Virðulegi forseti. Ég skal játa að þegar ég kem hingað í pontuna finnst mér það álitamál hvaða tilgangi það þjónar fyrir a.m.k. einstaka þingmenn að eiga orðastað við ráðherra um þetta mál. Ástæðan fyrir því að ég segi þetta er sú að þegar ráðherra svaraði spurningum þingmanna á föstudaginn fyrir rúmri viku, fór hann í ýmsar spurningar sem hann sagði að þessir þingmenn hefðu spurt og þar á meðal sú sem hér stendur en ég kannast eiginlega ekki við að hafa spurt neinna þeirra spurninga sem ráðherra svaraði. Ég spurði hins vegar margra annarra spurninga sem engin svör fengust við.
Ég ræddi um þá takmörkun á löggjafarrétti sem fælist í samningnum á þeim sviðum sem samningurinn nær til. Ég ræddi um samrunaþróunina og sýn utanrrh. og það skal játað að þann punkt tók ráðherra upp og þeirri spurningu svaraði hann. Ég ræddi um hræðsluáróður frá einstökum talsmönnum atvinnurekenda svo og um hræðsluáróður sem varðar menntun og ég gagnrýndi þau orð utanrrh. sem hann viðhafði um þann þátt málsins, en hann sagði m.a. að samningurinn tryggði jafnan aðgang að menntastofnunum sem
samningurinn gerir ekki. Það segir ekkert slíkt í þeim samningsdrögum sem við höfum. Ég spurði ráðherra út í þetta en fékk engin svör við því. Ég ræddi um öryggisákvæðin og orðalag yfirlýsingarinnar sem íslensku samningamennirnir gerðu og ég ræddi um beitingu þessa öryggisákvæðis og ráðherra vék ekkert að því. Ég ræddi um stjórnkerfið, það völundarhús sem stjórnkerfið er og um það að Ísland hefði ekki sjálfstæða rödd innan EES og ráðherra vék ekkert að því heldur.
Ráðherra sagði hins vegar að ég hefði rætt um hinn svokallaða þróunarsjóð og hann talaði langt mál í því framhaldi um þróunarsjóðinn, langt og ítarlegt mál. En staðreyndin er hins vegar sú að ég sagði ekki orð um þróunarsjóðinn, ekki orð, þannig að það sem ráðherra gerði var að hann svaraði ekki spurningum mínum heldur þeim spurningum sem hann vildi svo gjarnan að ég eða aðrir þingmenn hefðum spurt. Við þær aðstæður finnst mér svolítið erfitt að halda uppi samræðum við ráðherra. Ég ætla hins vegar í örstuttu máli að rekja helstu galla og helstu vafaatriði sem ég sé á þeim samningsdrögum sem fyrir liggja til þess að það megi ljóst vera í hverju mínir fyrirvarar felast. Það sem ég óttast kannski öðru fremur er aukin samkeppni erlendra fyrirtækja við íslensk fyrirtæki og aukin og ómæld fjárfesting erlendra aðila hér á landi. Við vitum auðvitað ekki hversu mikil hún verður, við vitum ekki hversu mikið menn munu leita eftir því að fjárfesta hér á landi. En staðreyndin er sú að við búum ekki í stóru iðnríki. Mér finnst stundum eins og það sé talað á þeim nótum að hér sé þróaður öflugur iðnaður og við séum iðnríki á borð við hin EFTA-ríkin sem eru að semja við EB og getum þar af leiðandi siglt nákvæmlega á sama bát. Þetta er ekki svo. Ef við lítum á íslensk fyrirtæki þá eru öll íslensk fyrirtæki smáfyrirtæki. Þau eru meira að segja pínulítil fyrirtæki og við vitum að í hinum svokallaða innri markaði, sem á að taka gildi innan Evrópubandalagsins, er einn þáttur og mjög ríkur sá að stórfyrirtæki fá að njóta sín, að hagkvæmni stórfyrirtækja fái að njóta sín. Þess vegna á sér stað talsverður samruni fyrirtækja og það er viðurkennt í hinni svokölluðu Checcini-skýrslu sem áður hefur verið minnst á hér að meðan þetta er að gerast muni ákveðin stórfyrirtæki rísa upp og smærri fyrirtæki fara á hausinn. Þetta er viðurkennt og er talað um það eins og verið sé að hreinsa til á markaðnum. Og stærðarhagkvæmni er eitt af lausnarorðunum í þessari skýrslu.
Við vitum að íslensk fyrirtæki eru mjög smá og það verður erfitt fyrir þau að keppa við mörg erlend fyrirtæki. Mér var nefnt eitt dæmi um daginn, ég veit ekki einu sinni hversu raunhæft það er en það er ekki verra en hvert annað og þyrfti að skoðast, og það varðar íslenska prentiðnaðinn. Ef menn láta prenta bækur erlendis þá borga þeir núna af því ákveðinn toll. Mér skilst að sá tollur muni falla niður. Þar af leiðandi verður ódýrara en nú er að láta prenta bækur erlendis. Ég get ekki séð að margar litlar prentsmiðjur hér á landi geti keppt við stórar prentsmiðjur úti í Evrópu um verkin. Þetta er ekki stórt mál en þetta er eitt af þeim mörgu málum sem eiga án efa eftir að koma upp, einn af þeim mörgu flötum á þessu máli sem eiga eftir að koma upp í umræðunni á næstu mánuðum. Við erum rétt að byrja þessa umræðu og við erum rétt að sjá toppinn á ísjakanum.
Við getum líka tekið erlend þjónustufyrirtæki sem munu koma hingað til lands. Auðvitað er ákveðin hætta á því að þessi þjónustufyrirtæki leggi starfsemi sína niður, þegar þau eru búin að ná hér ákveðinni fótfestu á markaðnum, þau líti svo á að þetta sé ekki hagkvæmur markaður, enda búa hér ekki nema 250.000 manns og þá geta þau auðvitað lagt niður starfsemi sína eins og hvert annað óhagkvæmt útibú. Við höfum enga tryggingu fyrir slíku. Ég óttast þessa hluti, ég viðurkenni það fúslega og ég tel að það sé full ástæða til þess.
Sjónarmið af því tagi, sem ég er hér að færa fram, hafa stundum verið kölluð músarholusjónarmið, sem er ekki málefnalegt innlegg í umræðuna. En ég verð þó að segja það
að mér finnst betra að vera ákærð um músarholusjónarmið og hafa jarðsamband heldur en að stunda einhverja háloftaleikfimi sem getur virst glæsileg úr fjarska en endar oft, sérstaklega fyrir þá sem ekki kunna vel til verka, með falli og tilheyrandi beinbrotum. Mér finnst það lítt fýsilegur kostur fyrir íslenska þjóð.
Mikið hefur verið lagt upp úr lægra vöruverði sem hér muni verða á ýmsum hlutum. Það hefur t.d. verið talað um það í sambandi við tryggingafélögin, að nú muni menn geta hringt til Þýskalands og pantað þar tryggingu á bílunum sínum. Málið er bara alls ekki svo einfalt. Þetta verður ekki hægt með þessum hætti, a.m.k. ekki eftir því sem upplýst var í utanrmn. í gær, heldur þurfa að vera sjóðir í viðkomandi landi og iðgjaldagreiðslur byggja þá væntanlega á umfangi tjóna á hverju svæði og þar með umfangi tjóna hér á landi. En einn af stærstu þáttunum í því af hverju bílatryggingar eru svona háar hér er auðvitað hversu tjónin eru mikil þó ég ætli reyndar ekki að bara blak af tryggingarfyrirtækjum, eflaust gætu þau haft sín iðgjöld eitthvað lægri en nú er.
Þetta var einn þátturinn og ekki sá minnsti. Annar varðar efasemdir um að fyrirvararnir haldi. Þessir fyrirvarar og girðingar sem menn hafa verið að tala um hér. Ég hef ástæðu til að hafa efasemdir um að þeir haldi. Ein af ástæðunum er sú að við höfum séð afskaplega lítið af öllum þessum dómum sem munu vera í tösku utanrrh. Það er afskaplega djúpt á öllum þessum dómum og þetta er greinilega einhver firnaskjóða sem ráðherra er með því við fáum ekki að sjá þessa svokölluðu grísku dóma og írsku dóma og dönsku dóma sem alltaf er verið að vitna í sem muni sýna okkur og færa okkur heim sanninn um það að þetta muni allt saman standast.
Ég hef líka efasemdir um það þegar menn segja á fundum úti í bæ --- ég var á fundi nýlega með aðstoðarmanni hæstv. utanrrh. --- að Íslendingar mundu beita öryggisákvæðinu af minnsta tilefni. Af minnsta tilefni, sagði hann. Ég get ekki skilið hvernig við getum gert samning sem er gagnkvæmur og bindandi ef menn ætla síðan að beita fyrir sig alls kyns öryggisákvæðum af minnsta tilefni. Þá er þetta ónýtur samningur, það gefur auga leið.
Þriðja atriðið sem ég hef áhyggjur af er ,,búrókratían`` í kringum þennan samning og þetta flókna stjórnkerfi sem samningurinn hefur í för með sér. Mér finnst þetta kerfi afskaplega óyndislegt og andlýðræðislegt. Það neitunarvald sem tryggt er með samningnum og utanrrh. margvísar hér til, og löggjafarvald Alþingis er kannski tryggt með formlegum hætti í þessum samningi er ekki tryggt í raun. Praxísinn verður ekki slíkur. Þetta er öllum ljóst nema hæstv. utanrrh. kannski. Þetta er t.d. Svíum ljóst. Hæstv. utanrrh. hefur sjálfsagt séð umfjöllun Dagens Nyheter daginn eftir samninginn. Þeir eru ekki í nokkrum vafa um það að þessi réttur er formlegur en ekki raunverulegur. Samt er það ekki svo að Svíar séu mjög á öndverðum meiði um það hvort gera eigi þennan samning eða ekki. En þeir horfast í augu við staðreyndir. Það segir í Dagens Nyheter að þessa stofnanasamvinnu innan EES sé í besta falli hægt að kalla ,,illúsjón`` eða tálsýn. Þetta er tálsýn en ekki raunverulegur réttur. Það eru tvær greinar í Dagens Nyheter sem báðar fjalla um þetta sama. Þetta kom líka fram í The Economist nýlega, nákvæmlega þessi sami skilningur. Það segir hérna, með leyfi forseta, og ég ætla að reyna að þýða þetta eftir orðanna hljóðan: ,,Niðurstaða samninganna er sú að EFTA-ríkin standa uppi með efnahagslegar skuldbindingar Evrópska efnahagssvæðisins en án sambærilegra pólitískra réttinda.`` Þetta virðist öllum vera ljóst nema hæstv. utanrrh. Nú þetta er kannski misskilningur hjá Dagens Nyheter og þetta er kannski misskilningur hjá The Economist, en við fáum vonandi að heyra eitthvað betur um það hér á eftir.
Það sem ég í fjórða lagi hef fyrirvara um er að ég lít svo á að í raun og veru sé þetta fyrsta skrefið inn í Evrópubandalagið. Og ég vil ekki að þessi þjóð verði leidd í þær
ógöngur að hún ráfi inn í Evrópubandalagið fyrir einhverja tilviljun. Það er auðvitað hægt að færa rök fyrir því og eflaust nokkuð þung rök fyrir því að við ættum að ganga inn í Evrópubandalagið, en þá á líka að gera það og við eigum þá að stíga örugg og meðvituð skref inn í Evrópubandalagið eða sleppa því.
Það hefur margkomið fram að öll iðnríki EFTA ætla að sækja um aðild að Evrópubandalaginu og þau ætla inn í Evrópubandalagið með þeirri lest sem kemur á endastöð 1996. Ég held að það sé almennt viðurkennt að þetta geti átt sér stað 1996. Það tekur engin átta ár fyrir EFTA-ríki sem eru búin að gera samning um Evrópskt efnahagssvæði að semja sig inn í EB. Þau hafa þegar samið um 2 / 3 hluta þess sem semja þarf um. Og þessi samningur mun stytta verulega vegalengdina inn í Evrópubandalagið. Auðvitað hefur þetta svo sem komið fram hjá utanrrh. líka, honum er ljóst að þessi ríki ætla inn. En þá segja menn: Þetta er ekkert vandamál fyrir okkur, þetta breytist í tvíhliða samning. Og við verðum þá bara mótaðilinn í þessum samningi andspænis Evrópubandalaginu.
Ég fæ þetta ekki til þess að ganga upp. Menn geta auðvitað sagt þetta með orðum en ég fæ það ekki til þess að ganga upp að litla Ísland ætli að vera hin stoðin undir Evrópska efnahagssvæðinu, að litli stuttfótur ætli að standa þarna andspænis átjánfættum risa. Það væri svo sem ekki vandamál ef þetta væri einfaldur viðskiptasamningur, en það fylgir honum eftirlitsstofnun og á vegum þessarar eftirlitsstofnunar hljóta að starfa fjölmargir sérfræðingar. Okkur hefur verið talin trú um að þessi eftirlitsstofnun sé ekki bara vegna Evrópubandalagsins, hún sé til að gæta okkar hagsmuna líka. Hún sé til að passa upp á það að hin ríkin öll, sem við erum að gera samning við, haldi samninginn rétt eins og við. Það hlýtur að vera jafnnauðsynlegt þó við séum ein aðili að þessum samningi að það sé passað upp á þetta og ekki síður ástæða. Við þurfum þá líka að leggja okkar hlut fram í þessum dómstól. Þar eru fimm dómarar, eins og hæstv. utanrrh. sagði, þó þrír sitji bara í dómnum á hverjum tíma. Og það er væntanlega ekki nóg að vera bara með dómara heldur þarf alls kyns starfslið í kringum þessa dómara.
Það sem mér finnst í raun ókræsilegast við þetta er að kokgleypa 30 ára uppsafnaða matseld í Evrópubandalaginu í einum bita. Ég vil að við ráðum sjálf ferðinni og hraðanum. Mér er ljóst, eins og sjálfsagt öllum hér inni, að við verðum að aðlaga okkur að Evrópubandalaginu, þetta er stór markaður sem við seljum á og við hljótum að taka mið af þeim lögum og reglum sem þar gilda, en við eigum að gera það á okkar eigin forsendum og ráða ferð og hraða.
Það er kannski ástæða til þess að leysa ráðherra og ríkisstjórn út með einum kínverskum frasa áður en ég fer héðan úr pontunni. Sá frasi er á þessa leið: Að stjórna ríki er eins og að sjóða litla fiska. Með öðrum orðum að ef of hraustlega er hrært í pottinum þá fer allt í graut.