Hæstv. forseti. Við höfum heyrt ráðherra og talsmenn ríkisstjórnarinnar segja á Alþingi undanfarna daga að nú séu tekin upp ný vinnubrögð í afgreiðslu fjárlaga og ýmsum fleiri málum. Undir þetta held ég að allir stjórnarandstæðingar hljóti að geta tekið. Því svo gjörsamlega ólík eru þau vinnubrögð sem við kynnumst nú, m.a. hér í dag, því sem við höfum átt að venjast þegar 2. umr. fjárlaga fer fram.
Hv. 8. þm. Reykv. lagði áherslu á að allir þingmenn þyrftu að taka saman höndum og vinna nú að framgangi mála. En fyrsta skilyrðið til að menn geti tekið saman höndum og unnið að málum er að sjálfsögðu það að vita að hverju menn eiga að vinna.
Hæstv. forsrh. sagði að vísu í útvarpi í gærkvöldi að nú væru allar tillögur komnar fram og nú væri ekkert annað eftir en að afgreiða þetta, einn tveir og þrír, á Alþingi á örfáum dögum. En svo kemur það í ljós hjá hæstv. félmrh. að þessu er á annan veg farið. Hún segir að það megi vænta þess að jafnvel ekkert af þeim tillögum sem áttu að fjalla um 400 millj. kr. niðurskurð á útgjöldum ríkisins muni sjá dagsins ljós þegar upp verður staðið. Hvernig í ósköpunum er hægt að ætlast til að menn geti unnið að málum þegar svona er allt í lausu lofti? Minni hluti í fjárln. óskaði eftir að fá fulltrúa frá þeim samtökum og stofnunum sem tillögur hæstv. ríkisstjórnar náðu til í sambandi við breytingar á fjárlagafrv., til viðræðu áður en þessi umræða færi fram til þess að vita eitthvað frekar um hvað ætti að tala. En við því var ekki orðið. Þess vegna stöndum við og eigum að ræða þetta mál án þess --- eins og nýlega hefur komið fram --- að vita raunverulega hvað er verið að ræða um. Að vísu hafa komið fram svo margar hugmyndir og tillögur að það er af nógu að taka að ræða það þó ekki sé alveg ljóst hvað muni endanlega verða ofan á.
Hv. 6. þm. Reykn., frsm. meiri hluta fjárln., hóf ræðu sína á svipaðan hátt og hæstv. forsrh. hefur gert í allt haust, þ.e. að ræða um fortíðarvanda. Að vísu gekk hann lengra en ég hef nokkurn tímann heyrt hæstv. forsrh. gera þar sem hann fór allt aftur til 17. aldar, til fæðingar Jóns Hreggviðssonar, þegar hann var að fjalla um fjárlagafrv. Vissulega er von að það sé þung byrði að bera ef menn eiga að taka inn í það allan þann vanda sem síðan hefur dunið yfir íslenska þjóð.
En að sjálfsögðu skiptir það mestu máli sem er fram undan og það sem við erum að glíma við í dag. En hv. frsm., 6. þm. Reykn., tók hæstv. forsrh. líka til fyrirmyndar á fleiri vegu og ræddi í hörðum umvöndunartón um opinbera starfsmenn og hafði þar uppi hótanir. Ef þeir væru ekki góðu börnin þá yrðu þeir reknir. Ég held að mikil óvissa hljóti að vera í hugum margra opinberra starfsmanna eftir þessa ræðu og aðrar ræður núv. stjórnarflokksmanna. Til dæmis hefur nokkuð verið rætt um skólamál og þann niðurskurð sem á að koma til framkvæmda í útgjöldum skóla. Framsögumaðurinn sagði að fjárveitingarnar ættu að ákvarðast af Alþingi og að sjálfsögðu er það rétt, en jafnframt að fjárln. gerði sér best grein fyrir því hvaða þörf væri til fjármagns til reksturs hverrar stofnunar. Og ef forstöðumaðurinn færi síðan ekki eftir því þá yrði hann rekinn. Hvernig er t.d. með skólastjóra sem eiga að uppfylla skyldu sína samkvæmt lögum um kennslu og sjá fram á það að þeir geti ekki gert það ef þeir eiga að verða innan við mörk þess sem fjárlögin skammta þeim? Eiga þeir þá að segja af sér til að verða ekki reknir? Eða til hvaða ráða eiga þeir að grípa? Að vísu er það svo með þessa nýju skipan sem er að sjálfsögðu alveg nýtt fyrirbæri eins og margt fleira, skorin niður laun um ákveðna prósentu og síðan fær ráðherra í hendur skiptimynt, þ.e. allháar upphæðir til að skipta og bæta úr sárustu neyð. Þá kemur í hug það sem hv. 9. þm. Reykv. sagði hér áðan, þ.e. um fjárveitingavaldið. Í umræðum í efh.- og viðskn. um brtt. hv. 5. þm. Vestf. við frv. um skatt á skrifstofu- og verslunarhúsnæði var af starfsmönnum fjmrn. bent á að það væri vafasamt að Alþingi afsalaði sér fjárveitingavaldi í svo ríkum mæli að fela fjmrh. slíka undanþáguheimild. En hversu miklu lengra er ekki gengið hér þegar nærri því einum milljarði er úthlutað til ráðherra til að skipta eftir þeirra eigin geðþótta.
Um leið og hv. 6. þm. Reykn. hótaði opinberum starfsmönnum gaf hann þeim sem tækist ekki að standa við þann nauma skammt sem Alþingi úthlutar heitið sukkarar. (Gripið fram í.) Mun það gilda um alla þá sem hann telur að eyði meira en þörf er á. Ég vil ítreka að að sjálfsögðu er nauðsynlegt að gæta aðhalds og sparsemi í hvívetna. Það þarf að sjálfsögðu að leggja mikla áherslu á það. En ef mönnum er ætlað að gera ómögulega hluti þá er hart að fá slíkt viðurnefni. Hv. 6. þm. Reykn., sem jafnframt er 3. varaforseti Alþingis, virtist vera fljótur að koma auga á að ekki væri nú allt í lagi hjá hv. Alþingi og ætlar að taka þar til hendinni. Að vísu kom fram í máli hans að hann teldi að kjör þingmanna væri kannski það sem væri nú mest athugavert við.
Ég vonast til að hv. þm. hafi sagt þetta frekar í fljótfærni en að mjög vel yfirveguðu ráði. Eins og ég sagði í upphafi er að sjálfsögðu af mörgu að taka sem hægt er að ræða um við þessa umræðu. En það sem var efst í huga mínum eru nokkur atriði í sambandi við landbúnaðarmál. Því miður er hæstv. landbrh. ekki viðstaddur umræðuna og hefur fjarvistarleyfi af lögmætum ástæðum. En þar sem ég veit að þær tillögur sem þarna koma fram frá hæstv. fjmrh. eru ekki samþykktar með ljúfu geði af hæstv. landbrh. þá hlýt ég að víkja að þeim og beina þeim fyrst og fremst til hæstv. fjmrh. þó svo það snerti óhjákvæmilega landbrh. En samkvæmt þeim brtt. sem liggja fyrir frá meiri hluta fjárln. er gert ráð fyrir því að upphæð sú sem ætluð er til beinna greiðslna til bænda verði lækkuð um 295 millj. kr. Fyrr á árinu gerði Stéttarsamband bænda samning við ríkisvaldið um framkvæmd búvörulaga næstu sex árin. Þar var að sjálfsögðu reynt að mætast á miðri leið og reynt að vega og meta hver ávinningur væri af samningnum fyrir báða aðila. Það var útreiknað að ríkið mundi á þessu tímabili spara sér mikil fjárframlög miðað við það að óbreytt lög og reglur hefðu gilt þann tíma. Á móti sömdu bændur um ýmis atriði sem þeir töldu sér vera mjög mikilvæg og réttlættu þá það að komið væri til móts við kröfur ríkisins. Einn mikilvægasti liðurinn í þessu var samningur um að sauðfjárbændur fengju helming afurðaverðsins greiddan beint til sín án þess að það kæmi inn í afurðaverðið og það kæmi í staðinn fyrir núverandi niðurgreiðslur. Í samningnum er kveðið á um að fyrirframgreiðslurnar skuli koma frá 1. mars og þangað til uppgjör hefur farið fram í desembermánuði. Samkvæmt samningnum var gert ráð fyrir að breyta þyrfti lögum um framleiðslu, verðlagningu og sölu búvara í samræmi við samninginn. Dregist hefur að frv. verði lagt fram á Alþingi. Ég spurði hæstv. landbrh. að því fyrir rúmri viku hvenær þess væri að
vænta. Lokaorð hans voru þessi, með leyfi forsta: ,,Með sama hætti tel ég það óhjákvæmilegt að hv. þm. hafi tíma til að kynna sér og fara rækilega yfir frv. eftir að það hefur verið lagt fram, sem ég vonast til að verði fyrir jólin þannig að það verði ekki afgreitt frá þinginu fyrr en á næsta ári, en þó nægilega snemma til þess að framkvæmd búvörusamningsins sé ekki í hættu.``
Eins og ég sagði áðan eru beinu greiðslurnar eitt af mikilvægustu atriðum búvörusamningsins.
En svo gerist það því miður tveimur eða þremur dögum eftir að hæstv. landbrh. segir þau orð að hann vonist til að búvörusamningurinn þurfi ekki að vera í hættu eða fullyrðir það nærri því, að fram kemur tillaga um að fresta einum sjötta hluta af þessum greiðslum, sem áttu að koma á árinu 1992, til ársins 1993. Hér er um að ræða, miðað við þá samninga sem ríkið er búið að gera, sambærilega aðgerð og ákveðið væri að fresta launagreiðslum til allra starfsmanna ríkisins tveggja síðustu mánaða ársins fram yfir áramót. Það er verið að taka tveggja mánaða laun sem samkvæmt samningi átti að greiða á árinu 1992 og fresta útborgun þeirra fram yfir áramót.
Ég held ekki að nokkrum ráðherra hefði dottið í hug að koma svona fram við aðra, sem laun áttu að fá frá ríkinu, en bændur. Hér er því verið að taka eina stétt út út, sauðfjárbændur, og láta hana fá allt aðra meðferð í sambandi við þetta grundvallarkjaramál. Þessi ákvörðun staðfestir því miður það sem reyndar kemur fram á fleiri sviðum í aðgerðum hæstv. ríkisstjórnar, a.m.k. eins og þær hafa verið kynntar, að aðgerðirnar ganga ekki jafnt yfir alla. Það er verið að taka einstaka hópa út úr og láta þá bera þyngri byrðar en aðra. Þarna er aðeins um að ræða að ríkið ætlar sér að fresta í tvo mánuði að greiða þetta, getum við sagt, eða kannski er það í sex ár. Því ef þessi regla verður tekin upp mundi það þýða að þessi greiðsla kæmi ekki fyrr en í lok samningstímans.
Því miður er það svo að það er á fleiri vegu sem bændur og landbúnaðurinn er sérstaklega tekinn út úr. Ég hef nýlega rætt um skerðingu á Framleiðnisjóði landbúnaðarins sem á að byggja upp nýjar atvinnugreinar í stað þeirra sem skera verður niður og ég skal ekki endurtaka það að þessu sinni. En miðað við það sem hæstv. félmrh. sagði hér áðan um að nú ætti að taka til endurskoðunar þær tillögur, sem ríkisstjórnin hafði lagt fram á málefnum félmrn., þá gefur það vonir um að mál verði tekin til endurskoðunar á fleiri sviðum. Ég vil sérstaklega víkja að þessu atriði hvernig farið er þarna með launalið bóndans. Og ég vil spyrja hæstv. fjmrh. að því hvort hann telji að þetta standist. Þegar ríkið hefur gert svona samning um greiðslu launa, er þá mögulegt fyrir ríkið að segja einhliða: Ég borga þetta bara ekki neitt á gjalddaga? Er ekki möguleiki fyrir bændur að sækja það með dómi ef ekki á að standa við það með öðru móti? Eða hefði hæstv. fjmrh. dottið í hug að koma svona fram við nokkra aðra stétt eða starfshópa?
Hér voru atvinnumál til umræðu fyrr í dag og hv. 2. þm. Norðurl. v., varaformaður fjárln., ræddi um að mikið ætti að gera fyrir sjávarútveginn. Það er athyglisvert að þau atriði, sem hann nefndi, voru ekki fjárveitingar, framlög eða tekjuaukning fyrir sjávarútveginn, eins og þegar hefur verið bent á m.a. af hv. 8. þm. Reykn., það var frestun á afborgunum lána, betri kjör á lánum. En það er athyglisvert að hv. 2. þm. Norðurl. v. skuli nú lofsyngja þá aðgerð eftir allar þær ræður sem hæstv. forsrh. hefur haft um fánýti aðgerða fyrrv. ríkisstjórnar þegar skuldbreytingar áttu sér stað og lánakjör voru reyndar bætt. En það taldi hann hámark óráðsíunnar og vitleysunnar hjá fyrrv. ríkisstjórn þegar hún beitti sér fyrir slíkum aðgerðum. Nú er þetta annað dæmið sem hv. 2. þm. Norðurl. v. telur sig geta nefnt til að styðja sjávarútveginn. Hitt dæmið var að menn væru ekki skyldugir að greiða inn í sinn varasjóð sem vissulega bjargar mönnum í bili en eykur ekkert eignir fyrirtækisins. Síðan hefur líka verið bent á hvaða baggar eru svo settir á sjávarútveginn með
þessu fjárlagafrv. Ég var að reyna að spyrja hæstv. forsrh. að því fyrir fáum dögum hversu mikla bagga ríkisstjórnin hefði sett á atvinnuvegina, reyndar á ríkissjóð líka, með vaxtahækkuninni á sl. vori. En ef við bætum þeim böggum við þá sem nú er verið að setja á atvinnuvegina með fjárlagafrv. þá er ég alveg viss um að sú upphæð er komin langt upp fyrir þær tölur sem hér eru tíndar fram vegna frestunar á greiðslum og hv. 2. þm. Norðurl. v. var að telja sem stuðning.
Því miður er það svo að staða atvinnuveganna hefur gjörbreyst svo núna á tæpu ári að ekki er hægt saman að líkja. Það var satt að segja ánægjulegt þegar við frambjóðendur komum í fyrirtækin á afliðnum sl. vetri og heyrðum þá bjartsýni sem þar var víða ríkjandi. Þetta væri allt að lagast, afkoma síðasta ár hefði verið allt önnur heldur en áður og menn eygðu von um að nú biði betri tíð. Það var aðeins eitt sem menn óttuðust og það var ef Sjálfstfl. kæmist til valda. Það heyrðum við gjarnan í fyrirtækjunum. ( Gripið fram í: Einkum meðal íhaldsmanna.) Já, hv. þm., og meira að segja voru einu ádrepurnar eða aðaládrepurnar sem við fengum þær að við værum ekki nógu duglegir að hamra á þessu og berjast fyrir okkar flokk til að koma í veg fyrir það stórslys sem af því mundi hljótast ef Sjálfstfl. færi með forustu í ríkisstjórn að kosningum loknum. Því miður gerðist það og því miður hefur svartsýni þessara framsýnu manna ræst um þetta atriði. Það er því ekki að ástæðulausu sem mönnum verður tíðrætt um afkomu atvinnuveganna í sambandi við gerð fjárlagafrv. og annarra þeirra frv. sem hæstv. ríkisstjórn hefur lagt fram á Alþingi nú.
Ég skal ekki tefja tímann lengur nú vegna þess sem hér hefur nýlega komið fram að við vitum raunverulega lítið um hvað við erum að tala. Við verðum að lifa í voninni um að hæstv. ríkisstjórn komi fram með réttlátari og markvissari tillögur en okkur sýnist hafa birst í þeim hugmyndum, á þá kannski að segja, sem varpað hefur verið fram við 2. umr. fjárlagafrv. þannig að þegar kemur að 3. umr. geti menn verið sáttari við þá niðurstöðu sem þar fæst og sérstaklega horft fram á bjartari framtíð en því miður virðist vera nú á þessum dögum.