Virðulegi forseti. Það líður væntanlega að lokum 2. umr. um lánsfjárlögin og ég mun ekki halda langa ræðu en ég vil drepa hér á nokkur atriði.
Umræðan um vísitölurnar og áhrif þeirra á okkar þjóðarbúskap gerir það að verkum að alltaf kemur upp í huga minn kafli úr ágætri sögu eftir fyrrv. þm. Stefán Jónsson. Sú saga gerðist á stórri verstöð hér á landi og segir frá miklum máttarstólpa þar í atvinnulífinu og sparisjóðsstjóra. Eftir eina ferð til Reykjavíkur kom hann til baka og var mikið niðri fyrir, sagðist hafa verið að ræða við þá í bönkunum í
Reykjavík og það væri svo komið þar að þeir væru búnir að fella niður vextina og taka upp prósentu í staðinn. Hann boðaði samstundis til fundar í sparisjóðnum sem stjórnarformaður þar og bar upp þá tillögu að nú færu menn eins að og legðu niður vextina og tækju upp prósentu. Hringlandaháttur í kringum þessa hluti minnir stöðugt meira á þetta þó að ég ætli ekki að leggja það til sem mér hefur stundum komið til hugar að kannski væri eina varanlega lausnin í þessu að banna prósentureikning. En ekki meira um það.
Hins vegar held ég að fyrir þá bændur landsins, sem eiga í vandræðum með að stinga út úr fjárhúsum sínum, væri kannski best að leita til núv. og fyrrv. fjmrh. þegar þarf að taka til hendinni við mikinn mokstur.
Virðulegi forseti. Það sem ég ætla að koma hér að í upphafi er samspil stöðu atvinnulífsins og vaxta og þróunarsjóðsins sem rætt hefur verið um að koma á stofn. Nokkuð var spurt um þróunarsjóðinn í gær. Ég mun ekki ítreka þær spurningar en ég vil þó spyrja hæstv. forsrh. og starfandi fjmrh. að einu atriði varðandi það.
Rætt hefur verið um að þróunarsjóðurinn, ef hann kemst einhvern tíma á koppinn, eigi að taka við skuldbindingum Atvinnutryggingarsjóðs og Hlutafjársjóðs. Ég ætla einungis að spyrja einnar einfaldrar spurningar um það: Á þá sá þróunarsjóður, sem á að vera borinn uppi af sjávarútveginum alfarið, að taka við þeim skuldbindingum Atvinnutryggingarsjóðs sem tengdust ekki sjávarútvegi? Menn hafa fært þau rök að eðlilegt sé að sjávarútvegurinn borgi þær skuldir sem hann hefur stofnað til, en nú vill svo til að skuldbindingar Atvinnutryggingarsjóðs eru ekki eingöngu gagnvart sjávarútvegi. Hann hljóp undir bagga með fyrirtækjum í iðnaði og annarri útflutningsframleiðslu líka. Þess vegna spyr ég að þessu. Menn hljóta að hafa velt því fyrir sér í þessari vinnu.
Ég vil einnig ítreka það sem ég hef margsinnis sagt í þessum ræðustól, að eins og staðan er í dag er kannski ekkert eitt sem hefur eins mikil áhrif á vaxtastigið í landinu og staðan í atvinnulífinu. Hæstv. ríkisstjórn sagði á síðasta ári að ef tækist að laga eitthvað til með hallann á ríkissjóði, minnka þensluna á lánamarkaðinum, þá mundi annað koma af sjálfu sér og vextirnir lækka. Nú gerðist það á síðasta ári og rétt skal vera rétt, að þensla í þjóðfélaginu minnkaði en vextirnir lækkuðu ekki í neinu hlutfalli við það. Hver er ástæðan? Ástæðan er einfaldlega sú að meðan atvinnulífið er eins veikburða og það er í dag, meðan gjaldþrotin dynja yfir, verða bankarnir að halda vaxtamuni í algeru hámarki og staðfesti hæstv. forsrh. raunar í ræðu sinni áðan. Pína vaxtamuninn upp eins og mögulegt er og láta þá borga sem enn geta borgað af lánum sínum. Þar með er kominn upp vítahringur sem mjög er erfitt að sjá fyrir hvernig menn komast út úr.
Til þess að sýna fram á þetta á skýran hátt vil ég leyfa mér að vitna í það að á fundi hjá hv. efh.- og viðskn. sagði fulltrúi viðskiptabankanna að í sínum banka, þ.e. Landsbankanum, færi 1 / 3 af vaxtamuninum í hverjum mánuði í afskriftarsjóði, 100 millj. á mánuði. Meðan þessi staða er í atvinnulífi okkar náum við ekki vöxtunum niður. Á þetta lagði ég áherslu þegar ég ræddi utan dagskrár um stöðuna í atvinnulífinu í upphafi þings í haust.
Ég vil í þessu sambandi ítreka að það er algert grundvallaratriði fyrir þróunina í efnahagslífinu og ekki síst í fjármálakerfinu að það takist að koma á þeirri skuldbreytingu sem gefin hafa verið vilyrði um til sjávarútvegsins. Hins vegar eru því miður mjög misvísandi annars vegar orð hæstv. sjútvrh. og hins vegar orð hæstv. utanrrh. og forsrh. varðandi það hvernig þróunarsjóðurinn eigi að vinna. Hæstv. utanrrh., og ef ég man rétt hefur hæstv. forsrh. tekið undir það, hefur sagt að hann verði að taka á sig verulegar skuldbindingar í formi þess kaupa út þau fyrirtæki sem eru nánast gjaldþrota í atvinnuveginum og til þess þurfi þá væntanlega miklu meira fjármagn en þá fjóra milljarða til viðbótar sem hæstv. sjútvrh. hefur sagt að ættu að koma inn í sjóðinn og ætti að dekkast af greiðslum sem næmi því sem fór í það sem sjávarútveginum var ætlað að greiða fyrir aflaheimildir Úreldingarsjóðs á síðasta ári.
Varðandi lánsfjárlögin að öðru leyti og þær brtt. sem hér liggja fyrir ætla ég að fara örfáum orðum um járnblendiverksmiðjuna á Grundartanga. Ég er því fylgjandi að stutt verði við bakið á verksmiðjunni meðan verið er að kanna framtíðarstöðu hennar. Fyrirtækið hefur sýnt það á umliðnum árum að þar tókst mönnum að þróa einhverja bestu verksmiðju í heimi á þessu sviði, náðu framleiðniaukningu umfram það sem menn reiknuðu með í upphafi. Þegar verð á framleiðslu hennar er í eðlilegu horfi á alþjóðamörkuðum þá er þetta fyrirtæki sem hefur mjög góða afkomu. Ég tel að það sé skylda ríkisvaldsins að fleyta fyrirtækinu yfir þá erfiðleika sem nú eru meðan verið er að skoða framtíðarstöðuna, enda liggur það fyrir að færi allt á versta veg þá mundu skuldbreytingar fyrirtækisins að verulegu leyti falla á ríkissjóð, þannig að það er kannski nánast sjálfgefið að reyna að bjarga rekstrinum.
Örfá orð um víkjandi lán til Byggðastofnunar til þess að mæta áhættuþætti í lánum tengdum bókunum við búvörusamninginn. Í fyrsta lagi er það túlkun hæstv. ríkisstjórnar að þessar 100 millj. eigi að vera í formi láns. Það er ekki hægt að lesa það beint út úr bókuninni við búvörusamninginn. Það er talað um að útvega þetta fjármagn og það er skoðun mjög margra að þarna hafi menn átt við það að þetta væri óendurkræft fjármagn til þess að styðja við bakið á veikum byggðarlögum sem fara verst út úr samdrætti í landbúnaðinum. Það er mjög sérstök leikfimi að útvega þetta víkjandi lán til þess að mæta áhættuþættinum.
Að öðru leyti varðandi lánsfjárlögin og vinnubrögð í kringum þau þá er það vægast sagt afar sérstakt að fara að stinga inn breytingum á skattalögum. Ég vil beina því til hæstv. forsrh. þegar forsrh. og reyndar hæstv. utanrrh. líka beina stórskotahríð sinni að Alþingi, málþófi og þingskapaumræðum, óvönduðum vinnubrögðum hvað það snertir, að hæstv. ráðherrar líti gagnrýnisaugum í eigin barm. Það er nefnilega ekki hægt að gera kröfurnar bara á annan veginn. Síðustu vikurnar fyrir jól var sú hugsun mjög áleitin í mínum huga að auðvitað ætti Alþingi að setja lög sem gerði þær kröfur til framkvæmdarvaldsins að fyrirhugaðar grundvallarbreytingar á skattalögum lægju fyrir á vorþingi gagnvart álagningu ársins á eftir, þannig að menn séu ekki í tímapressu og stressi síðustu tvo dagana fyrir jól að taka grundvallarákvarðanir um skattlagningu.
Þetta leiðir hugann að því líka þegar hæstv. ráðherrar eru að gagnrýna Alþingi, vitna til þess sem gerist erlendis, þá held ég, hæstv. forsrh., að ef það hefði gerst í þjóðþingum nágrannalandanna að ráðherra hefði farið eins villandi og blekkjandi með tölur og hæstv. utanrrh. gerði í sjónvarpsumræðunni í síðustu viku, að einhvers staðar hefði það verið talið tilefni til kröfu um afsögn. Þannig að ég legg til við hæstv. forsrh. að hæstv. ráðherrar beini þessari gagnrýni eilítið inn á við líka. Það er einu sinni svo að margt af því sem kemur fólki spánskt fyrir sjónir í vinnubrögðum Alþingis er vegna þess að hér er verið að fást við og fjalla um afskaplega illa unnin mál frá hæstv. ríkisstjórn. Ég vil taka það fram að þetta er væntanlega ekkert einsdæmi varðandi þessa ríkisstjórn sem nú situr en þó held ég meira heldur en þekkst hefur áður.
Að lokum, virðulegi forseti, varðandi það sem fram undan er, það er alveg ljóst að það verða átök á vinnumarkaði á næstu vikum. Það er jafnljóst að hatrömm átök og langvinnar vinnudeilur verða engum til góðs og það er nánast ljóst að það mundi koma harðast niður á þeim sem minnst hafa milli handanna. Það er líka ljóst að kröfur verkalýðshreyfingarinnar beinast ekki fyrst og fremst að atvinnurekendum, þær beinast að hæstv. ríkisstjórn. Þær beinast í þann farveg að hæstv. ríkisstjórn taki til baka svona það versta af því sem gert var fyrir jólin. Breytingarnar á persónuafslættinum sem voru gerðar, eins og ég sagði áðan, í einhverju taugastríði síðustu dagana fyrir jól --- vegna þess að það mátti ekki sýna hækkun á tekjuskatti þá var farið í það að lækka skattleysismörkin --- gera það að verkum að þeir þurfa að bera byrðarnar vegna þeirra skattbreytinga --- sem í raun allir voru sammála um að gera þyrfti, færa af fyrirtækjum og yfir á einstaklinga --- hluta af þeim byrðum þurfa aðilar að bera sem ég held einnig að nánast allir voru sammála um, þegar farið var af stað með þessar umræður í haust, að ætti að hlífa, þ.e. þeim sem lægstar tekjurnar hafa en lækkun skattleysismarka lendir þar á af sem mestum þunga. Sálfræðilega hefur þetta e.t.v. miklu meiri afleiðingar heldur en nokkurn tímann hinar efnahagslegu.
Að mínu mati komast menn ekki í gegnum þessar deilur öðruvísi en á þann hátt að það takist að knýja ríkisstjórnina til þess að taka fleira til baka en hún hefur ákveðið. Þar er í mínum huga númer eitt að færa skattleysismörkin í það minnsta í það horf sem þau voru og láta þá sem hafa tekjur til að standa undir þessu greiða gjöldin. Ríkisstjórnin hafði stórt tækifæri í haust, aðilar vinnumarkaðarins voru komnir í viðræður með það að markmiði að viðhalda þeirri sátt sem náðist með þjóðarsáttarsamningum 1990. Það var alveg ljóst að aðilar vinnumarkaðarins gátu ekki unnið úr því öðruvísi en þar kæmi til mjög ákveðin forusta ríkisvaldsins í ákveðnum þáttum, en því miður þá brást hún og því fór sem fór. En enn er tækifæri og ég fullyrði að ef hæstv. ríkisstjórn vill fara í það að vinda ofan af þeirri lönguvitleysu sem var í skattorminum fyrir áramótin, þá stendur ekki á stjórnarandstöðunni að taka þátt í þeirri vinnu í samvinnu við aðila vinnumarkaðarins.