Frú forseti. Umræður um þetta frv. hafa farið um víðan völl og reyndar langt út fyrir efni þess. Margt af því hefur verið gagnlegt, annað síður, svona eins og gengur. Þetta segi ég m.a. með vísun til þess sem kom fram hér í máli hv. 5. þm. Vestf. áðan. Ég mun að sjálfsögðu reyna að bregðast við því eftir föngum sem fram hefur komið í þessum umræðum og eftir því sem ég tel efni til. En mér virðist því miður að nokkurs misskilnings hafi gætt í ræðum margra þingmanna stjórnarandstöðunnar sem talað hafa í þessari umræðu um þetta frv. Þetta á við um 1. þm. Austurl. og 7. þm. Reykn. sem fyrstir töluðu og svo reyndar 7. þm. Reykn. sem talaði hér aftur og breytti reyndar afstöðu sinni nokkuð til frv. í þeirri ræðu. En flestir aðrir ræðumenn sem talað hafa úr röðum stjórnarandstæðinga virðast álíta að með samþykkt þessa frv. væri verið að ákveða að fasttengja gengi íslensku krónunnar við Evrópumynteininguna ECU. Þetta er misskilningur. Með tillögum þessa frv. er fyrst og fremst verið að gefa sveigjanleika í ákvæðum seðlabankalaganna um gengismál þannig að unnt verði að færa gengistilhögun hér á landi til samræmis við það sem tíðkast í nálægum löndum og gefa með því framboði og eftirspurn eftir gjaldeyri nokkur áhrif á gengið frá degi til dags. Það má segja að með þeim heimildum sem stofnað er til með frv. sé farið mjög nærri þeirri leið, nærri því formi sem tíðkast í nágrannalöndum okkar. Þannig gæti hér smám saman myndast hér gjaldeyrismarkaður. Hv. 4. þm. Norðurl. e. virtist skilja frv. þannig þótt hann segði nú að bókmenntagildi frumvarpstextans væri heldur rýrt. Það er sjálfsagt að reyna að bæta textagerðina með góðra manna hjálp og ábending 9. þm. Reykv. og 5. þm. Vestf. um það að orða mætti betur 1. mgr. tillögugreinarinnar sem varðar gengið, m.a. skammstafanirnar ECU og SDR, eru réttmætar og færi betur á því að nota full íslensk heiti þessara alþjóðlegu mynteininga. Þetta atriði þarf að athuga í hv. efh.- og viðskn.
Varðandi það sem hv. 5. þm. Vestf. sagði um niðurfellingu 2. mgr. 18. gr. seðlabankalaganna sem nú er í gildi um markmiðin fyrir gengisstefnunni þá nægja að mínu áliti fyllilega þau almennu markmið um jafnvægi í efnahagsmálum sem starfsemi Seðlabankans eru sett í öðrum ákvæðum laganna eftir að þessi tilhögun væri upp tekin og markaður, þ.e. framboð og eftirspurn fengi að hafa áhrif á gengið. Ég tel einmitt að það sé svo að oft getur farið þannig að markmið stangist á þegar þau eru sett jafnmörg eins og gert er í seðlabankalögunum. Reyndar tel ég að markaðsáhrifin séu besta tryggingin fyrir því að sjávarútvegurinn og aðrar útflutningsgreinar fái viðunandi markaðsgrundvöll, viðunandi starfsgrundvöll.
En svo ég víki aftur að þessum samsettu mynteiningum tveimur sem til er vitnað í upptalningu í textanum þá vil ég láta það koma fram að þær hafa mjög skýra lögfræðilega stöðu í alþjóðagjaldeyriskerfinu, SDR, reyndar lögbundna stöðu samkvæmt íslenskum lögum með staðfestingu á stofnskrá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins þar sem þetta fyrirbæri er skilgreint.
Ég vil líka vísa því á bug sem fram kom í máli hv. 9. þm. Reykv. að ekki hafi verið staðið faglega að frumvarpsgerðinni. Þar var vel að verki staðið, bæði af starfsmönnum viðskrn. og Seðlabanka sem hafa lagt grunn að þessu frv. Breytingin á gengistilhöguninni er að sjálfsögðu megintillaga í þessu frv. en hún er bara annar þátturinn. Hún er í reynd hlutlaus tæknileg breyting hvað varðar grundvallarviðmiðun gengis.
Hv. 4. þm. Norðurl. e. ræddi hér mikið, eins og fleiri, um fasttengingu krónunnar við ECU. Það gerði líka hv. 7. þm. Reykn. hér síðast. Þetta er mikið mál sem ekki er tekin afstaða til í þessu frv. Það er annað mál, önnur ákvörðun. Ég get varla sagt þetta skýrar. En ég vil benda á að greinargerðirnar, sem hér hefur verið dreift að mínu fyrirlagi og samdar voru af Þjóðhagsstofnun og Seðlabanka, fjalla einmitt um það mál, um tenginguna. Þess vegna er eðlilegt að þar sé að finna margvíslegan fróðleik um það mál og ég tel margt athyglisvert sem fram hefur komið í umræðum um málið en ég tel heppilegra að ræða það í annað sinn.
Ég vil þá víkja að því sem kom hér fram í máli hv. 7. þm. Reykn. síðast að við höfum mjög lengi fylgt sveigjanlegri gengisstefnu hér á landi. En þó þannig að við höfum á nokkrum tímabilum haldið genginu stöðugu. Þannig var það á árunum 1986--1988 og nú síðast frá því í ársbyrjun 1990. Það er enginn vafi á því, eins og reyndar kom fram í máli hv. 7. þm. Reykn., að sveigjanleg gengisstefna hefur átt verulegan þátt í því að tryggja næga atvinnu á Íslandi en það hefur einmitt tekist með henni að leiðrétta á tiltölulega skömmum tíma misvægi sem orðið hefur í viðskiptum við önnur lönd þegar í óefni hefur stefnt. En hitt er líka jafnvíst að sveigjanleiki í gengismálum hefur dregið mikið úr aðhaldi að innlendri verðlagsþróun og verðákvörðunum, að útgjaldaákvörðunum í hagkerfinu og ýtt þar með undir tilhneigingar til misvægis og verðbólgu, oft á kostnað útflutningsatvinnuvega. Það eru því greinilega tvær hliðar á sveigjanleikanum í gengismálum og það er kannski þess vegna sem mjög mikil þörf er á því að við hugum nú að breyttri gengistilhögun. En vegna spurninga hv. 4. þm. Norðurl. e., og reyndar vék hv. 7. þm. Reykn. að því líka, hvað átt sé við með pólitísk rök í skýrslu Þjóðhagsstofnunar og reyndar var líka vitnað til prófessors Paul Krugmans í því samhengi. Ég vil bara benda á þann texta sem þar er skrifaður og ekki taka að mér neinar textaútleggingar í þessu máli. Þetta er alveg ljóst. Ég bendi líka á að Þjóðhagsstofnun segir það brýnt að breyta fyrirkomulagi gengisskráningar eins og lesa má þar í þá átt sem hér eru gerðar tillögur um. Breytingin, sem lagt er til að gerð verði í þessu frv., gefur Seðlabankanum heimild, svigrúm til að þróa hér gjaldeyrismarkað en til þess þarf líka að rýmka um skilaskyldu á gjaldeyri og um það flyt ég annað frv. sem er á þskj. 32 sem ég vonast til að geta mælt fyrir í framhaldi af þessari umræðu. En með þeim breytingum gefst einmitt færi á því að mynda hér fyrsta millibankamarkað fyrir gjaldeyri og síðar að víkka hring þátttakenda í þessum viðskiptum.
Ég bendi á að heimildir fyrir útibú erlendra banka til að starfa hér geta einmitt stuðlað að því að hér myndist fyrr en ella virkur markaður fyrir gjaldeyri. Í fyllingu tímans gæti þetta einmitt orðið ákaflega mikilvægt fyrir Bolungarvík af því að hún var nefnd til sögunnar í umræðunum í fyrrakvöld. Spurt var: Hvernig gagnast þetta Bolvíkingum? Svarið er að það er einmitt með því móti að markaðsáhrif verði meiri á gengið á Íslandi. Hv. 9. þm. Reykv. innti sérstaklega eftir þessu og ég vona að hann hafi þá fengið svarið sem hann leitað eftir. En það er líka rétt hjá hv. 4. þm. Norðurl. e. og rétt athugað að enn skortir hér ýmsar forsendur fyrir gjaldeyrismarkaði. En allar ferðir, bæði langar og stuttar, hefjast með einu skrefi og þetta frv. er einmitt eitt slíkt skref og má þess vegna ekki dragast.
En markaðsáhrif á gengið kalla líka á breytingar á stjórntækjum Seðlabankans. Það verður að sjálfsögðu að efla hann til góðra verka og vegna þess sem fram kom hjá hv. 5. þm. Vestf. þýðir það alls ekki að það eigi að fjölga starfsmönnum hans heldur að breyta
stjórnskipulagi hans. Gengisstöðugleiki, við skilyrði markaðsviðskipta með gjaldeyri, er best tryggður með því að Seðlabankinn kaupi eða selji gjaldeyri á markaði og breyti skammtímavöxtum á Íslandi með því að kaupa eða selja markaðsverðbréf og breyta vöxtum í viðskiptum sínum við lánastofnanir. Til þess að undirbúa slíkar breytingar á starfsemi bankans skipaði ég fyrr á þessu ári nefnd undir formennsku Ágústs Einarssonar prófessors til að endurskoða ekki síst stjórnskipulag og stjórntæki bankans við þessar nýju markaðsaðstæður. Ég vænti þess að tillögur nefndarinnar liggi fyrir á vormissiri. Þetta vil ég láta koma fram m.a. vegna fyrirspurna hv. 9. þm. Reykv. og hv. 5. þm. Vestf. Ég vil líka vegna orða hans benda á að á síðustu tveimur árum hefur í fyrsta sinn í sögunni orðið fækkun starfsmanna í bankakerfinu. Fasteignir þess hafa verið seldar og þar hefur orðið hagræðing, ekki síst í kjölfar sölu Útvegsbankans og sameiningar hans og þriggja smærri banka í Íslandsbanka. Það er líka hagræðing fram undan í hinum sameinaða banka, Landsbanka/Samvinnubanka, og ég tel þess vegna rétt að halda því til haga að það er ætlast til þess að hagrætt sé víðar en í undirstöðuatvinnugreinunum og það hefur verið gert. Þetta vildi ég láta koma fram, frú forseti, vegna orða hv. 5. þm Vestf.
Þá kem ég að síðari þætti þessa frv. sem er að ákvæði seðlabankalaganna um viðskiptabanka taki jafnt til útibúa erlendra banka hér á landi sem innlendra lánastofnana, enda eiga þær að fá að starfa hér frá næstu áramótum. Mér kom því verulega á óvart, svo að ég segi nú ekki meira, að hv. 1. þm. Austurl. og hv. 7. þm. Reykn. skyldu lýsa sig andvíga frv. Það gerði reyndar hv. 7. þm. Reykn. í fyrstu setningum sinnar fyrri ræðu en ég tók eftir því í dag að hann er að breyta þar máli sínu og afstöðu og því fagna ég.
Um þennan síðari meginþátt frv. þarf varla að ræða, að ég tel, því að með lögum, sem sett voru í mars á þessu ári, um fjárfestingu erlendra aðila í íslenskum atvinnurekstri, var erlendum bönkum heimilað að starfrækja hér útibú. Þessi lög voru sett að tillögu hv. 7. þm. Reykn. sem þá var forsrh. og frsm. frv. Það eru því merkileg sinnaskipti ef hann leggst nú gegn því að breyta seðlabankalögunum þannig að útibú erlendra banka séu undir sömu lög seld og innlendir bankar. En það var ekki hægt að skilja mál hans í fyrri ræðu á annan veg. Hér hlýtur því að vera um misskilning að ræða og mér virðist reyndar að þingmaðurinn hafi verið að taka það til greina í sinni síðari ræðu.
En hvað varðar hinn meginþáttinn, þann fyrri sem ég hef rætt, þ.e. ákvæðin í seðlabankalögunum um að innleiða hér nýja gengistilhögun, langar mig til að rifja upp, virðulegi forseti, tillögugerð nefndar sem starfaði á vegum þingflokks Framsfl. um efnahagsmál á haustinu 1989 og hv. 6. þm. Norðurl. e. vitnaði reyndar til í ræðu sinni í fyrrakvöld. En í þessari merku skýrslu segir, með leyfi hæstv. forseta, um gengismál:
,,Gengisskráning taki mið af frjálsum viðskiptum með gjaldeyri. Nefndin leggur því til að Íslendingar fari svipaða leið og Norðurlöndin hafa valið. Ákvæði seðlabankalaga ásamt ströngum hömlum á gjaldeyrisviðskipti gera það að verkum að áhrifa markaðarins gætir nú ekki við gengisskráningu. Frelsi til að kaupa eða selja gjaldeyri breyta þessu og neyðir stjórnvöld til þess að taka fullt tillit til nýs áhrifavalds við gengisákvörðun. Mikil kaup á erlendum gjaldeyri hljóta að þýða skakkt gengi. Seðlabankinn hefði áfram með höndum gengisskráningu en verður við hana að taka mið af frjálsum viðskiptum með gjaldeyri.``
Nokkru síðar segir í þessari athyglisverðu greinargerð, með leyfi virðulegs forseta.
,,Tillögur nefndarinnar um frjálsari gjaldeyrisviðskipti og frjálsari fjármagnsflutninga milli landa ásamt frjálsari fjármagnsþjónustu tengjast mjög hugmyndum nefndarinnar um breytta gengisskráningu.`` --- Svo mörg voru þau orð.
Með því frv., sem er nú til umræðu, er einmitt verið að skapa forsendur til að gengistilhögunin geti orðið með þeim hætti sem þessi nefnd þingflokks Framsfl. lýsti á sínum
tíma. Á ég nú að skilja afstöðu hv. 1. þm. Austurl. og hv. 7. þm. Reykn. svo að þeir leggist gegn þessum hugmyndum? En í þessari efnahagsnefnd þingflokksins sátu þeir hv. 2. þm Norðurl. v. Stefán Guðmundsson, sem var formaður nefndarinnar, hv. 2. þm. Vestf. Ólafur Þ. Þórðarson, hv. fyrrv. 1. þm. Vesturl. Alexander Stefánsson og hv. fyrrv. 10. þm. Reykv. Guðmundur G. Þórarinsson. Mér heyrist reyndar að hv. 7. þm. Reykn. sé að draga andstöðu sína við þetta frv. til baka og ég fagna því.
Ég kem þá að því að hv. 6. þm. Norðurl. e. virtist vilja ganga nokkru lengra í frjálsræðisátt en stefnt er að með því frv. sem hér liggur fyrir og slæst þá líklega í hóp þeirra sem sömdu þetta nefndarálit á vegum framsóknarmanna haustið 1989. Ég bendi á að í frv. um skilaskyldu á gjaldeyri, sem er á þskj. 32, er verið að þróa málið í sömu átt, enda eru þessi tvö frv. samstæð. En, eins og ég sagði áðan, jafnvel langar ferðir hefjast með einu litlu skrefi og það er slíkt skref sem hér er lagt til að tekið verði.
Varðandi þau orð hv. 1. þm. Austurl., að fulltrúum Seðlabankans hafi komið þetta frv. á óvart, vil ég geta þess að Seðlabankinn tók fullan þátt í samningu þessa frv. og undirbúningi þess. Frumgerð þess er reyndar að finna í fskj. 2 í greinargerð bankans frá 11. sept. um hugsanlega ECU-tengingu íslensku krónunnar. Ég vildi benda hv. 1. þm. Austurl. á að kynna sér þetta. Ég veit að hann hefur þessa skýrslu undir höndum eins og allir þingmenn hafa nú, bæði greinargerð Seðlabankans og Þjóðhagsstofnunar og menn geta því einfaldlega flett þessu upp. Hafi einhverjum fulltrúum Seðlabankans komið þessi tillögugerð á óvart hafa þeir greinilega ekki kynnt sér þær tillögur sem Seðlabankinn hafði áður gert mér.
Hv. 1. þm. Austurl. og hv. 6. þm. Norðurl. e. véku nokkuð að því sem segir í greinargerð Seðlabankans um mál sem, með leyfi hæstv. forseta, ég vil hafa skýra tilvísun til og er þar kallað ,,kerfislæg gengisaðlögun`` til að jafna aðstöðu atvinnuvega. Um þetta mál er nokkuð rætt í greinargerð Seðlabankans, að minni hyggju á skiljanlegan en e.t.v. ekki sérlega læsilegan hátt. Ég vil vísa til skýrslunnar um þetta atriði. Þar er að sjálfsögðu lýst skoðunum Seðlabankans á þessu máli.
Hv. 6. þm. Norðurl. e. innti mig mjög eftir áliti á því sem Seðlabankinn nefnir þessum fögru orðum, ,,kerfislæga gengisaðlögun``. Það mál er ekki til umræðu frekar nú en þau mikilvægu sjávarútvegsmál sem þingmaðurinn hreyfði og vildi ræða. Þau verðum við að ræða öðru sinni. Til þess mun vafalaust gefast tækifæri, m.a. þegar nefndir, sem nú starfa að endurskoðun sjávarútvegsstefnunnar á grundvelli stefnu- og starfsáætlunar ríkisstjórnarinnar, hafa lokið sínum störfum og skilað áliti til ríkisstjórnar og þings. Um mitt eigið álit á samhengi gengisstefnu, auðlindanýtingar og atvinnuhátta nægir mér á þessu stigi að vísa til þess sem hv. 6. þm. Norðurl. e. var svo vænn að lesa upp úr ræðum mínum í fyrrakvöld.
Þá kem ég að því sem hv. 7. þm. Reykn. nefndi í sinni ræðu enn einu sinni að hann teldi að grundvallaratriði efnahagslífsins á Íslandi væru allt önnur en með öðrum þjóðum og því þýddi ekki að þröngva íslensku efnahagslífi til að hlýða erlendum kennisetningum. Bæði hann og hv. 1. þm. Austurl. vitnuðu hins vegar, að mér heyrðist með velþóknun, í álit ágæts bandarísks hagfræðings, prófessors Paul Krugmans og það endurtók hv. 7. þm. Reykn. áðan, líklega er þá ekki sama hver hin erlenda kennisetning er. Og ég ítreka það enn einu sinni að íslenskt efnahagslíf lýtur vitaskuld sömu almennu lögmálum og annars staðar gilda. Við megum alls ekki nota slíkar röksemdir til að komast hjá því að takast á við vandamálin með raunhæfum hætti.
Hv. 7. þm. Reykn. spurði mig um það hvort tekist hefði eins vel að rétta þjóðarskútuna af í þeim erfiðleikum sem við mættum haustið 1988 ef við hefðum ekki tekið þá ákvörðun að leiðrétta gengisskráninguna. Mitt svar getur verið alveg skýrt við því. Nei, það
hefði ekki tekist jafn vel án leiðréttingar á gengisskráningunni, enda var þá raungengi krónunnar orðið mun hærra en það hefur nokkru sinni verið sl. áratug og t.d. miklu hærra en það er í dag. Gengisleiðréttingin á árunum 1988--1989 var gerð skynsamlega, eins og hv. 7. þm. Reykn. hefur þegar nefnt, í nokkrum smáum skrefum sem komu í veg fyrir efnahagslega kollsteypu. En eins og hv. 7. þm. Reykn. veit mætavel þá hefur reynslan af stöðugleika sýnt okkur svo ekki verður um villst að stöðugleiki í gengismálum er árangursríkasta leiðin til að halda verðbólgu í skefjum. Um það er reynslan frá ársbyrjun 1990 ólygin. En það má ekki gleymast að við þurfum að beita saman öllum hagstjórnartækjum til að jafna þær sveiflur sem þjóðarbúið verður fyrir. Að öðrum kosti fær gengisstöðugleiki ekki staðist til lengdar. Og við megum heldur ekki gleyma því að stöðugleiki í gengi er og verður ankeri fyrir sáttagjörð um sanngjörn kjör.
Virðulegi forseti. Ég vil að endingu ítreka upphafsorð mín. Mér virðist nokkurs misskilnings gæta í ræðum hv. þm. stjórnarandstöðunnar. Með samþykki þessa frv. er ekki verið að tengja gengi krónunnar við ECU heldur fyrst og fremst að skapa forsendur fyrir því að markaðsöfl geti í auknum mæli haft áhrif á daglegt gengi krónunnar. Þetta hefur hv. 18. þm. Reykv. skilið og ég fagna stuðningsyfirlýsingu hennar við stefnu stöðugleika í gengismálum þegar horft er til framtíðar. Mér er eins og henni Dýrafjörður kær. Ég veit að hv. 18. þm. Reykv. er gjarn á að líta til sögunnar þegar meta skal framtíðaráform. Hún er trú þeirri skoðun að án fræðslu um hið liðna sést ei hvað er nýtt, um það get ég verið henni sammála. Þess vegna langar mig til að benda á að Íslendingar hafa reynslu af fasttengingu við evrópskt myntkerfi. Við vorum í norrænu, reyndar evrópsku myntbandalagi, síðustu áratugi 19. aldar og fyrstu tvo tugi þessarar aldar. Á þessu tímabili hófst einmitt nútímahagvöxtur á Íslandi á grundvelli milliríkjaviðskipta, m.a. vegna þess að við tengdumst þá alþjóðlegu peningakerfi, m.a. vegna þess að á þeim grundvelli döfnuðu hér milliríkjaviðskipti, alþjóðleg verkaskipting fékk að njóta sín. Þetta er mjög mikilvægt að hafa í huga þegar þessi mál eru hugleidd í sögulegu samhengi eins og hv. 18. þm. Reykv. hefur minnt okkur á og hún á þakkir skildar fyrir það.
Að endingu, frú forseti, vil ég þakka hv. 5. þm. Norðurl. v. fyrir hans framlag til þessarar umræðu. Hann fjallaði í sinni ræðu skynsamlega um grundvallaratriði þessa frv. og ég til taka undir hans orð að hér er um framfaramál að ræða.