Hæstv. forseti. Hinn 26. nóv. sl. bar ég fram fsp. á hinu háa Alþingi til samstarfsráðherra norrænna málefna um mannréttindi í Eystrasaltsríkjunum og fram hefur komið af ræðum hv. 3. þm. Reykv. að sú fsp. hafi verið hvatinn að því máli sem við erum að ræða nú og verður að játast að sá var kannski ekki einmitt tilgangurinn með fsp. minni. Ég sagði í ræðu minni þegar ég talaði fyrir fyrirspurninni að mér væri ljóst að mörg vandamál væru til staðar í þessum löndum og svo vitnað sé orðrétt í þá ræðu, með leyfi hæstv. forseta:
,,Ljóst er að mörg vandamál eru til staðar í þessum löndum, ekki síst vegna flutnings fólks af rússnesku þjóðerni til þeirra í lok heimsstyrjaldarinnar. Sú sambúð hefur verið öllum erfið eins og ævinlega er
þegar sigurvegarar styrjalda skipta með sér löndum og þjóðum. Nú eru liðin nær 50 ár svo væntanlega gera allir kröfu til að búa áfram þar sem þeir hafa alið aldur sinn.
Nú hafa borist fréttir um óbilgjarna meðferð þessara innflytjenda sem hvorki kusu sjálfir að flytjast til þessara landa endur fyrir löngu, né geta farið aftur. Brottflutningar herja er annað vandamál en hermenn og fjölskyldur þeirra hafa búið í löndunum í áratugi og eru fjölmargir þeirra komnir á eftirlaun og hafa ekki annað að hverfa.``
Í svari sínu rakti hæstv. umhvrh., sem er samstarfsráðherra, nokkuð þann fjárhagsstuðning sem þessi ríki mega vænta frá Norðurlöndunum en sagði reyndar, með leyfi forseta:
,,Svarið við þessari spurningu er því að með beinum hætti hefur norræna ráðherranefndin ekki formlega vakið athygli yfirvalda, enda væri það kannski túlkað sem óeðlileg afskipti af innanlandsmálum þeirra . . . ``
Hv. 3. þm. Reykv. sagðist ekki geta tekið undir með fyrirspyrjanda um að þar væri um óbilgjarna meðferð að ræða og taldi að verið væri ,,að leita leiða með skynsamlegum hætti til þess að leysa mjög viðkvæmt og vandmeðfarið mál`` eins og þar segir.
Sú tillaga sem hér liggur hins vegar fyrir er að mínu mati dálítið kyndug vegna þess að í fyrsta lagi þykir mér óeðlilegur texti á þáltill., að einhverju ríki ,,verði ekki settir óeðlilegir kostir``. Ég held að það hljóti að vera afar vítt hugtak og erfitt að átta sig á hvað séu óeðlilegir kostir.
Greinargerðin veldur mér þó enn meiri heilabrotum og ég get einhvern veginn ekki varist þeirri tilfinningu hafandi lesið allmikið sem hv. 3. þm. Reykv. hefur skrifað, að hann kunni að hafa látið skrifa þessa grg. fyrir sig. En hvað um það, mér þykir þetta ekki vera stíll þingmannsins. En í grg. kemur ýmislegt fram sem maður hlýtur að reka augun í. Það er sagt frá því í fyrsta lagi, með leyfi hæstv. forseta:
,,Eystrasaltsríkin verða ekki fullgildir þátttakendur í samstarfi Evrópuríkja, t.d. innan vébanda Evrópuráðsins, nema þau fullnægi ströngum kröfum um virðingu fyrir mann- og borgararéttindum.``
Þetta stendur hér. En síðan hefur þingmaðurinn lýst því yfir að þessi ríki séu um það bil að fá þar sæti, en síðan segir í þessari sömu grg.:
,,Allir útlendingar, og þar á meðal Rússar, geta sótt um ríkisborgararétt í Eistlandi og má geta þess að fyrir 1. júní 1992 höfðu 5.000 manns sótt um eistneskan ríkisborgararétt, þar af helmingur Rússar. Umsækjendur verða að uppfylla þau skilyrði að hafa í tvö ár átt fasta búsetu í Eistlandi, þ.e. frá sjálfstæðisyfirlýsingunni í mars 1990.`` Þannig að fólk sem e.t.v. hefur búið í landinu í 50 ár verður að bíða í tvö ár til að hafa búið þessi umræddu tvö ár í landinu frá sjálfstæðisyfirlýsingunni. Þá verða þeir að gangast undir tungumálapróf sem sýnir að þeir hafi 1.500 eistnesk orð á valdi sínu og deila má um það einnig, en síðan þykja mér kaupin gerast skrýtin á eyrinni: ,,Glæpamenn og eiturlyfjaneytendur eru ekki gjaldgengir,`` --- hefur nokkurt Evrópuríki annað eins ákvæði varðandi ríkisborgararétt? --- ,,tvöfaldur ríkisborgararéttur er bannaður og umsækjandi verður að lýsa yfir hollustu við Eistland.``
Mér þykja þetta sérkennilegir kostir, verð ég að segja. Ekki eru það kannski ákjósanlegustu þjóðfélagsþegnar, glæpamenn og eiturlyfjaneytendur, en langt má ganga til þess að þeir séu sviptir ríkisborgararétti því það er auðvitað ekki hægt að sætta sig við þann samanburð sem fram hefur komið í máli hv. 3. þm. Reykv. að bera saman kröfur sem Íslendingar gera þegar erlendir menn flytjast inn í landið og sækja um ríkisborgararétt og bera það saman við fólk sem hefur búið allan sinn aldur í einhverju ríki. Það er auðvitað hreint ekki nokkur einasta leið að stunda þann samanburð.
Frú forseti. Þetta er vissulega mjög flókið mál og ég býst við að fæst okkar þekki það eins og vera bæri. Auðvitað þyrftu menn að kynnast þessum þjóðum og vera þar til þess að gera sér einhverja grein fyrir ástandinu. En eitthvað má glugga í sögu mannkynsins og þegar maður fer að kynna sér málin ofurlítið þá er auðvitað saga þessara þjóða mjög sérkennileg. Sjálfstæð hafa þau ekki verið nema mjög stuttan tíma sum hver. Litáen var hins vegar stórveldi og sú saga er ekki öll sem fegurst þannig að það er mikil einföldun, sem mér finnst mönnum hætta til í gleðinni yfir falli kommúnismans, að gera þessar þjóðir, ég vil leyfa mér að segja, öðrum þjóðum saklausari, eins og ungbarn sem allir eiga að vernda og gæta. Auðvitað eigum við að styðja við uppbyggingu í þessum löndum sem verið hafa undir oki hvort sem er einræðis eða kommúnisma eða hverjir sem kunna að hafa verið kúgararnir í hvert skipti. En við megum heldur ekki alveg missa sjónar á ósköp einföldum staðreyndum. Hér er ekki verið að ræða um innrás sem var gerð fyrir örstuttum tíma heldur fyrir hálfri öld. Það eru komnar líklega þrjár kynslóðir af Rússum í þessum löndum og öðrum útlendingum. Það kemur fram þarna að það er mikið af annarra þjóða mönnum en Rússum, ég geri ráð fyrir að það sé fólk frá hinum ýmsu Sovétríkjum. En þetta voru svo sem ekki velkomnir gestir en það er svo langt síðan að það er varla hægt að ætlast til að það verði lagt á þriðju kynslóð að bera það ok ef við ætlum að komast eitthvað áfram í baráttunni fyrir friði í Evrópu sem hingað til hefur verið erfiðleikum háð.