Virðulegi forseti. Ég var kominn þar í ræðu minni í dag sem var verið að ræða um þá staðhæfingu að sameining sveitarfélaga væri m.a. til þess að hamla gegn brottflutningi ungs fólks. Það er vafalaust nokkuð til í því en eins og ég gat um þá tel ég að það sé aðeins einn liðurinn og fleira þurfi til og í þessi nýju sveitarfélög og stærri eða til þeirra þurfi að veita nýja þjónustu og fleiri atvinnutækifæri fyrir þetta unga fólk sem hefur farið þaðan til þess að mennta sig.
Það hefur komið fram í umræðunni að þessi mál eru tilfinningamál ekkert síður en margt annað og það var einmitt minnt á fræg ummæli innan úr Djúpi þegar átti að sameina hreppana sem þar voru. Einn oddvitinn sagði að það væri hætt við að það fækkaði mjög fyrirmönnum í héraði, ef ég man rétt hans orð um þetta mál. Þetta hefur verið haft mikið í flimtingum. Menn hafa haft gaman af þessum ummælum, en ég held að í þessu felist nefnilega nokkuð djúp sannindi þrátt fyrir allt. Það er einmitt um það að ræða að það fækkar fyrirmönnum í héraði. Menn hafa í þessum litlu samfélögum borið ákveðna ábyrgð á sjálfum sér og sínum samferðamönnum og þetta er þeim verulegt tilfinningamál, að hafa áhrif á það sem verið er að vinna að og vera búinn að vera í ábyrgð fyrir sín litlu samfélög um margra ára bil.
Það er talað um að æskilegasta stærðin væri 800--1.000 íbúar en ég vona að ekki verði farið út í það að lögbinda þetta því að hvort tveggja er að aðstæður eru misjafnar og að binda sig við einhverja ákveðna stærð og sameina fortakslaust hvað sem öllum öðrum hagsmunum líður er ekki gæfulegt og ekki líklegt til þess að það verði friður um.
Þá má geta þess líka um þessi litlu sveitarfélög að við það að leggja þau af og fella þau saman við stórt þéttbýlissveitarfélag tapast mörg réttindi og þar með skyldur sem þessir menn höfðu áður. T.d. held ég að þeir treysti sjálfum sér og sínum nágrönnum betur til þess að ákveða fjallskil, til þess að fjalla um refa- og minkaeyðingu og annað sem þessar dreifðu byggðir varðar meir en þá sem í þéttbýlinu sitja. Þetta hefur reyndar oft komið fram. Þess vegna er spurning þegar að þessu kemur hvort ekki þurfi að koma á einhvers konar hverfastjórnun í hinum nýju sveitarfélögum.
Glöggt dæmi um mistök í þessum efnum eru t.d. nýleg drög að skýrslu Byggðastofnunar þar sem talað er um að héraðskjarni þurfi að ná, ef ég man rétt, 1.500 íbúum og ályktun sem dregin er af því er svo bókstafleg að um miðbik landsins eru tvær og hálf sýsla lögð af sem jaðarsvæði af því að hvor um sig uppfylla þau ekki þetta tölulega gildi. Og skilgreining af þessu tagi held ég að sé mjög varasöm, sérstaklega þegar farið er nákvæmlega út í það að binda sig við tölur. Ég held að við verkaskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga árið 1990 hafi ýmis mistök verið gerð vegna þess hve skammur tími gafst og ýmsir lausir endar síðan sem þurft hefur að hnýta. Með því að gefa sér og ætla sér tíma til starfa af þessu tagi, þá er hægt að koma í veg fyrir margt þessu líkt og ég held að menn ættu að hafa þá reynslu alla fyrir sér þegar farið er í þennan áfanga. Það kom fram í ræðu hér í dag að sparnaður gæti orðið af þessu en það væri ekki endilega rétt að einblína um of á það og ég tek sérstaklega undir það því að samkvæmt núgildandi sveitarstjórnarlögum er gert ráð fyrir fimm ára fjárhagsaðstoð Jöfnunarsjóðs við þau sveitarfélög sem sameinast og jafnvel þó að gæti orðið um að ræða sparnað til lengri tíma litið, þá er alls ekki rétt að gera ráð fyrir því fyrstu árin eftir sameiningu og er reyndar í sveitarstjórnarlögum gert ráð fyrir að til þess að ná fram þeirri hagræðingu þurfi að kosta nokkru fé í upphafi. Það er sá skilningur sem ég held að menn verði að leggja í þessi mál og líka hitt að það eru fleiri sjónarmið en sparnaðarsjónarmið sem ber að hafa í huga við þetta því að markmiðið með þessu er fyrst og fremst að styrkja og efla þessi sveitarfélög og gera þau færari til þess að veita íbúum sínum þá þjónustu sem til er ætlast og þar með treysta byggð í landinu eða ég hef skilið það svo og styð þessi sameiningarmál með það sjónarmið sérstaklega í huga.
En það verður rætt nánar um tilraunasveitarfélög mjög bráðlega, e.t.v. hér á eftir, þess vegna geri ég það ekki sérstaklega að umræðuefni hér, enda ekki á dagskrá. En mér finnst samt að þegar farið er út í þessa vinnu þurfi að hafa í huga þá reynslu sem fengist hefur af sameiningu. Ég gat um það í upphafi að sameining hefur verið framkvæmd á Vestfjörðum meira en víðast hvar um landið. Ég nefni t.d. Ísafjörð og Hnífsdal þar sem tvö þéttbýlissvæði sameinuðust og ég nefni Reykhólasveit þar sem fimm sveitarfélög sameinuðust í eitt og við báðar þessar sameiningar hefur fengist margháttuð reynsla sem ég held að ætti að nýta í þeim störfum sem framundan eru.
Ég ætla aðeins að renna yfir frv. sem hér liggur frammi. Það eru nokkur atriði sem ég vildi örlítið ræða nánar. Ég fagna því sérstaklega hversu víðtækt samráð er um þessar hugmyndir í frv. Samband ísl. sveitarfélaga og landshlutasamtökin sem gegna lykilhlutverki í þessum málum og hafa reyndar unnið heilmikið starf að undirbúningi þessa sem er allt af hinu góða. Hér segir að byggt verði á eftirfarandi:
,,Hlutverk umdæmanefndar er að gera tillögur að nýrri skiptingu hvers landshluta í sveitarfélög í samráði við viðkomandi sveitarstjórnir.`` Þetta felur þá væntanlega í sér og ég beini því til ráðherra hvort þetta feli þá skýlaust í sér að ekki verði sameinað yfir kjördæmamörk að þessu sinni. Nú hefur það verið svona álitamál og verið til umræðu á þessu stigi öllu og það eru nokkur svæði á landinu sem þannig háttar til að slík sameining gæti komið til greina. Það hefur verið í gangi þegar og er í gangi mjög mikil og víðtæk samvinna milli kjördæmamarka en mér sýnist á þessum texta að ekki sé gert ráð fyrir því að slíkt gerist. Þó minnir mig að á einhverju stigi hafi verið rætt um að ekki væri gerð athugasemd við að sameina yfir sýslumörk eða jafnvel yfir kjördæmamörk. Þess vegna beini ég þessari spurningu til ráðherrans.
Þá kem ég að kynningu þessara mála sem hefur að mínu viti alls ekki verið sinnt nægilega. Kynningin hefur farið fram þannig að nefndin hefur beint henni að sveitarstjórnum eingöngu og þar hefur nokkuð rækilega verið unnið. Hins vegar er reynsla okkar sem horft höfum á þetta úti um landið sú að fólk hefur í vaxandi mæli sýnt þessum málum tortryggni eftir því sem meiri tími og lengri hefur liðið án þess að þessari kynningu væri sinnt á almennum grundvelli. Ef til vill er það ekki nefndarinnar að gera það heldur sveitarfélaga en þetta mál er nú þannig vaxið að það hefur ekki verið og er ekki ljóst með hvaða hætti og á hvaða tímamörkum þetta verður unnið. Þetta er búið að vera í stöðugri vinnslu og það hafa ekki verið kannski nægilega glögg mörk fyrir sveitarstjórnir að fara út í mjög víðtæka kynningu á þessu þannig að þar sem ég þekki til er verulegur skortur á því að almenningur hafi fengið þá kynningu sem þörf er á. Þó ekki væri fyrir annað en þetta atriði, þá vil ég lýsa þeirri skoðun minni hér að sá tími sem er ætlaður til þessara starfa sé allt of knappur.
Það er gert ráð fyrir því að búið sé að kjósa 5--9 manna umdæmanefndir þann 1. júní nk. Nú er apríl byrjaður og það er þó nokkur tími þangað til þessi lög geta gengið í gildi. Það á eftir að vinna þessa vinnu, en síðan fá þessar umdæmanefndir, sýnist mér, þrjá og hálfan mánuð til þess að kynna þetta mál,
koma því í gegn og undirbúa og ljúka atkvæðagreiðslu. Mér sýnist nokkuð ljóst að þetta muni ekki ganga eftir og ég held að þetta sé atriði sem sé algerlega nauðsynlegt að skoða áður en þetta frv. verður að lögum því að þrátt fyrir það að ég sé í rauninni mjög sammála megintilgangi þessa frv. sem er að láta á það reyna í sem flestum sveitarfélögum hver afstaða almennings er til sameiningar sveitarfélaga, þá er ég þeirrar skoðunar að þetta sé mál sem verði og eigi að ætla tíma til þess að vinna svo að þetta verði gert á réttan hátt og með nægan undirbúning en ekki flaustrað að þessu þannig að árangurinn verði kannski verri en til er ætlast og mörg næstu ár fari í það að leiðrétta þær vitleysur og þau mistök sem gerð verða ef ekki er ætlaður tími til þess að vinna þessi mál eins og þörf er á. Þess vegna held ég að stjórnvöld og félmrh. gerði rétt í því að viðurkenna að það markmið sem hérna er talað um, að sameina sveitarfélög sem næst leið tvö eftir tillögum nefndarinnar, mun ekki nást fyrir kosningarnar 1994, a.m.k. ekki með þeim hætti sem að er stefnt svo að viðunandi sé. Þess vegna tel ég sjálfsagt að þau sveitarfélög sem sýna frumkvæði og vilja til þess að sameinast fyrir þennan tíma fái stuðning til þess en aftur á móti hinum sem telja sig þurfa meiri tíma, meiri upplýsingar og meiri undirbúningsvinnu verði gefinn sá tími í stað þess að pressa á með þessum hætti. Að mínu viti er það líklegasta leiðin til þess að skapa vantrú á þessu annars þarfa framtaki. Þá vil ég aðeins geta þess að þegar fyrsta kynning fór fram á þessu fyrir um ári síðan --- eða ég veit ekki hvort það var fyrsta kynning en það var alla vega ný kynning þarna fyrir mörgum á Vestfjörðum --- þá lýstu mörg hin smærri sveitarfélög yfir því að það kæmi ekki til greina að þau færu að sameinast næsta litla sveitarfélagi því að sú eining sem við það skapaðist væri jafnmáttlaus til að taka á sveitarstjórnarmálum, þjónustu við íbúana og annað eins og hvor hinna var fyrir. Aftur á móti lýstu þessir sömu aðilar sem voru í forsvari fyrir litlu sveitarfélögin að þeir væru mjög tilbúnir að ræða sameiningu á miklu víðari grundvelli og það er einmitt nálægt því sem leið tvö var að fara. Fyrir Vestfirði þýðir það nokkurn veginn að héraðsnefndir verða sveitarfélög og það er sú leið sem ég held að eigi að fara. En ég held líka að ef eigi að beita þrýstingi, þá sé það sú aðgerð sem mest getur stefnt þessari stefnu í voða sem verða má.