Félagsmálaráðherra (Jóhanna Sigurðardóttir)
:
Virðulegi forseti. Góðir áheyrendur. Sl. tvö ár hefur stjórnarandstaðan lagt sig fram um að koma því inn hjá þjóðinni að slæmt atvinnuástand og efnahagþrengingar þjóðarinnar séu núv. ríkisstjórnarflokkum að kenna. Ríkisstjórnin sé að rústa velferðarkerfið og atvinnuleysið er skrifað á reikning ríkisstjórnarinnar En hverjar eru starðeyndir málsins?
Íslenska þjóðin hefur frá 1987 átt við að etja lengsta samfellda skeið stöðununar í efnahagslífi sem orðið hefur frá lokum heimsstyrjaldarinnar síðari. Meginástæða þessara erfiðleika er mikill samdráttur í fiskveiðum, lækkandi afurðaverð og fjárfestingarmistök sem rekja má einn til tvo áratugi aftur í tímann. Heilu byggðarlögin standa þar af leiðandi tæpt vegna gífurlegrar skuldasöfnunar og slæmrar afkomu undirstöðufyrirtækjanna á staðnum. Atvinnuleysi nær orðið til flestra starfsgreina og landshluta og við blasir að það muni enn aukast ef ekki tekst að bregðast við þessu ástandi.
Það sem er alvarlegt einnig og skýrir líka aukninguna á atvinnuleysinu er að frá 1986 hefur ársverkum í almennum atvinnurekstri aðeins fjölgað um 750 á sama tíma og landsmönnum hefur fjölgað um 18 þúsund. Ef við hefðum ekki eytt og sóað á tímum góðæris en byggt upp til mögru áranna og ekki velt ábyrgðinni yfir á komandi kynslóð á framsóknaráratugnum værum við í allt annarri stöðu til að taka á því atvinnuleysi og efnahagsþrengingum sem við búum við í dag. Ef bornar eru saman þjóðartekjur áranna 1987 og áætlaðar þjóðartekjur þessa árs á sambærilegu verðlagi, þá hefur þjóðin 33 milljörðum minna úr að spila í ár en á árinu 1987. Það er sama fjárhæð og ríkið ver samtals til þess að reka allt skólakerfið og allt lífeyris- og bótakerfi almannatrygginga auk fjármögnunar til allra félagsmála, svo sem húsnæðismála og málefna fatlaðra.
Hin alvarlega staða sem nú blasir við krefst þess að við höfum áræði og kjark til að grípa til róttækra ráðstafana. Framtíð þjóðarinnar er í veði. Möguleikar okkar eru í því fólgnir að við finnum aðrar og betri lausnir til að skipuleggja verðmætasköpunina í landinu svo að þjóðin fái áfram dafnað og tapi ekki efnahagslegu sjálfstæði sínu. Lítum á styrkleika okkar en einblínum ekki á veikleikana. Sóknarfæri í atvinnulífinu eru fyrir hendi. Aðildin að EES skapar nýja möguleika á fullvinnslu sjávarfangs sem getur lagt grundvöll að traustari undirstöðu sjávarbyggða en nú er. Okkur hefur tekist að skapa stöðugleika í rekstrarumhverfi fyrirtækjanna með því að ná niður verðbólgu sem ætti að gera þeim kleift að reka þau af skynsemi.
Enn þá höfum við ekki þurft að höggva að undirstöðum okkar velferðarkerfis og enn þá hefur okkur tekist að viðhalda byggðinni þrátt fyrir ágjöf á stundum. Við höfum enn þá tök á því að sporna gegn atvinnuleysinu. Forsenda þess er að okkur auðnist að færa okkur í nyt þau tækifæri og þá sóknarmöguleika sem við sannarlega eigum ef við höfum manndóm til að brjóta upp þá þætti þjóðfélagsskipunar okkar sem hindra framþróun og halda okkur í fjötrum. Benda má þar m.a. á núverandi skiptingu landsins í sveitarfélög sem sannarlega er orðin mikil hindrun þess að unnt sé að gera þær skipulagsbreytingar sem óhjákvæmilegar eru ef við eigum að geta tryggt hagsæld íbúanna óháð því hvar þeir kjósa að búa á landinu. Nauðsynleg framþróun atvinnulífs og aukin verðmætasköpun til að standa undir velferðarþjónustunni, til að tryggja fólkinu örugga atvinnu hrópar á úrbætur í sveitarstjórnarmálum. Við höfum líka öll verk að vinna varðandi eigna- og tekjuskiptinguna í þjóðfélaginu.
Því hefur stundum verið haldið fram að það sé ekki stór hópur sem lifa þarf af 50 þús. kr. lágmarkslaunum. Þegar litið er á tekjuskiptinguna 1991, þá kemur í ljós að hér er um umtalsverðan fjölda að ræða eða um tæp 42 þús. manns sem hafa undir 50 þús. kr. í mánaðarlaun. Þeir sem hafa atvinnutekjur sem eru á bilinu 50--75 þús. kr. á mánuði eru rúmlega 22 þús. manns. Samtals er hér um að ræða 64 þús. manns sem hafa í mánaðartekjur undir 75 þús. kr. eða tæpur helmingur þeirra sem hafa atvinnutekjur. Frá 1987 hefur fjölgað í þessum hópi um 6 þús. manns. Ef frá eru dregnir elli- og örorkulífeyrisþegar með einhverjar atvinnutekjur og námsmenn og þeir sem eru í hlutastörfum þá er engu að síður um að ræða 13--15 þús. manns sem hafa atvinnutekjur undir 75 þús. kr. fyrir heils dags vinnu. Á sama tíma hefur fjölgað í hópi þeirra sem eru með 250 þús. kr. eða meira um tæplega 1.800 manns en tæplega 6.400 manns höfðu atvinnutekjur yfir 250 þús. kr. á mánuði á árinu 1991 samkvæmt skattframtölum. Ef það ótrúlega gerðist að hægt væri að ná þjóðarsátt um það að lækkja tekjur þeirra einstaklinga sem hafa um 250 þús. kr. eða meira um 10% þá væri hægt að hækka laun allra þeirra sem eru með laun innan við 75 þús. kr. fyrir fulla dagvinnu um a.m.k. 10--15 þús. kr. á mánuði.
Það þarf engan að undra þó að þessu fólki, sem gert er að lifa af þessum smánarlaunum, blöskri og heimti að tekið sé á bruðlinu, sóuninni og misréttinu í tekjuskiptingunni í þjóðfélaginu. Það er líka réttmæt krafa þegar þetta fólk segir: Burt með laxveiðileyfi til toppanna í bankakerfinu.
Bílahlunnindi, sem jukust um 400 millj. á milli áranna 1990 og 1991, á auðvitað að skera miklu meira niður á tímum þrenginga en gert hefur verið, svo og risnu og ferðakostnað. Ríkisstjórnin hefur vissulega tekið á þessum málum en ég tel að þar sé hægt að gera enn betur. Ég spyr líka: Af hverju þarf Seðlabankinn, sem predikar ráðdeild og sparnað í þjóðfélaginu, 600--700 millj. í rekstur á ári og dugar ekkert minna en eignir sem eru metnar á þriðja milljarð undir rekstur sinn. Er ekki ástæða til að gaumgæfa sparnað í því musteri?
Góðir Íslendingar. Ríkisstjórnin hefur sett mikla fjármuni til atvinnuskapandi aðgerða, ekki síst í vega- og viðhaldsmálum og mörgum milljörðum í sköttum hefur verið aflétt af atvinnurekstrinum. Ég fullyrði að engin ríkisstjórn hefur gripið til eins umfangsmikilla aðgerða til þess að styrkja atvinnulífið í landinu. Með þessu hafa atvinnurekendur fengið betra tækifæri en nokkru sinni til atvinnuuppbyggingar og ég segi: Ábyrgð þeirra er mikil ef þeir misnota þetta tækifæri sem ekki síst launþegar hafa gefið til að tryggja atvinnuöryggi í landinu.
Góðir áheyrendur. Ríkisstjórnin hefur á margvíslegan hátt unnið að því að treysta atvinnulífið og það verður hennar meginverkefni áfram. Ríkisstjórnin hefur einnig unnið að víðtækum vinnumarkaðsaðgerðum til þess að tryggja hag þeirra sem eru atvinnulausir og þeirra sem höllum fæti standa. Áfram mun haldið á þeirri braut.
Ég nefni að í tíð þessarar ríkisstjórnar var komið á lögum um starfsmenntun í atvinnulífinu og fjármagn til starfsmenntaaðgerða þrefaldað frá því sem var í tíð Alþb. og Framsfl. Það er einmitt sú aðgerð sem best hefur dugað gegn atvinnuleysi í okkar nágrannalöndum en 62% atvinnulausra hérlendis eru einungis með grunnskólapróf eða minna.
Talsverðum fjármunum hefur verið varið til atvinnumála kvenna á landsbyggðinni og í tíð þessarar ríkisstjórnar hafa fjárframlög til starfsmenntunar nýst til að styrkja starfsmenntun um 10 þús. manns í landinu. Sérstöku átaki hefur verið hrundið af stað til að stórefla alla vinnumiðlun í landinu þannig að þar fari ekki einungis fram skráning á atvinnuleysi heldur raunveruleg vinnumiðlun.
Frv. heilbrrh. sem nú liggur fyrir Alþingi felur í sér aukin réttindi til bóta og opnuð er leið til að stytta biðtímann milli bótatímabila. Annað frv. frá heilbrrh. mun tryggja það að þeim sem þurfa að sæta verulegum útgjöldum vegna lyfja- og lækniskostnaðar verði bætt það upp.
Ein besta kjarabót láglaunafólks sem þarf að koma sér þaki yfir höfuðið er uppbygging félagslega íbúðakerfisins. Í tíð þessarar ríkisstjórnar hafa verið byggðar 500--600 félagslegar íbúðir á ári. Þar hefur ekki verið skorið niður þó að þrengt hafi að, enda ekkert Alþb. til að koma í veg fyrir þá uppbyggingu eins og var í tíð síðustu ríkisstjórnar.
Málefni fatlaðra hafa haft forgang í þessari ríkisstjórn og raunar allt frá því að Alþfl. tók við þessum málaflokki fyrir sex árum. Á landinu öllu hafa verið byggð um 60 sambýli fyrir fatlaða og 35 þeirra eða meira en helmingur hefur orðið til á síðustu sex árum. Aukning hefur orðið í þjónustu og rekstrarframlögum til fatlaðra sem nemur 57% raunaukningu frá því að Alþfl. tók við þessum málaflokki fyrir sex árum síðan.
Ríkisstjórnin hefur þrátt fyrir efnahagsþrengingar stuðlað að því að þrjú heimili, bæði fyrir vegalaus börn og unglinga sem hafa lent í afbrotum munu verða tekin í notkun á þessu ári. Ríkisstjórnin mun einnig efla allt starf í barnaverndarmálum og forvarnaaðgerðum þeim tengdum öfugt við það sem gert var á tímum góðæris 1980--1986 þegar lítið var aðhafst í þeim málum.
Á næsta ári verður mörkuð stefna í málefnum fjölskyldunnar og komið upp öflugri fjölkskylduþjónustu sem byggir á því að treysta og efla fjölskylduna sem einingu og að taka með samræmdum hætti á vandamálum barna og unglinga. Unnið verður af kappi að því að efla sveitarstjórnarstigið í landinu og gera sveitarfélögin færari um að auka þjónustuna við sína íbúa til að treysta byggð í landinu. Á næstunni munu einnig verða lagðar fram í ríkisstjórninni tillögur um öflugar aðgerðir til að taka á undandrætti og skattsvikum í landinu.
Góðir Íslendingar. Ríkisstjórnin mun vinna markvisst að því að sporna gegn atvinnuleysi, treysta velferðarkerfið og bæta lífskjör þeirra sem höllustum fæti standa. Það sem máli skiptir til að það takist er samstaða þjóðarinnar til að vinna sig út úr vandanum og að við höfum trú á því að okkur takist það.
Ég þakka þeim sem hlýddu. Góðar stundir.
Virðulegi forseti. Góðir áheyrendur. Sl. tvö ár hefur stjórnarandstaðan lagt sig fram um að koma því inn hjá þjóðinni að slæmt atvinnuástand og efnahagþrengingar þjóðarinnar séu núv. ríkisstjórnarflokkum að kenna. Ríkisstjórnin sé að rústa velferðarkerfið og atvinnuleysið er skrifað á reikning ríkisstjórnarinnar En hverjar eru starðeyndir málsins?
Íslenska þjóðin hefur frá 1987 átt við að etja lengsta samfellda skeið stöðununar í efnahagslífi sem orðið hefur frá lokum heimsstyrjaldarinnar síðari. Meginástæða þessara erfiðleika er mikill samdráttur í fiskveiðum, lækkandi afurðaverð og fjárfestingarmistök sem rekja má einn til tvo áratugi aftur í tímann. Heilu byggðarlögin standa þar af leiðandi tæpt vegna gífurlegrar skuldasöfnunar og slæmrar afkomu undirstöðufyrirtækjanna á staðnum. Atvinnuleysi nær orðið til flestra starfsgreina og landshluta og við blasir að það muni enn aukast ef ekki tekst að bregðast við þessu ástandi.
Það sem er alvarlegt einnig og skýrir líka aukninguna á atvinnuleysinu er að frá 1986 hefur ársverkum í almennum atvinnurekstri aðeins fjölgað um 750 á sama tíma og landsmönnum hefur fjölgað um 18 þúsund. Ef við hefðum ekki eytt og sóað á tímum góðæris en byggt upp til mögru áranna og ekki velt ábyrgðinni yfir á komandi kynslóð á framsóknaráratugnum værum við í allt annarri stöðu til að taka á því atvinnuleysi og efnahagsþrengingum sem við búum við í dag. Ef bornar eru saman þjóðartekjur áranna 1987 og áætlaðar þjóðartekjur þessa árs á sambærilegu verðlagi, þá hefur þjóðin 33 milljörðum minna úr að spila í ár en á árinu 1987. Það er sama fjárhæð og ríkið ver samtals til þess að reka allt skólakerfið og allt lífeyris- og bótakerfi almannatrygginga auk fjármögnunar til allra félagsmála, svo sem húsnæðismála og málefna fatlaðra.
Hin alvarlega staða sem nú blasir við krefst þess að við höfum áræði og kjark til að grípa til róttækra ráðstafana. Framtíð þjóðarinnar er í veði. Möguleikar okkar eru í því fólgnir að við finnum aðrar og betri lausnir til að skipuleggja verðmætasköpunina í landinu svo að þjóðin fái áfram dafnað og tapi ekki efnahagslegu sjálfstæði sínu. Lítum á styrkleika okkar en einblínum ekki á veikleikana. Sóknarfæri í atvinnulífinu eru fyrir hendi. Aðildin að EES skapar nýja möguleika á fullvinnslu sjávarfangs sem getur lagt grundvöll að traustari undirstöðu sjávarbyggða en nú er. Okkur hefur tekist að skapa stöðugleika í rekstrarumhverfi fyrirtækjanna með því að ná niður verðbólgu sem ætti að gera þeim kleift að reka þau af skynsemi.
Enn þá höfum við ekki þurft að höggva að undirstöðum okkar velferðarkerfis og enn þá hefur okkur tekist að viðhalda byggðinni þrátt fyrir ágjöf á stundum. Við höfum enn þá tök á því að sporna gegn atvinnuleysinu. Forsenda þess er að okkur auðnist að færa okkur í nyt þau tækifæri og þá sóknarmöguleika sem við sannarlega eigum ef við höfum manndóm til að brjóta upp þá þætti þjóðfélagsskipunar okkar sem hindra framþróun og halda okkur í fjötrum. Benda má þar m.a. á núverandi skiptingu landsins í sveitarfélög sem sannarlega er orðin mikil hindrun þess að unnt sé að gera þær skipulagsbreytingar sem óhjákvæmilegar eru ef við eigum að geta tryggt hagsæld íbúanna óháð því hvar þeir kjósa að búa á landinu. Nauðsynleg framþróun atvinnulífs og aukin verðmætasköpun til að standa undir velferðarþjónustunni, til að tryggja fólkinu örugga atvinnu hrópar á úrbætur í sveitarstjórnarmálum. Við höfum líka öll verk að vinna varðandi eigna- og tekjuskiptinguna í þjóðfélaginu.
Því hefur stundum verið haldið fram að það sé ekki stór hópur sem lifa þarf af 50 þús. kr. lágmarkslaunum. Þegar litið er á tekjuskiptinguna 1991, þá kemur í ljós að hér er um umtalsverðan fjölda að ræða eða um tæp 42 þús. manns sem hafa undir 50 þús. kr. í mánaðarlaun. Þeir sem hafa atvinnutekjur sem eru á bilinu 50--75 þús. kr. á mánuði eru rúmlega 22 þús. manns. Samtals er hér um að ræða 64 þús. manns sem hafa í mánaðartekjur undir 75 þús. kr. eða tæpur helmingur þeirra sem hafa atvinnutekjur. Frá 1987 hefur fjölgað í þessum hópi um 6 þús. manns. Ef frá eru dregnir elli- og örorkulífeyrisþegar með einhverjar atvinnutekjur og námsmenn og þeir sem eru í hlutastörfum þá er engu að síður um að ræða 13--15 þús. manns sem hafa atvinnutekjur undir 75 þús. kr. fyrir heils dags vinnu. Á sama tíma hefur fjölgað í hópi þeirra sem eru með 250 þús. kr. eða meira um tæplega 1.800 manns en tæplega 6.400 manns höfðu atvinnutekjur yfir 250 þús. kr. á mánuði á árinu 1991 samkvæmt skattframtölum. Ef það ótrúlega gerðist að hægt væri að ná þjóðarsátt um það að lækkja tekjur þeirra einstaklinga sem hafa um 250 þús. kr. eða meira um 10% þá væri hægt að hækka laun allra þeirra sem eru með laun innan við 75 þús. kr. fyrir fulla dagvinnu um a.m.k. 10--15 þús. kr. á mánuði.
Það þarf engan að undra þó að þessu fólki, sem gert er að lifa af þessum smánarlaunum, blöskri og heimti að tekið sé á bruðlinu, sóuninni og misréttinu í tekjuskiptingunni í þjóðfélaginu. Það er líka réttmæt krafa þegar þetta fólk segir: Burt með laxveiðileyfi til toppanna í bankakerfinu.
Bílahlunnindi, sem jukust um 400 millj. á milli áranna 1990 og 1991, á auðvitað að skera miklu meira niður á tímum þrenginga en gert hefur verið, svo og risnu og ferðakostnað. Ríkisstjórnin hefur vissulega tekið á þessum málum en ég tel að þar sé hægt að gera enn betur. Ég spyr líka: Af hverju þarf Seðlabankinn, sem predikar ráðdeild og sparnað í þjóðfélaginu, 600--700 millj. í rekstur á ári og dugar ekkert minna en eignir sem eru metnar á þriðja milljarð undir rekstur sinn. Er ekki ástæða til að gaumgæfa sparnað í því musteri?
Góðir Íslendingar. Ríkisstjórnin hefur sett mikla fjármuni til atvinnuskapandi aðgerða, ekki síst í vega- og viðhaldsmálum og mörgum milljörðum í sköttum hefur verið aflétt af atvinnurekstrinum. Ég fullyrði að engin ríkisstjórn hefur gripið til eins umfangsmikilla aðgerða til þess að styrkja atvinnulífið í landinu. Með þessu hafa atvinnurekendur fengið betra tækifæri en nokkru sinni til atvinnuuppbyggingar og ég segi: Ábyrgð þeirra er mikil ef þeir misnota þetta tækifæri sem ekki síst launþegar hafa gefið til að tryggja atvinnuöryggi í landinu.
Góðir áheyrendur. Ríkisstjórnin hefur á margvíslegan hátt unnið að því að treysta atvinnulífið og það verður hennar meginverkefni áfram. Ríkisstjórnin hefur einnig unnið að víðtækum vinnumarkaðsaðgerðum til þess að tryggja hag þeirra sem eru atvinnulausir og þeirra sem höllum fæti standa. Áfram mun haldið á þeirri braut.
Ég nefni að í tíð þessarar ríkisstjórnar var komið á lögum um starfsmenntun í atvinnulífinu og fjármagn til starfsmenntaaðgerða þrefaldað frá því sem var í tíð Alþb. og Framsfl. Það er einmitt sú aðgerð sem best hefur dugað gegn atvinnuleysi í okkar nágrannalöndum en 62% atvinnulausra hérlendis eru einungis með grunnskólapróf eða minna.
Talsverðum fjármunum hefur verið varið til atvinnumála kvenna á landsbyggðinni og í tíð þessarar ríkisstjórnar hafa fjárframlög til starfsmenntunar nýst til að styrkja starfsmenntun um 10 þús. manns í landinu. Sérstöku átaki hefur verið hrundið af stað til að stórefla alla vinnumiðlun í landinu þannig að þar fari ekki einungis fram skráning á atvinnuleysi heldur raunveruleg vinnumiðlun.
Frv. heilbrrh. sem nú liggur fyrir Alþingi felur í sér aukin réttindi til bóta og opnuð er leið til að stytta biðtímann milli bótatímabila. Annað frv. frá heilbrrh. mun tryggja það að þeim sem þurfa að sæta verulegum útgjöldum vegna lyfja- og lækniskostnaðar verði bætt það upp.
Ein besta kjarabót láglaunafólks sem þarf að koma sér þaki yfir höfuðið er uppbygging félagslega íbúðakerfisins. Í tíð þessarar ríkisstjórnar hafa verið byggðar 500--600 félagslegar íbúðir á ári. Þar hefur ekki verið skorið niður þó að þrengt hafi að, enda ekkert Alþb. til að koma í veg fyrir þá uppbyggingu eins og var í tíð síðustu ríkisstjórnar.
Málefni fatlaðra hafa haft forgang í þessari ríkisstjórn og raunar allt frá því að Alþfl. tók við þessum málaflokki fyrir sex árum. Á landinu öllu hafa verið byggð um 60 sambýli fyrir fatlaða og 35 þeirra eða meira en helmingur hefur orðið til á síðustu sex árum. Aukning hefur orðið í þjónustu og rekstrarframlögum til fatlaðra sem nemur 57% raunaukningu frá því að Alþfl. tók við þessum málaflokki fyrir sex árum síðan.
Ríkisstjórnin hefur þrátt fyrir efnahagsþrengingar stuðlað að því að þrjú heimili, bæði fyrir vegalaus börn og unglinga sem hafa lent í afbrotum munu verða tekin í notkun á þessu ári. Ríkisstjórnin mun einnig efla allt starf í barnaverndarmálum og forvarnaaðgerðum þeim tengdum öfugt við það sem gert var á tímum góðæris 1980--1986 þegar lítið var aðhafst í þeim málum.
Á næsta ári verður mörkuð stefna í málefnum fjölskyldunnar og komið upp öflugri fjölkskylduþjónustu sem byggir á því að treysta og efla fjölskylduna sem einingu og að taka með samræmdum hætti á vandamálum barna og unglinga. Unnið verður af kappi að því að efla sveitarstjórnarstigið í landinu og gera sveitarfélögin færari um að auka þjónustuna við sína íbúa til að treysta byggð í landinu. Á næstunni munu einnig verða lagðar fram í ríkisstjórninni tillögur um öflugar aðgerðir til að taka á undandrætti og skattsvikum í landinu.
Góðir Íslendingar. Ríkisstjórnin mun vinna markvisst að því að sporna gegn atvinnuleysi, treysta velferðarkerfið og bæta lífskjör þeirra sem höllustum fæti standa. Það sem máli skiptir til að það takist er samstaða þjóðarinnar til að vinna sig út úr vandanum og að við höfum trú á því að okkur takist það.
Ég þakka þeim sem hlýddu. Góðar stundir.