Páll Pétursson
:
Herra forseti. Við höfum nú loksins fengið í hendur uppkast að útlínum um samning um Evrópskt efnahagssvæði. Á titilsíðu er þetta kallað ,,Draft Outline`` þannig að mér finnst að hv. formaður utanrmn. hafi nokkuð til síns máls þar sem hann dregur í efa að þar sé um samning að ræða. En málið er sem sagt komið hér til umræðu og við erum búin að fá texta, þó að á erlendu máli sé, um einn þátt þessarar samningagerðar.
Þetta er, ef af samningi verður, vafalaust veigamesti og afdrifaríkasti samningur sem Íslendingar hafa gert og samningamennirnir líta stoltir yfir farinn veg.
Hæstv. utanrrh. þeysir um landið og satt að segja minnir hann mig meira á trúboða en einhvern upplýsingafulltrúa. Þetta ferðalag hans er eins og hjá Þangbrandi heitnum forðum nema ég veit ekki hvort Þangbrandur varð af hatti sínum á ferðalaginu. Hæstv.
utanrrh. lýsir kostum þessa samningsuppkasts mjög fjálgum orðum en það fer minna fyrir að hann greini frá göllunum. Hæstv. utanrrh. er svo mikið í mun að þjóna köllun sinni að hann sinnir ekki þingskyldum sínum nema í lágmarki. Hann er að reyna að selja þjóðinni þennan samning og telur það mikilvægara verkefni en að sitja hér á þingfundum. Þessi mikli ákafi, sem ég ber að vissu leyti mikla virðingu fyrir, veldur því að maður spyr sjálfan sig: Er þessi samningur virkilega gallalaus? Eru hvergi neinar hættur í þessum samningi? Nú veit ég það að hæstv. utanrrh. er réttorður maður, en við höfum átt samstarf í allnokkur ár á Alþingi og ég hef orðið var við það, þó ég hafi ekki haft hátt um það, að honum getur skjátlast. Hann hefur ekki alltaf sagt nákvæmlega rétt frá og þá er það spurningin hvort hann geri það núna. Aðrar þjóðir sem ég hef haft samband við sjá ýmsa galla á þessum samningi og þá er það spurning hvort áhrif samningsins verði önnur og betri á Íslandi heldur en alls staðar annars staðar.
Utanrmn. hefur því miður að mínum dómi verið haldið frá upplýsingum um þennan samning nú í lokahrinunni og víst er um það, hvað svo sem formaður utanrmn. segir, að okkur var ekki sýndur sami trúnaður og hagsmunaaðilum í sjávarútvegi sem fengu þá ágætu menn Gunnar Snorra Gunnarsson varafastafulltrúa og Árna Kolbeinsson ráðuneytisstjóra til þess að kynna nýja stöðu málsins á meðan utanrmn. fékk ekkert að vita hvað var að gerast.
Ályktun mín er sú að væri samningurinn svo góður sem hæstv. utanrrh. vill vera láta þá stæði hann undir sér sjálfur og þjóðin mundi samþykkja hann sjálfkrafa og hæstv. utanrrh. þyrfti ekki að leggja vinnu í áróðursherferð til að mæla fyrir honum vegna þess að samningurinn mundi mæla með sér sjálfur. Hér er um svo afdrifaríkt mál að ræða að það er óforsvaranlegt að láta við það sitja, jafnvel þó maður sé hrifinn af þessu hugverki að gylla samningin eingöngu. Okkur þingmönnum ber skylda til að kanna þennan samning nákvæmlega og reyna að gera okkur grein fyrir kostum hans og göllum með raunsæjum og öfgalausum hætti og reyna að gera okkur grein fyrir báðum hliðum.
Við framsóknarmenn teljum að þennan samning þurfi að skilgreina betur, miklu betur, áður en endanlega afstöðu til hans er unnt að taka. Kostir þessa samnings eru vafalaust töluverðir. Niðurfelling tolla kemur sjávarútveginum vafalaust vel og ég vil ekki gera lítið úr því. Ég óttast þó að menn hafi gefið sér of mikla bjartsýni í því sambandi. Með niðurfellingu tolla ætti samkeppnisstaða okkar að batna að öðru óbreyttu. En það er ekki hægt að gleyma því að verð innan EB er ekki fast á sjávarafurðum. Niðurgreiðslum er enn þá haldið innan EB og þar af leiðir að EB gæti fundið upp á því að auka niðurgreiðslur til að bæta aðstöðu eigin fyrirtækja. Verð á íslenskum sjávarafurðum er yfirleitt hátt í Evrópubandalaginu og menn geta ekki gefið sér að tollahagræðingin leggist ofan á þetta háa verð og hún renni öll í vasa Íslendinga.
Sama máli gegnir um skipasmíðaiðnaðinn. Hann er mjög niðurgreiddur í Evrópu og aðstaða íslensks skipasmíðaiðnaðar batnar því miður ekki við þessa aðild svo sem komið hefur fram hjá forsvarsmönnum hans.
Við Íslendingar getum ekki farið að niðurgreiða sjávarafurðir. Þær standa undir þessu þjóðfélagi okkar og því er hart við það að búa að hafa ekki fengið fríverslun með fisk og fiskafurðir á efnahagssvæðinu. Það fyrirkomulag eitt hefði veitt sjávarútvegi okkar varanlega bætta samkeppnisstöðu.
Forsvarsmenn iðnaðarins fagna ákaflega þessum samningi. Vonandi kemur hann íslenskum iðnaði að gagni ef gerður verður. Íslenskur iðnaður hefur notið tollfrelsis í Evrópubandalaginu síðan 1973 og þetta hefur verið gagnkvæmt tollfrelsi á iðnaðarvörum milli Evrópubandalagsins og Íslands. Í hverju liggja þá hagsmunir íslensks iðnaðar? Forsvarsmenn iðnaðarins tala um bætta samkeppnisstöðu. Ég fæ ekki séð nema eitt alveg augljóst
hagræði fyrir iðnrekendur. Hingað kemur erlent vinnuafl sem væntanlega sættir sig við að vinna á strípuðum töxtum. Íslenskt iðnverkafólk nýtur í sumum tilfellum yfirvinnu, bílakostnaðar, fatapeninga og ýmiss hagræðis utan fastakaups. Það er líklega hægt að komast hjá því að greiða tímabundnu erlendu vinnuafli af atvinnuleysissvæðum Evrópu þessar sporslur og þar með er orðið hagkvæmara að hafa það í vinnu. Það eru auðvitað augljósir hagsmunir fyrir iðnrekendur ef svo yrði.
Það hefur verið of hljótt að mínu mati í þessari umræðu um vinnumarkaðsmálin því að þau eru sannarlega athyglisverð. Í Noregi t.d. hefur farið fram mikil umræða um vinnumarkaðsmál. Menn í Noregi greinir verulega á um þennan samning, en menn greinir ekki verulega á um hvaða áhrif hann muni hafa á norskan vinnumarkað, það ég best veit. Þær afleiðingar sem Norðmenn telja að verði af samningnum eru þessar helstar:
Atvinnuleysi kemur til með að aukast. Útlendingar leita til Noregs í auknum mæli eftir vinnu. Atvinnuleysi í mörgum Evrópubandalagslöndum er viðvarandi í kringum 10% og það er auðvelt að hugsa sér það að þetta atvinnuleysi jafnist með einhverjum hætti út um Evrópska efnahagssvæðið. Ég skal ekki segja hvort það gerir það að fullu, en vatnið leitar undan brekkunni og það er út af fyrir sig eðlilegt að gera ráð fyrir því að atvinnuleysið jafnist út.
Norðmenn telja fullvíst að launamunur muni aukast. Aðkomið vinnuafl býðst á vægari kjörum en heimaverkalýðurinn, m.a. vegna þeirra kringumstæðna sem ég nefndi áðan. Þar með verður örðugra fyrir láglaunastéttir heimalands að knýja fram kauphækkanir. Á hinn bóginn verður boðið í toppfólkið. Menntaðasta og hæfasta fólkið fær aukið starfssvið. Það getur gengið í sérhæfð störf hvarvetna á efnahagssvæðinu og fyrirtæki og stofnanir koma til með að bjóða hátt og vel í starfskrafta þess. Atvinnuleysisbætur verður að greiða erlendu vinnuafli í gistilandinu svo sem um heimamenn væri að ræða.
Þetta var niðurstaða Norðmanna og okkar aðstaða hlýtur að vera svipuð. Sömu tækifæri, sem óneitanlega eru þarna fyrir hendi, en jafnframt svipaðar hættur.
Áköfustu áróðursmenn fyrir þessum samningi hafa vitnað til þess að hér væri um svipaða fyrirvara að ræða og gilda um samnorrænan vinnumarkað. Ég vek athygli á því að það er ekki rétt. Samnorræni vinnumarkaðurinn er negldur og geirnegldur með mjög ströngum öryggisákvæðum. Í þessu samningsuppkasti er einungis allsherjarfyrirvarinn sem hljóðar upp á að við megum grípa til aðgerða ef um stórfellda röskun er að ræða. Það getur skeð að það sé hægt að sanna það fyrir félögum okkar að um stórfellda röskun hafi verið að ræða ef mikill fjöldi fólks þyrpist hingað, en það þarf að vera um stórfellda röskun að ræða og það er huglægt mat hvað er stórfellt.
Athugun félmrn. og ASÍ bendir til þess að um aldamót verði útlendingar í störfum á Íslandi helmingi fleiri en þeir eru í dag.
Mig langar að fara nokkrum orðum um gagnkvæmar veiðiheimildir sem kunna að vera hagstæðar Íslendingum. Að vísu er það ekki nema að gefnum forsendum. Í fyrsta lagi verður loðna að vera í sjónum. Í öðru lagi vitum við ekki mikið um þennan langhala. Í þriðja lagi --- og það er grundvallaratriði --- veiðieftirlit verður að vera í lagi. Reynsla Íra, Kanadamanna og fleiri þjóða af fiskveiðum Evrópubandalagsins er ekki góð. Það er þvert á móti. Evrópuflotinn fer sannanlega ekki að neinum lögum og brýtur samninga og það er virkilegt áhyggjuefni ef sá mórall sem er ríkjandi hjá sjómönnum sem fiska í kvóta Evrópubandalagsins ríkir hjá þeim hér við land. Nýlega hefur verið upplýst að EB hafi fiskað í óleyfi fjórfaldan umsaminn og leyfðan kvóta við Kanada. Meira að segja Belgíumenn, vinir okkar sem við höfum haft hér uppi í landsteinum í mörg ár, hafa nýlega orðið uppvísir að misferli með möskvastærð og voru með helmingi meiri afla en þeir höfðu tilkynnt.
Mig langar til að nefna í nokkrum orðum fjármagnsflutninga og eignarhald útlendinga. Erlendum bönkum verður heimiluð starfsemi á Íslandi og það gæti komið sér vel í sumum tilfellum. Aukin samkeppni erlendis frá gæti hugsanlega orðið til þess að breyta hinni brjálæðislegu vaxtastefnu íslenskra banka og það er ekki vanþörf á því. Það er rétt að gera sér samt grein fyrir því að bankaeftirlitið íslenska má ekki skipta sér af þessum stofnunum. Það er rétt að menn hafi það í huga líka. Bankaeftirlit Seðlabankans má ekki skipta sér af starfsemi erlendra banka á Íslandi.
Við höfum öll lagt kapp á það að varðveita eignarhald Íslendinga í útgerð og fiskvinnslu og þá er spurningin hvort það hefur tekist í þessari samningagerð. Því miður held ég að það leiki nokkur vafi á því. Útibú erlends fyrirtækis sem hefur starfað hér í sjö ár eða meira getur keypt fyrirtæki í útgerð eða fiskvinnslu. Að áliti sumra virtra lögmanna hér í borg er ekki stætt á því að neita fyrirtæki sem er allt að 49% í eigu erlendra aðila um að eiga hlut í íslensku útgerðarfyrirtæki. Þetta byggist á þeirri lagatúlkun að lög um erlenda fjárfestingu sem sett voru í fyrra séu ekki fortakslaus í þessu efni. Ef svo er, móti von minni, þá er því miður of seint að lagfæra þau vegna þess að þetta samningsuppkast heimilar okkur að halda gildandi lögum --- og ég skil það svo að gildandi lög séu þau lög sem þýdd voru fyrir þá og sýnd þeim í Lúxemborg --- en heimilar okkur ekki að breyta þeim.
Það er rétt að vekja athygli á að orkulindirnar og orkuverin eru berskjölduð fyrir útlendingum ef þessi samningur verður að veruleika. Ef við setjum svo að stofnað verði hlutafélag eða sameignarfélag um orkuvinnslu til stóriðju t.d., eins og sumum hefur dottið í hug að gera varðandi orkusölu til hugsanlegs álvers á Keilisnesi --- það virkjaði og seldi rafmagn til stóriðjuvers, fyrirtækið yrði gjaldþrota og félli þá í fyrstu lotu í hendur erlendra banka. Þeir yrðu ekki með nokkrum hætti neyddir til þess að selja þetta fyrirtæki á innlendum markaði. Þeir yrðu að fá að ráðstafa því til hæstbjóðanda hvar sem hann væri að finna.
Ákvæði íslenskra laga um erlenda fjárfestingu um eignarrétt á orkulindum og orkuverum verða því miður væntanlega að víkja. Ég hef a.m.k. ekki heyrt eða séð þá fyrirvara að þau séu samþykkt í þessari samningagerð eins og lögin um eignarhaldið í sjávarútvegi. Þessi lög brjóta greinilega í bága við fjórfrelsið og því erum við sennilega neyddir til að breyta þeim.
Það er líka ástæða til þess að nefna þann auð sem við eigum í vatni og þar er ekki auðvelt að finna grundvöll fyrir einkarétti Íslendinga.
Þá er eftir sá þátturinn sem veit að eignarrétti á landi og hann er þó hvað gildastur í mínum huga. Í undirbúningi mun vera, segir ríkisstjórnin, hjá henni löggjöf um að varðveita einkarétt Íslendinga. Ég sé það ekki persónulega fyrir mér hvernig sú löggjöf gæti orðið svo að hald yrði í henni til frambúðar.
Um þetta vandamál er fjallað víðar innan EFTA en hér. Finnar hafa t.d. látið gera ítarlega úttekt á eignarrétti á fasteignum í Finnlandi ef Evrópskt efnahagssvæði yrði að veruleika. Þetta gerðu þeir í sumar og þetta var afhent með ýmsum öðrum gögnum til utanríkismálanefndarmanna. Finnar búa nú við mjög ströng lög um einkarétt þjóðarinnar til að eiga fasteignir í Finnlandi. Bæði er það til komið vegna skóganna sem þeim eru mikilvægir og eins kannski ekki síður vegna skerjagarðsins, en þar er mjög eftirsótt að byggja sumarhús. Sú finnska nefnd sem rannsakaði þetta mál komst að þeirri raun að Finnar yrðu að afnema þessi lög sín og því til sönnunar langar mig til að stauta mig fram úr sænskum texta, með leyfi forseta. Ég hef hann ekki þýddan á fagra íslensku, en hann hljóðar svo, lítil tilvitnun í nefndarálitið:
,,Som en följd af den europeiska integrationen blir det nödvändigt att häva de nuvarande begränsningarna. Avtalet om den Europeiska ekonomiska svären innebär, då den träder i kraft, att Finland forpliktas att slopa eksisterande begränsningar som gäller de övriga EES-medlemsstaternas medborgares rätt att äga fast egendom og aktier.``
Í lauslegri þýðingu: ,,Sem afleiðingu af evrópsku sameiningunni er nauðsynlegt að afnema núverandi hömlur. Samningurinn um Evrópskt efnahagssvæði leiðir það af sér þegar hann tekur gildi að Finnland er skyldugt að upphefja núverandi hömlur hvað varðar rétt annarra borgara á Evrópska efnahagssvæðinu til að eiga fasteignir og hlutabréf.``
Þetta er niðurstaða Finna. Það kann að vera að við eigum snjallari lögfræðinga og útfarnari en þeirra.
Ef þessi drög að útlínum samnings verða að samningi, þá er spurningin hvort ríkisstjórn Íslands er treystandi til þess að gera þær ráðstafanir sem gera þarf eigi þetta að verða bærilegar kringumstæður fyrir Íslendinga. Ég verð að viðurkenna að ég vantreysti núv. ríkisstjórn.
Þá er rétt að spyrja: Verða þeir menn sem ákafast hafa barist fyrir aðild Íslands að Evrópubandalaginu til friðs með dvöl á Evrópska efnahagssvæðinu? Hætta þeir baráttu sinni og slá sig til rólegheita á Evrópska efnahagssvæðinu? Í mínum huga er mjög mikilvægt að gera sér grein fyrir því hvort hér geti orðið um að ræða varanlegt og viðunandi sambúðarform á samskiptum okkar við Evrópubandalagið eða hvort aðild að Evrópska efnahagssvæðinu leiði síðar til inngöngu okkar í Evrópubandalagið. Að mínu mati kemur alls ekki til greina að Íslendingar gangi í Evrópubandalagið. Ég tel að það þjóni með engu móti hagsmunum Íslands og það þýði endalok þess samfélags sem við höfum byggt hér upp og mér líkar að flestu leyti vel við.
Ég tel að við alþingismenn eigum að leggja okkur fram um að rannsaka þessi drög að samningi sem fyrir liggja og upplýsa þjóðina um efni og innihald þeirra og efna síðan til þjóðaratkvæðagreiðslu um málið. Þetta mál er þess eðlis að það er eðlilegt að þjóðin fái að taka afstöðu til þess. Utanrrh. hefur fyrr í umræðunum verið með andmæli gegn þjóðaratkvæðagreiðslu. Mér finnst þau mótrök hans vera ákaflega léttvæg og ef þessi samningur er svo góður sem utanrrh. telur þá samþykkir þjóðin hann auðvitað fagnandi. --- [Fundarhlé.]
