau inn í fjárlögin og ætla fyrir greiðslum strax. Dæmi um þetta eru skuldbindingar gagnvart Lánasjóði ísl. námsmanna og byggingarsjóðunum. Í báðum tilvikum færum við inn á útgjaldaliðina fjárhæðir sem eiga að standa undir þeim skuldbindingum sem til er stofnað á næsta ári. Þess vegna hækka framlög til þessara viðfangsefna þótt lánareglurnar þrengist. Hingað til hefur verið látið reka á reiðanum og úrlausnum frestað til framtíðar. Það er ásetningur okkar að búa ekki til nýjan fortíðarvanda. Nóg er nú af honum samt eftir viðskilnað síðustu ríkisstjórnar.
Hitt atriðið sem ég vil nefna er að undirbúningur við gerð frv. var með öðru sniði en áður. Einstakir hæstv. ráðherrar og ráðuneyti komu í ríkari mæli en áður að sjálfri fjárlagavinnunni. Hæstv. ríkisstjórn ákvað snemma í sumar að fela hæstv. ráðherrum að gera tillögur um 15 milljarða kr. heildarlækkun útgjalda frá upphaflegum áætlunum. Hún samþykkti enn fremur að fela hæstv. ráðherrum að sundurliða og rökstyðja tillögur um tiltekna lækkun útgjalda á hverju málefnasviði. Með þessum hætti var ábyrgð á fjárlagavinnunni dreift til að fram kæmu raunhæfari sparnaðartillögur en ella. Með þessum breyttu vinnubrögðum hefur umfjöllun um lækkun ríkisútgjalda óhjákvæmilega færst meira en áður út til ráðuneytanna. Þau hafa þannig lagt sig fram um að ná sparnaði sem er framkvæmanlegur.
Bæði þessi atriði stuðla að því að gera fjárlagafrv. raunhæfara en áður hefur tíðkast. Þetta er mikilvægt því þrátt fyrir þær aðhaldsaðgerðir sem frv. felur í sér eru ýmsar blikur á lofti í efnahagsmálum. Þannig verður viðskiptahalli á næsta ári meiri en á þessu ári. Í því felst að erlendar lántökur halda áfram að aukast. Þess vegna er enn mikilvægara að tryggja framgang þeirra aðgerða sem felast í fjárlagafrv.
Í upphafi ræðu minnar sagði ég að þetta yrði ekki hefðbundin fjárlagaræða þar sem þingmenn yrðu þreyttir með löngum talnaþulum. Ég taldi heppilegra að beina athyglinni að þeim erfiðleikum í efnahagsmálum sem við þjóðinni blasa. Þeir eru raunverulegir og á þeim þarf að taka. Að öðrum kosti höldum við áfram að dragast aftur úr þeim þjóðum sem við viljum helst bera okkur saman við. Þetta er ekki fögur mynd sem hér hefur verið dregin upp en því miður er hún bæði áþreifanleg og raunveruleg. Ég hef í máli mínu lagt áherslu á fjögur lykilatriði sem móta stefnu og aðgerðir þessa fjárlagafrv. Þau eru:
Að draga úr ríkisumsvifum og hleypa þannig nýjum þrótti í efnahagslíf þjóðarinnar.
Að stuðla að stöðugleika í efnahagslífinu.
Að renna styrkum stoðum undir velferðarkerfið.
Að byggja traustan grunn fyrir komandi kjarasamninga.
Ég vil nú fara nokkrum orðum um hvert þessara fjögurra atriða.
Í fyrsta lagi er með þessu fjárlagafrv. gerð tilraun til þess að innleiða nýja stefnu í efnahagsmálum. Stefnu sem miðar að því að draga úr ríkisútgjöldum, stöðva hallarekstur, hemja erlenda skuldasöfnun, lækka vexti og skatta. Þetta er ekki auðvelt verk. Ytri aðstæður eru erfiðar og því reynir enn frekar á efnahagsstjórnina. Opinberu fjármálin í heild leika hér stórt hlutverk.
Í öðru lagi er með fjárlagafrv. lagður grunnur að stöðugleika og bættum rekstrarskilyrðum atvinnulífs og þar með heimila. Með gengisfestu er stuðlað að lækkun verðbólgunnar. Með minni hallarekstri ríkisins og minni lántökum opinberra aðila er stuðlað að lækkun vaxta á fjármagnsmarkaði en vextir hér á landi eru allt of háir.
Í þriðja lagi vil ég nefna að frá því að fjárlagafrv. var lagt fram á Alþingi og kynnt fyrir u.þ.b. þremur vikum hefur það hlotið verulega umfjöllun í fjölmiðlum, hjá hagsmunasamtökum og almenningi. Gagnrýni á frv. hefur verið að mjög ólíkum toga. Annars vegar fara þeir sem telja að of langt sé gengið í niðurskurði og sparnaði. Þeir telja að ráðist sé að rótum velferðarkerfisins, m.a. menntamálum og heilbrigðismálum. Þeim finnst að of mikið sé hert að hagsmunum námsmanna, húsbyggjenda og annarra hópa sem njóta niðurgreiðslna úr ríkissjóði. Hins vegar er gagnrýni þeirra sem telja að niðurskurðurinn sé of lítill og lánsfjárþörf ríkisins of mikil. Þess vegna sé frv. ekki til þess fallið að koma hér á skynsamlegri efnahagsstjórn. Máli þeirra til stuðnings hafa verið lagðar fram spár um meiri halla í viðskiptum við útlönd og enn verri stöðu ríkissjóðs en gert er ráð fyrir í frv. og forsendum þess.
Þessi mismunandi viðhorf lýsa vel að sínum augum lítur hver silfrið. Frá mínum bæjardyrum séð er alls ekki verið að ráðast á velferðarþjónustuna heldur þvert á móti verið að styrkja hana þannig að hún komi þeim verst
settu fyrst og fremst til góða. Ég deili þó áhyggjum með þeim sem telja að æskilegra hefði verið að taka stærri skref til lækkunar útgjalda og lántöku strax á næsta ári til að lækka vextina. Mér er engin launung á því að sjálfur hefði ég viljað ganga enn lengra en frv. gerir ráð fyrir. Staðreyndin er hins vegar sú að um þetta verður stjórnarmeirihlutinn að vera sammála. Skrefastærðin er því samkomulagsmál milli stjórnarflokkanna en ekki ákvörðun eins ráðherra. Aðalatriðið er að stefnan er mörkuð og fyrsta skrefið stigið.
Í fjórða lagi legg ég áherslu á að stefnan sem mörkuð er í fjárlagafrv. er gott veganesti í þá kjarasamninga sem fram undan eru. Það er ljóst að meginmarkmið komandi kjarsamninga er að verjast þeim áföllum sem við blasa á næsta ári, sérstaklega gagnvart þeim sem búa við kröppust kjör. Besta ráðið er að tryggja sem mestan stöðugleika í verðlagsmálum. Við hljótum að draga lærdóm af þjóðarsáttarsamningunum sem skiluðu ótvírætt meiri kjarabótum en hefðbundnir verðbólgusamningar hefðu gert. Um það eru flestir ef ekki allir sammála. Við þurfum nú að finna leiðir til þess að fleyta okkur yfir þær grynningar sem fram undan eru án þess að kalla yfir okkur verðbólguholskeflur af gamla taginu.
Aðilum vinnumarkaðarins er mikill vandi á höndum að ná samningum sem styrkja þá stefnu sem allir virðast sammála um. Ríkisvaldið verður nú eins og endranær mikilvægur aðili að kjarasamningum, bæði með beinum og óbeinum hætti. Ég vil að það komi skýrt fram hér við 1. umr. um fjárlagafrv. að hæstv. ríkisstjórn er reiðubúin til viðræðna við aðila vinnumarkaðarins um frekari aðgerðir til að lækka útgjöld ríkisins og draga úr lántökum þess í því skyni að stuðla að gerð ábyrgra kjarasamninga.
Með þeim samningum sem nú hafa tekist milli Íslands og annarra aðildarríkja EFTA annars vegar og Evrópubandalagsins hins vegar hefur verið stigið mikilvægt skref til hagsbóta fyrir atvinnulífið. Samþykki Alþingi þessa samninga fá íslensk fyrirtæki ný sóknarfæri inn á erlenda markaði. Þeir geta þannig orðið til þess að rjúfa þá kyrrstöðu sem hér hefur ríkt um árabil. Það skiptir miklu að okkur takist að nýta þá möguleika sem samningarnir um Evrópska efnahagssvæðið bjóða.
Athuganir sem hér hafa verið gerðar á áhrifum aðildar Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu benda til þess að þau geti verið umtalsverð, bæði í formi aukins hagvaxtar og minni verðbólgu. Jafnframt felst í samningunum áskorun um að við tökum til hendinni heima fyrir. Við þurfum að laga atvinnulíf okkar að breyttum aðstæðum.
Við þessar aðstæður eru miklar kröfur gerðar til ríkisfjármálanna. Þar skiptir ekki síst máli að stefnan í ríkisfjármálum sé trúverðug og í samræmi við stefnuna í gengis- og peningamálum. Skattkerfið þarf að vera sveigjanlegt til þess að stuðla að meiri stöðugleika í efnahagslífinu. Jafnframt þarf að ná betri tökum á útgjaldahliðinni og hverfa frá varanlegum hallarekstri. Hér hlýtur að koma til álita að takmarka yfirdráttarheimildir ríkissjóðs í Seðlabanka, líkt og tíðkast víða í Evrópu. Með því gæti skapast nauðsynlegt aðhald að útgjaldaákvörðunum stjórnvalda og um leið forsendur fyrir jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Virðulegi forseti. Þótt dimmt hafi verið yfir efnahagslífinu um skeið og þjóðin hafi búið við tímabundið andstreymi í atvinnumálum megum við ekki láta hugfallast. Við verðum að hafa trú á því að við getum leyst aðsteðjandi vandamál. Við höfum sýnt það áður við svipaðar aðstæður að okkur er fátt ómögulegt. Tækifærin eru fyrir hendi, m.a. í því sem samningar um Evrópska efnahagssvæðið gefa okkur. Við þurfum að nýta þessi tækifæri til að efla hagvöxt og auka þjóðartekjurnar. Skynsamlegasta framlag ríkisins til lausnar á efnahagsvandanum er að rifa seglin, draga úr umsvifunum og skapa þannig svigrúm fyrir fólk og fyrirtæki til að sýna hvað í þeim býr. Það er ekki síst um þetta sem stefna fjárlagafrv. snýst.
Að lokinni 1. umr. óska ég eftir að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. fjárln.