Flm. (Hjörleifur Guttormsson) :
Virðulegi forseti. Ég tel að umræðan sem hefur farið fram um tillöguna, sem var lögð fram á Alþingi 27. febr. sl., hafi leitt ýmislegt í ljós, bæði varðandi afstöðu til tillögunnar en einnig sýn manna til þess máls sem er tilefni þessarar tillögu.
Hér var rétt áðan vikið að efni hennar og rætt milli þingmanna um það mál. Það hefur komið fram hjá hæstv. utanrrh. að hann telur sig hafa valið þann kost sem sé bestur að bestu manna yfirsýn. Hverjir eru þessir bestu menn sem hafa þá yfirsýn? Það er hæstv. utanrrh. sjálfur og einn sem hefur tekið ákvörðun um að setja upp stjórnskipaða nefnd. Sannarlega hef ég ekki á móti því að slík nefnd starfi á vegum hæstv. ráðherra. En síðan kemur stuðningsmaður hæstv. ráðherra úr Sjálfstfl., hv. þm. Björn Bjarnason, og telur það hið besta ráð að þessi nefnd starfi jafnframt í nafni Alþingis og finnur því allt til foráttu að sett verði á fót, eins og legið hefur hér fyrir á annan mánuð í tillöguformi á Alþingi, vettvangur sérfróðra aðila tilnefndra án íhlutunar af hálfu utanaðkomandi aðila til að fara yfir málið og svara spurningunni: Hver er staða EES-samningsins með tilliti til íslenskrar stjórnskipunar, stjórnarskrár landsins? Er það í rauninni, virðulegur forseti, frambærilegt að menn komi fram með þessum hætti? Það er þá ekki mikil trú á þann málstað sem þeir telja sig vera að verja að seilast svo langt til lokunnar til að hafa á móti því og mæla gegn því að á vegum Alþingis sjálfs verði til vettvangur tilnefndra aðila sem stjórnmálaflokkarnir hafa ekki afskipti af að velja heldur verði þeir tilnefndir af þremur aðilum sem tillagan gerir ráð fyrir, þar á meðal af lagadeild Háskóla Íslands. Ein af rökum hv. þm. Björns Bjarnasonar gegn tillögunni voru að það væri ekki aðgengi fyrir Alþingi til að ræða við þessa aðila, lagadeildinda, Dómarafélagið og Lögmannafélagið um það hverjir væru best til þess fallnir að vera í slíkri nefnd. Þetta lýsir hugarheiminum. Það á ekki að eftirláta þessum aðilum að kjósa úr sínum hópi eins og tillagan gerir ráð fyrir heldur sýnist hv. þm. nauðsynlegt að Alþingi hlutist til um það hverjum sé treystandi til þess arna. Að mínu mati er það ekki mjög lýðræðislegur þankagangur sem endurspeglast í þessum sjónarmiðum.
Eitt af því sem liggur til grundvallar tillögunni, sem við ræðum hér, er að til verði vettvangur óháður stjórnmálaflokkunum, skipaður sérfróðum aðilum, til að fara yfir þetta efni. Það er grundvallaratriðið í þessari tillögugerð. Sú nefnd sem hæstv. utanrrh. hefur kallað til ráðslags og til að semja álitsgerð er valin að yfirsýn hans sjálfs og hans eins, hann
leitar til dómsmrh. um fjórða manninn að vísu og allt í besta lagi með það. En það er ansi seint að verið af hálfu hæstv. ráðherra að á þeim degi þegar fangamark er sett undir saminginn er gripið til þess ráðs til að verjast þeirri tillögugerð sem liggur fyrir í þinginu og er búin að liggja fyrir hátt á annan mánuð.
Virðulegur forseti. Ég tel ástæðu til að vísa til ýmissa atriða sem fram hafa komið upp á síðkastið í öðrum EFTA-ríkjum varðandi stöðu samningsins gagnvart þarlendum stjórnarskrám. Ég tek það skýrt fram að ég er ekki að draga samasemmerki milli íslensku stjórnarskrárinnar og stjórnarskrár annarra EFTA-ríkja þegar ég mæli þessi orð. Þó er alveg ljóst að ýmis kjarnaatriði, sem verið er að nefna, snúa að okkur með nákvæmlega sama hætti og þau snúa að Svíum, að Ríkisdeginum sænska. Ég vil leyfa mér að lesa upp í lauslegri þýðingu það sem stóð í sænska blaðinu Dagens Nyheter 9. apríl sl. Þar segir, með leyfi forseta:
,,31. mars rann út frestur til þess að skila inn umsögnum um EES-samninginn en sænska utanríkisráðuneytið sendi fyrir nokkru minnisblað um samninginn, eins og hann hefur legið, fyrir til hefðbundinna umsagnaraðila í Svíþjóð. Margir helstu lögfræðingar Svíþjóðar bera fram alvarlega gagnrýni á samninginn, telja hann einkennilega orðaðan, erfitt sé að fá heildaryfirsýn yfir hann og hann kunni að brjóta í bága við sænsku stjórnarskrána. Varað er við því að réttaröryggi kunni að bresta á vissum sviðum með samþykkt EES-samningsins. Prófessorarnir við lagadeild Stokkhólmsháskóla, þar á meðal prófessorinn í Evrópubandalagsrétti (sá fyrsti á Norðurlöndum), Ulf Bernitz, lagaumboðsmaður sænska þingsins og lögfræðingar Verslunarráðsins og Markaðsdómstólsins telja að EES-samningurinn kalli á stjórnarskrárbreytingu. Slík breyting verður ekki gerð nema með því að þingið samþykki hana tvisvar sinnum og hafi kosningar, þar sem þjóðin hefur sagt skoðun sína á tillögunni, átt sér stað á milli.`` ,,Það er einkum 5. gr. samningsins`` --- stendur í þýðingunni en það er ekki samningurinn sjálfur heldur sú tillaga sem er í mótun á vegum þingsins um staðfestingu --- ,,sem lögfræðingarnir gagnrýna. Þar er kveðið á um að greini lög EFTA-ríkjanna á við EES-lögin skuli dómarar velja EES-lögin í túlkun sinni á málavöxtum. Lagaumboðsmaður sænska þingsins segir að eins og hluti samningstextans sé orðaður stríði hann gegn stjórnskipaninni.
Lagadeild Stokkhólmsháskóla bendir á það í umsögn sinni að þegar árið 1990 hafi hún sent frá sér ítarlega greinargerð þar sem það álit hafi komið skýrt fram að samningurinn samrýmist ekki sænsku stjórnarskránni. Enginn hafi tekið tillit til skoðana hennar. Prófessorarnir gagnrýna þó ekki síður sænska réttarkerfið en EES-samninginn þar sem þeir telja hið fyrrnefnda frumstætt miðað við EB-réttarfarið.
Hirðrétturinn yfir Skáni og Blekinge, annað dómsstigið, hefur efasemdir um að viss ákvæði í aðalsamningum eigi erindi inn í sænsk lög. Rétturinn vill umorða 5. gr. frá grunni og telur vafa leika á því að réttur ríkisstjórnarinnar til þess að ómerkja ákvarðanir sveitarfélaga um styrki til atvinnustarfsemi standist sænsk stjórnskipunarlög. Samtök sænskra lögfræðinga telja að stjórnvöld hafi ekki gert nægilega vel grein fyrir þeim víðtæku grundvallarbreytingum sem verða á sænsku réttarkerfi með samþykkt EES-samningsins. Lögfræðingar sænska tryggingafyrirtækisins Folksam taka sérstaklega fyrir 103. gr. þar sem segir að ákvörðun EES-nefndarinnar um lagabreytingu skuli í vissum tilfellum gilda til bráðabirgða í túlkun dómstóla og stjórnarvalda jafnvel þó að stjórnarskrárkröfur séu ekki uppfylltar. Getur það virkilega verið meining samningsaðila, spyrja lögfræðingar Folksam. Umsagnaraðilar í Svíþjóð telja einnig að krafan um samræmda túlkun í öllum EES-löndunum nítján skapi vandamál. Reglurnar eiga að ,,túlkast`` í samræmi við túlkun EB-dómstólsins, 6. gr., samkvæmt minnisblaði utanríkisráðuneytisins. Það er sem sagt ekki bara hægt að lesa EES-samninginn heldur verður jafnhliða að hafa hliðsjón af EB-dómum. Lagaumboðsmaður sænska þingsins segir eitthvað á þessa leið um þetta atriði: En ef reglur eru ómerktar og aðrar settar í staðinn sem fela í sér allt annað er varla hægt að lýsa því sem túlkun. Bæði samtök sænskra iðnrekenda og vinnuveitendasambandsins telja rétt að segja það hreint út að ekki sé einungis ætlast til þess að EFTA-dómstóllinn taki tillit til EB-dóma heldur eigi dómstólar í EFTA-ríkjunum sjálfum einnig að gera það. Af veigamestu umsagnaraðilunum er það einungis lagakanslarinn sem er tiltölulega mildur í gagnrýni á EES-samninginn. Hann segir þó að þörf sé á nánari skilgreiningu á 5. gr.``
Þetta er forsíðufrétt í Dagens Nyheter 9. apríl sl. Í sama blaði degi síðar skrifar lögfræðingur sem heitir Jesús Alcalá um þetta mál og hann fer ekki mildum orðum um þennan samning. Hann kallar hann bastarð eða blending sem sé ónothæfur. Hann segir m.a., þetta er örstutt tilvitnun, með leyfi virðulegi forseti:
,,Eftir EES-samning verðum við sem sagt óhjákvæmilega að ganga undir EB-réttinn.`` Hann segir einnig: ,,De facto afhendum við hluta af löggjafarvaldinu til EES-nefndarinnar.``
Ég greip aðeins niður í þessa umsögn. Ómögulegur bastarður, segir lögmaðurinn og vitnað hefur verið til orða hans í fréttum og í blaðaskrifum. En hér kemur hæstv. utanrrh. og viðurkennir að vísu stöðuna sem er verið að ræða og hv. 15. þm. Reykv. minnti á áðan. Varðandi ný lög Evrópubandalagsins, sem þeir geta sett óhindrað og munu setja, þá er staðan gagnvart Alþingi Íslendinga sú að annaðhvort samþykkjum við þau lög eða ekki og ef ekki, þá erum við að segja okkur frá samningnum um Evrópskt efnahagssvæði. Þetta viðurkennir hæstv. ráðherra. Og hafa menn áttað sig á því hver staðan er? Það er settur fjöldi laga á vegum Evrópubandalagsins á hverju ári. Það mun verða settur fjöldi laga sem varðar samningssviðið hér og Alþingi mun jafnoft standa frammi fyrir spurningunni: Ætlar Alþingi að samþykkja þessi lög eða vísa samningnum frá, brjóta gegn samningnum? Í hvaða aðstæðum verða þingmenn staddir þegar á þetta reynir í smáum atriðum sem stórum? Ef það samrýmist anda íslensku stjórnarskrárinnar um að löggjafarvaldið sé innlent, þá þurfa menn að viðhafa mjög frjálslega túlkun svo ekki sé meira sagt.
Virðulegur forseti. Það er hins vegar ekki spurningin um þessi efnisatriði, svo gild og mikilvæg sem þau eru og við ræðum og reynum að meta, sem þessi tillaga fjallar um. Hún fjallar um að kvaddur verði til hópur sex sérfróðra aðila, til viðbótar við það að okkur alþingismönnum ber að sjálfsögðu skylda til að meta málið út frá þekkingu okkar og hyggjuviti, til að veita Alþingi umsögn og meta þetta mál sérstaklega. Hvernig geta þingmenn komið í ræðustól og andmælt því að svona sé staðið að máli og um leið sagt: Við höfum ekkert á móti því að þetta mál sé athugað í hólf og gólf? Hver er ástæðan? Ég bið menn um að athuga sinn gang áður en þeir skipta upp þinginu og þjóðinni með þessum hætti sem hér er verið að efna til með því að veitast gegn tillögunni.
Virðulegur forseti. Ég hef haft af því áhyggjur um langt skeið hvernig farið er með þetta stóra mál. Ég tel t.d. að það hafi verið afar misráðið að kistuleggja sérkjörna nefnd Alþingis, svokallaða Evrópustefnunefnd, sem reyndi þó um tveggja ára skeið að halda þræði í þessu stóra máli og veita þinginu og almenningi upplýsingar. Það er kannski eini vettvangurinn sem hefur haft fyrir því fyrir utan skýrslurnar frá hæstv. ráðherra sem ég vanvirði ekki. ( EKJ: Nefndin lifir enn eins og þú veist.) Nefndin lifir enn, segir hv. 4. þm. Reykv. sem hefur mælt gild orð um málið og ég vænti þess að þessi vettvangur eða hliðstæður vettvangur verði þá endurreistur því að hann hefur blundað um árs skeið eftir að nýr ríkisstjórnarmeirihluti lagðist á starf nefndarinnar og hv. 4. þm. Reykv., formann hennar. Nefndin hefur ekki verið endurnýjuð því að sumir sem þar voru tilnefndir eiga ekki lengur sæti á Alþingi.
Ég hvet til þess, virðulegur forseti, um leið og ég ítreka að þetta mál komist sem fyrst til utanrmn. þingsins að menn reyni að líta yfir þennan þátt málsins, gera hlutlæga athugun á því hvort þessi stóri samningur stenst ákvæði grunnsáttmála okkar, íslenskrar stjórnarskrár, eða ekki, að þessi athugun fari fram sem fyrst á vegum Alþingis jafnhliða því sem framkvæmdarvaldið geri sínar athuganir. Það er afar vel til fundið að á sama tíma starfi trúnaðarmenn á vegum framkvæmdarvaldsins sem hefur haft veg og vanda af þessu máli um árabil og nefnd á vegum Alþingis til að fara yfir þessi mál. Það rennir traustari stoðum undir þær niðurstöður sem við erum að biðja um og viljum fá. En það breytir ekki því, virðulegi forseti, að skyldur hvers einasta alþingismanns eru eftir sem áður ríkar að setja sig inn í þessa málavöxtu af fremsta megni því að ekkert mál sem við höfum séð um áratuga skeið skiptir jafnmiklu fyrir framtíð íslenskrar þjóðar. Ég ætla ekki að taka það upp
frekar við umræðuna en vona að það komist sem fyrst til nefndar.