Ólafur Þ. Þórðarson
:
Herra forseti. Miðað við almenna stöðu í samfélaginu lít ég svo á að þeir sem um þetta mál hafa fjallað hafi reynt að verjast áföllum og fyrir það er ég þeim þakklátur. Ég er þeirrar skoðunar að vegagerð í þessu landi sé eitt af því sem færir þjóðina saman, gerir hana að einni þjóð og að það sé miklu betri mælikvarði á samgöngumöguleika á milli svæða, hversu lengi sé verið að fara þá leið heldur en hversu margir km séu. Mér er ljóst að núv. ríkisstjórn hefur átt við verulega erfiðleika að stríða varðandi tekjuhalla á fjárlögum og það hefur verið viðvarandi lengur en hjá þessari ríkisstjórn. Hún hefur vissulega farið í að breyta að sumu leyti vinnubrögðum varðandi vegáætlun. Hún hefur viljað ráða þar meiru sjálf heldur en að breiðfylkja með öllum stjórnmálaflokkum í sinni ákvarðanatöku. Ég lít svo á að hér sé brotið í blað og býst við því að farið geti svo að sú ríkisstjórn sem taki við hugsi sig um tvisvar hvort ekki sé þá eðlilegt að viðhalda þeim vinnubrögðum áfram og láta ekki næstu stjórnarandstöðu fá um málið að fjalla á frumstigi.
Nú er það svo að í mörgum málaflokkum hafa þessi vinnubrögð verið viðhöfð á þennan veg af núv. ríkisstjórn. Auðvitað er það svo að undir sumum kringumstæðum er erfitt að ná samstöðu á breiðum grunni. Merkilegt er það samt að í vegamálum hefur Alþingi Íslendinga náð góðum árangri með því að breiðfylkja í gegnum tíðina.
Ríkissjóður sem slíkur greiðir ekkert fé til vegamála. Það er það fyrsta sem við verðum að gera okkur grein fyrir heldur er það Alþingi sem markar vegamálum ákveðna tekjustofna. Það sem mér finnst vera að núna er það að ríkisstjórnin hefur tekið ákvarðanir um að af þessum tekjustofnum verði greiddur reksturskostnaður flóabáta. Með því er ég ekki að segja að ekki sé nauðsyn að halda uppi flóabátum. Mér er það ljóst, en það hefur verið greitt úr ríkissjóði til þessa og í reynd eru tekjustofnar Vegagerðarinnar notaðir til þess að greiða hluti sem áður hafa verið greiddir af ríkissjóði. Hér er um verulega fjármuni að ræða.
Hitt atriðið sem ég er mjög ósáttur við er það að ríkissjóður hefur farið inn á tekjustofna Vegagerðarinnar. Ríkið hefur óhemjumiklar tekjur af umferðinni þó hún fari ekki inn á hina raunverulegu tekjustofna. Hún hefur að sjálfsögðu virðisaukaskattinn af bensíninu og hún hefur haft aðflutningsgjöld af bifreiðum og tolla og hefur þess vegna mjög miklar tekjur af umferðinni. Því segi ég þetta: Allur samanburður langt aftur í tímann á tekjum til vegagerðar er óraunhæfur að því leyti að bifreiðaeign landsmanna hefur að sjálfsögðu verið að vaxa og það er bifreiðaeign landsmanna og gæði veganna og notkun bifreiðanna sem ráða úrslitum um það hvaða fjármunir fást til vegagerðar. Ef hér væru engir vegir, hvergi hægt að aka, þá væru tekjurnar engar.
Með leyfi forseta ætla ég að lesa hér upp örfáar tölur varðandi bifreiðaeign sem segir dálítið um þetta og er þær að finna í þeirri þáltill. sem hér hefur verið lögð fram. Árið 1960 eru 14.228 fólksbílar á Íslandi. Árið 1992 eru þeir 120.862. Árið 1960 eru 5.703 vörubílar og árið 1992 eru þeir 14.623. Heildarbifreiðafjöldi á Íslandi árið 1960 var 20.256 en 1992 var hann 136.874. Þetta segir að sjálfsögðu allt um það hvers vegna tekjur Vegagerðarinnar og tekjustofnar hafa verið að vaxa og munu vaxa með bættum vegum. Hitt er svo spurning hvort það er skynsamlegt að fara strax að taka frá Vegagerðinni fjármuni og setja í ríkissjóð eða fara inn á hennar tekjustofna.
Nú er það svo að sá sem hér stendur hefur mátt þola það að ríkisstjórnir hafa löngum viljað fara inn á þessa braut. Ég hef þess vegna bæði orðið að beygja mig í þeim efnum og einnig hitt, staðið að uppreisn til að tryggja að ekki yrði meira að gert og náð fjármagni til baka. Ég er nefnilega sannfærður um að miðað við þá stöðu sem við erum í í dag gerir þessi þjóð ekkert annað arðbærara en að bæta sitt vegakerfi og ná fleiri erlendum ferðamönnum inn í landinu til þess að hafa af því tekjur.
Núverandi ríkisstjórn mat það svo að Vegagerðin væri það sterk að hægt væri að láta hana taka lán og láta endurgreiða það seinna af tekjum Vegasjóðs, af hinum mörkuðu tekjum. Ég er ríkisstjórninni sammála hvað þetta snertir. Ég tel að ef litið er á Vegagerðina sem fyrirtæki, þá megi líta svo á að hún standi óhemjusterk, hún eigi gífurlegt eigið fé ef við skoðum vegina sem eign og hafi þess vegna mikla möguleika til þess að fara í lántökur og hraða verkefnum og ná þannig meiri tekjum.
Ég held að þó að vissulega sé hægt að deila um það undir hvaða lið aukin átök til samgöngubóta á StórReykjavíkursvæðinu séu sett, hvort það sé sett undir stórverkefni eða annað, þá held ég að ekki sé skynsamlegt hjá okkur dreifbýlismönnum að deila mjög á það. Mér finnst að uppbygging vegakerfisins hér á þessu svæði sé mikið alvörumál vegna þess að ég er sannfærður um að eina aðgerðin sem til langs tíma mun skila árangri til að draga úr umferðarslysum sé bætt hönnun vegakerfisins hér á aðalþéttbýlissvæði landsins. Með því að fækka þeim svæðum þar sem akreinar skerast er hægt að draga úr umferðarslysum.
Ég taldi rétt, herra forseti, að koma þessum sjónarmiðum á framfæri. Ég hafði dálítið gaman af því þegar hv. 1. þm. Vesturl. svaraði hv. 6. þm. Vestf. þegar hv. 6. þm. Vestf. var búinn að draga fram í skýru máli að ríkisstjórnin hefði vissulega farið í að byggja vissa loftkastala til þess að láta hlutina líta þannig út að það væri hún sem væri að leggja peninga til atvinnuuppbyggingar í landinu með því að taka lán til vegagerðar sem Vegasjóður á svo að greiða eða verður greitt af hinum mörkuðu tekjustofnum.
Hv. þm. Jóna Valgerður Kristjánsdóttir var búin að gera þetta svo vel að það var eiginlega alveg vonlaust að svara því. En hv. 1. þm. Vesturl., sem er kappsfullur maður og á vafalaust kyn til Sturlunga, greip þá til þess ráðs að sækja fram á öðrum vígstöðvum og reyna að bæta sér það sem tapaðist á þessum og minntist á að miklar vegaframkvæmdir væru á Vestfjörðum og það er rétt. Grunnurinn að því var lagður á tímabili síðustu ríkisstjórnar. Alveg eins og með þeirri þáltill. sem hér liggur fyrir er lagður grunnur að ýmsum vegaframkvæmdum sem verða framkvæmdar e.t.v. eftir lok lífdaga þessarar ríkisstjórnar. Ég held þess vegna að það sé um margt æskilegt að reynt sé að ná breiðri samstöðu um vegamálin og þess vegna held ég að það hafi verið mistök hjá núv. samgrh. að vilja hafa þetta svona mikið inni á skrifborði hjá sér einum. Hann afsakaði sig með því og varðist þar af nokkurri karlmennsku, taldi að það væri sameiginlegt með þeim Halldórum sem væru í þinginu að þegar þeir væru í ráðherrastól þá vildu þeir báðir ráða. Ég verð að segja eins og er að mér þóttu það nokkur rök. Miðað við að það eru mjög stórir hlutir í þessari vegáætlun sem eru ekkert annað en ákvarðanir sem búið var að taka áður og ég fagna að hafa haldið velli, þá hyggst ég við lokaumræðu málsins samþykkja þáltill. Ég hef gert grein fyrir því sem ég tel að hafi verið mistök við afgreiðslu málsins, þ.e. ég er ekki að deila á hv. 2. þm. Norðurl. v. með því að segja þetta. Ég er ekki að deila á hans vinnu í nefndinni, ég er að deila á það að upphafið var á þann veg að mönnum var hleypt hér saman út af hlutum sem ekki þurfti að fara í deilur um, af þeirri ástæðu sem ég gat um áðan að ekki var farið í að skipa nefnd úr öllum stjórnmálaflokkum til að fara yfir þær áherslur sem menn vildu að kæmu nýjar inn á sínum tíma.
Herra forseti. Miðað við almenna stöðu í samfélaginu lít ég svo á að þeir sem um þetta mál hafa fjallað hafi reynt að verjast áföllum og fyrir það er ég þeim þakklátur. Ég er þeirrar skoðunar að vegagerð í þessu landi sé eitt af því sem færir þjóðina saman, gerir hana að einni þjóð og að það sé miklu betri mælikvarði á samgöngumöguleika á milli svæða, hversu lengi sé verið að fara þá leið heldur en hversu margir km séu. Mér er ljóst að núv. ríkisstjórn hefur átt við verulega erfiðleika að stríða varðandi tekjuhalla á fjárlögum og það hefur verið viðvarandi lengur en hjá þessari ríkisstjórn. Hún hefur vissulega farið í að breyta að sumu leyti vinnubrögðum varðandi vegáætlun. Hún hefur viljað ráða þar meiru sjálf heldur en að breiðfylkja með öllum stjórnmálaflokkum í sinni ákvarðanatöku. Ég lít svo á að hér sé brotið í blað og býst við því að farið geti svo að sú ríkisstjórn sem taki við hugsi sig um tvisvar hvort ekki sé þá eðlilegt að viðhalda þeim vinnubrögðum áfram og láta ekki næstu stjórnarandstöðu fá um málið að fjalla á frumstigi.
Nú er það svo að í mörgum málaflokkum hafa þessi vinnubrögð verið viðhöfð á þennan veg af núv. ríkisstjórn. Auðvitað er það svo að undir sumum kringumstæðum er erfitt að ná samstöðu á breiðum grunni. Merkilegt er það samt að í vegamálum hefur Alþingi Íslendinga náð góðum árangri með því að breiðfylkja í gegnum tíðina.
Ríkissjóður sem slíkur greiðir ekkert fé til vegamála. Það er það fyrsta sem við verðum að gera okkur grein fyrir heldur er það Alþingi sem markar vegamálum ákveðna tekjustofna. Það sem mér finnst vera að núna er það að ríkisstjórnin hefur tekið ákvarðanir um að af þessum tekjustofnum verði greiddur reksturskostnaður flóabáta. Með því er ég ekki að segja að ekki sé nauðsyn að halda uppi flóabátum. Mér er það ljóst, en það hefur verið greitt úr ríkissjóði til þessa og í reynd eru tekjustofnar Vegagerðarinnar notaðir til þess að greiða hluti sem áður hafa verið greiddir af ríkissjóði. Hér er um verulega fjármuni að ræða.
Hitt atriðið sem ég er mjög ósáttur við er það að ríkissjóður hefur farið inn á tekjustofna Vegagerðarinnar. Ríkið hefur óhemjumiklar tekjur af umferðinni þó hún fari ekki inn á hina raunverulegu tekjustofna. Hún hefur að sjálfsögðu virðisaukaskattinn af bensíninu og hún hefur haft aðflutningsgjöld af bifreiðum og tolla og hefur þess vegna mjög miklar tekjur af umferðinni. Því segi ég þetta: Allur samanburður langt aftur í tímann á tekjum til vegagerðar er óraunhæfur að því leyti að bifreiðaeign landsmanna hefur að sjálfsögðu verið að vaxa og það er bifreiðaeign landsmanna og gæði veganna og notkun bifreiðanna sem ráða úrslitum um það hvaða fjármunir fást til vegagerðar. Ef hér væru engir vegir, hvergi hægt að aka, þá væru tekjurnar engar.
Með leyfi forseta ætla ég að lesa hér upp örfáar tölur varðandi bifreiðaeign sem segir dálítið um þetta og er þær að finna í þeirri þáltill. sem hér hefur verið lögð fram. Árið 1960 eru 14.228 fólksbílar á Íslandi. Árið 1992 eru þeir 120.862. Árið 1960 eru 5.703 vörubílar og árið 1992 eru þeir 14.623. Heildarbifreiðafjöldi á Íslandi árið 1960 var 20.256 en 1992 var hann 136.874. Þetta segir að sjálfsögðu allt um það hvers vegna tekjur Vegagerðarinnar og tekjustofnar hafa verið að vaxa og munu vaxa með bættum vegum. Hitt er svo spurning hvort það er skynsamlegt að fara strax að taka frá Vegagerðinni fjármuni og setja í ríkissjóð eða fara inn á hennar tekjustofna.
Nú er það svo að sá sem hér stendur hefur mátt þola það að ríkisstjórnir hafa löngum viljað fara inn á þessa braut. Ég hef þess vegna bæði orðið að beygja mig í þeim efnum og einnig hitt, staðið að uppreisn til að tryggja að ekki yrði meira að gert og náð fjármagni til baka. Ég er nefnilega sannfærður um að miðað við þá stöðu sem við erum í í dag gerir þessi þjóð ekkert annað arðbærara en að bæta sitt vegakerfi og ná fleiri erlendum ferðamönnum inn í landinu til þess að hafa af því tekjur.
Núverandi ríkisstjórn mat það svo að Vegagerðin væri það sterk að hægt væri að láta hana taka lán og láta endurgreiða það seinna af tekjum Vegasjóðs, af hinum mörkuðu tekjum. Ég er ríkisstjórninni sammála hvað þetta snertir. Ég tel að ef litið er á Vegagerðina sem fyrirtæki, þá megi líta svo á að hún standi óhemjusterk, hún eigi gífurlegt eigið fé ef við skoðum vegina sem eign og hafi þess vegna mikla möguleika til þess að fara í lántökur og hraða verkefnum og ná þannig meiri tekjum.
Ég held að þó að vissulega sé hægt að deila um það undir hvaða lið aukin átök til samgöngubóta á StórReykjavíkursvæðinu séu sett, hvort það sé sett undir stórverkefni eða annað, þá held ég að ekki sé skynsamlegt hjá okkur dreifbýlismönnum að deila mjög á það. Mér finnst að uppbygging vegakerfisins hér á þessu svæði sé mikið alvörumál vegna þess að ég er sannfærður um að eina aðgerðin sem til langs tíma mun skila árangri til að draga úr umferðarslysum sé bætt hönnun vegakerfisins hér á aðalþéttbýlissvæði landsins. Með því að fækka þeim svæðum þar sem akreinar skerast er hægt að draga úr umferðarslysum.
Ég taldi rétt, herra forseti, að koma þessum sjónarmiðum á framfæri. Ég hafði dálítið gaman af því þegar hv. 1. þm. Vesturl. svaraði hv. 6. þm. Vestf. þegar hv. 6. þm. Vestf. var búinn að draga fram í skýru máli að ríkisstjórnin hefði vissulega farið í að byggja vissa loftkastala til þess að láta hlutina líta þannig út að það væri hún sem væri að leggja peninga til atvinnuuppbyggingar í landinu með því að taka lán til vegagerðar sem Vegasjóður á svo að greiða eða verður greitt af hinum mörkuðu tekjustofnum.
Hv. þm. Jóna Valgerður Kristjánsdóttir var búin að gera þetta svo vel að það var eiginlega alveg vonlaust að svara því. En hv. 1. þm. Vesturl., sem er kappsfullur maður og á vafalaust kyn til Sturlunga, greip þá til þess ráðs að sækja fram á öðrum vígstöðvum og reyna að bæta sér það sem tapaðist á þessum og minntist á að miklar vegaframkvæmdir væru á Vestfjörðum og það er rétt. Grunnurinn að því var lagður á tímabili síðustu ríkisstjórnar. Alveg eins og með þeirri þáltill. sem hér liggur fyrir er lagður grunnur að ýmsum vegaframkvæmdum sem verða framkvæmdar e.t.v. eftir lok lífdaga þessarar ríkisstjórnar. Ég held þess vegna að það sé um margt æskilegt að reynt sé að ná breiðri samstöðu um vegamálin og þess vegna held ég að það hafi verið mistök hjá núv. samgrh. að vilja hafa þetta svona mikið inni á skrifborði hjá sér einum. Hann afsakaði sig með því og varðist þar af nokkurri karlmennsku, taldi að það væri sameiginlegt með þeim Halldórum sem væru í þinginu að þegar þeir væru í ráðherrastól þá vildu þeir báðir ráða. Ég verð að segja eins og er að mér þóttu það nokkur rök. Miðað við að það eru mjög stórir hlutir í þessari vegáætlun sem eru ekkert annað en ákvarðanir sem búið var að taka áður og ég fagna að hafa haldið velli, þá hyggst ég við lokaumræðu málsins samþykkja þáltill. Ég hef gert grein fyrir því sem ég tel að hafi verið mistök við afgreiðslu málsins, þ.e. ég er ekki að deila á hv. 2. þm. Norðurl. v. með því að segja þetta. Ég er ekki að deila á hans vinnu í nefndinni, ég er að deila á það að upphafið var á þann veg að mönnum var hleypt hér saman út af hlutum sem ekki þurfti að fara í deilur um, af þeirri ástæðu sem ég gat um áðan að ekki var farið í að skipa nefnd úr öllum stjórnmálaflokkum til að fara yfir þær áherslur sem menn vildu að kæmu nýjar inn á sínum tíma.