Páll Pétursson :
Frú forseti. Ég ætla að ræða það dagskrármál sem hér er til umræðu og ekki þau fylgifrumvörp eða tengd frumvörp sem næst koma á dagskránni.
Við höfum nú hlustað á hæstv. fjmrh. flytja mikla langloku fyrir þessu staðfestingarfrv. um bráðabirgðalögin og sá var nú sannarlega ekki að flýta þingstörfunum með þessari ræðu. Meiri parturinn af ræðunni var náttúrlega óþarfur, en þó eru í henni atriði sem ástæða er til að gera athugasemdir við og óhjákvæmilegt er að gera athugasemdir við.
Það er náttúrlega auðfundið á hæstv. fjmrh. að hann skammast sín fyrir þessa frammistöðu hjá sér og hjá ríkisstjórninni. Ríkisstjórnin hefur staðið afar klaufalega að þessu máli og fjmrh. þar fremstur í flokki. Málsmeðferðin er óþingleg og óskynsamleg. Það var auðvitað andi og ætlun okkar þegar við breyttum stjórnarskránni að afnema, og við afnámum nánast heimildina til útgáfu bráðabirgðalaga af því að okkur þótti bráðabirgðalagasetning í þjóðfélaginu hjá fyrirfarandi ríkisstjórnum, og þar er ég ekki að undanskilja flokksbræður mína, hafa keyrt úr hófi og við vildum takmarka svo sem frekast væri kostur eða jafnvel banna setningu bráðabirgðalaga. Og það er grundvöllurinn undir því að nú stendur Alþingi allt árið. Það er grundvöllurinn undir því til þess að ríkisstjórnin þurfi ekki eða hafi ekki afsökun eftir atvikum til að grípa til bráðabirgðalaga. Við hins vegar treystum okkur ekki til þess þegar til kastanna kom að fella alveg út heimildina til bráðabirgðalagasetningar. Þau tilvik geta komið upp í ófriði, í náttúruhamförum að nauðsynlegt sé að lagasetning geti gengið með skjótari hætti en svo að unnt sé að kalla Alþingi saman. Hins vegar kom hvað eftir annað fram í ræðu hæstv. fjmrh. óvirðing á Alþingi og að hann telur að það hefði verið svo tímafrekt að fjalla um málið hér á Alþingi. Það er náttúrlega fjarri lagi að nota svona röksemdir og ég vil mótmæla hans óvirðulega tali um þessa stofnun. Það var ósæmilegt.
Niðurstaða í þessu máli hefði ekki þurft að taka mjög langan tíma ef ráðherra hefði nú verið laginn og snjall sem hann var því miður ekki. Það hefði verið hægt að kynna málið og ræða það í efh.- og viðskn., kveðja hana saman til fundar fyrst, leggja síðan málið fyrir Alþingi og ég hef ekki trú á því að hér hefðu þurft að verða svo langar umræður um það að ástæða væri til að óttast að neinu væri spillt.
Sú hugsun sem fram kom hjá ráðherranum er náttúrlega alveg forkastanleg að það sé svo seinlegt að láta löggjafarsamkomu þjóðarinnar fjalla um lögin að það væri miklu betra að gera það bara sjálfur og vera fljótur að. Þetta eru hugarórar einræðisherra og er ekki boðlegt og alls ekki á að líðast og mönnum á ekki að haldast það uppi ómótmælt að tala eða hugsa svona.
Varðandi efnisatriði þessa máls, þá voru kjaradómslögin, sem hæstv. fjmrh. var að afnema, sett í
fjármálaráðherratíð hæstv. núv. sjútvrh., Þorsteins Pálssonar. Þetta voru lög nr. 92 frá 31. des. 1986. Ég átti tækifæri til að koma dálítið að þessari lagasetningu sem formaður fjárhags- og viðskiptanefndar, eins og nefndin hét þegar þessi lög voru sett. Að baki lagasetningarinnar um Kjaradóm var sú hugsun að koma upp óháðum og sjálfstæðum dómstóli sem ákvæði tilgreindum opinberum starfsmönnum laun. Við munum þá tíð, a.m.k. sum okkar, að Alþingi ákvað launakjör þingmanna og ráðherra. Það sætti mjög mikilli gagnrýni úti í þjóðfélaginu að alþingismenn væru að ákveða sjálfum sér laun og þar af leiðandi hurfum við að því ráði að kasta okkur undir Kjaradóm og hlíta úrskurði hans.
Í 6. gr. laganna um Kjaradóm er dómendum skylt að gæta innbyrðis samræmis í launum þeim sem hann ákveður og jafnframt er honum skylt að sjá um að þau séu á hverjum tíma í samræmi við laun í þjóðfélaginu hjá þeim sem sambærilegir geta talist með tilliti til starfa og ábyrgðar.
Þegar þessi lög voru sett á sínum tíma, þá sýndist okkur þetta vera fullnægjandi og skynsamlega kveðið á um þá forskrift sem Kjaradómur skyldi fara eftir. Því verður hins vegar ekki á móti mælt að Kjaradómur hefur verið býsna svifaseinn í ákvörðunum sínum og honum hefur á undanförnum árum gengið fremur illa að fara eftir þessari forskrift laganna. Það hefur skapast mjög mikið misræmi innbyrðis á milli rauntekna þeirra sem taka laun samkvæmt Kjaradómi, m.a. vegna nefndalauna og ómældrar yfirvinnu hjá sumum. Mér finnst það ekki réttlátt að margir starfsmenn ráðuneytanna séu á hærri launum en t.d. ráðherrarnir og sama gildir um starfsmenn hins opinbera hvarvetna í þjóðfélaginu. Mér finnst það ekki skynsamlegt að forstjóri Ríkisspítalanna t.d. hafi miklu hærri laun en heilbrrh.
Það tekur ekkert betra við ef gerður er samanburður á launum kjaradómsþola annars vegar og launum stjórnenda einkafyrirtækja á almennum markaði eða forustumanna launþegasamtaka eða félagssamtaka hins vegar. Ég tel ekki rétt að forseti ASÍ hafi t.d. tvöföld laun á við félmrh. eða framkvæmdastjóri LÍÚ tvöföld laun á við sjútvrh. svo að bara tvö dæmi séu tekin. Í blöðunum í sumar hefur töluvert verið fjallað um rauntekjur einstakra toppa í atvinnulífi og reyndar í opinberum stöðum líka og það kemur náttúrlega í ljós að Kjaradómur hefur ekki sinnt því hlutverki sínu að gæta þarna eðlilegs samræmis.
Ég tel að það sé ákaflega mikilvægt að launastefnan í landinu sé hófsöm en ég bendi á að það getur verið hættulegt að hafa dómara eða löggjafa eða handhafa framkvæmdarvalds ákaflega illa launaða þá þegar af þeirri ástæðu að það verður þá fyrr en seinna skortur á hæfum mönnum til þess að annast framkvæmdarvaldið, löggjafarstarfið eða dómsvaldið eða til þess að dæma. Efnahagslegt sjálfstæði er í sjálfu sér ákaflega mikilvægt og maður sem er í peningavandræðum er að öðru jöfnu opnari fyrir því að láta annarleg sjónarmið eða jafnvel mútur hafa áhrif á afstöðu sína heldur en sá sem býr við sæmilegt efnahagslegt öryggi. Ég vil sem sagt meina að loksins þegar Kjaradómur mannaði sig upp í sumar að kveða upp dóm og færa klukkuna til nútímans, þá hafi Kjaradómur verið að reyna að vinna eftir þeim lögum og þeim forskriftum sem hann hafði. Það var hins vegar alveg augljóst að þjóðfélagslega var niðurstaða dómsins óheppileg og eðlilegt að gripið væri til einhverra gagnaðgerða og ég er ekki að gagnrýna ríkisstjórnina fyrir það í sjálfu sér. Kjaradómur hefði auðvitað getað náð innbyrðis samræmi á milli kjaradómsþola, t.d. með þeim hætti að úrskurða forseta Íslands 1,7% hækkun og raða síðan í samræmi við það, en ég tel að forseti Íslands eigi að vera hæstur ríkisstarfsmanna, hækka einhverja kannski lítillega en þá hefði hann jafnframt orðið að stórlækka aðra. Og í þessari kjaradómsumræðu allri hefur athyglin beinst að þeim sem Kjaradómur lyfti, þeim sem Kjaradómur hækkaði en ekki þeim sem Kjaradómur ætlaði að lækka í launum. En það var ein af þeim forsendum sem Kjaradómur gaf út þegar hann birti dóminn að ríkisútgjöldin ættu ekki að hækka verulega við þær breytingar sem dómurinn lagði til.
Það var náttúrlega ekki eðlilegt heldur að þeir sem dómurinn kom verst við, þ.e. þeir sem Kjaradómur ætlaði að skerða hlutinn hjá, yndu því glaðir. Ráðuneytisstjórnarnir vildu auðvitað vera áfram miklu hærri en ráðherrarnir. Og þeir sem sáu fram á lækkun blésu auðvitað að eldi þeim sem kviknað hafði í almenningsálitinu og þetta endaði með því að ráðuneytisstjórarnir létu ráðherrana fara að beita sér í málinu. ,,Yes, minister.`` Það tókst nú ekki reglulega lánlega til hjá blessaðri ríkisstjórninni þegar hún fór að beita sér í málinu. Fyrst skrifuðu þeir Kjaradómi bréf og báðu hann að gera svo vel og éta dóminn ofan í sig sem Kjaradómur gerði ekki. Í staðinn fyrir þá að kalla saman Alþingi og setja lög sem ekki hefðu í för með sér stórfellda röskun á vinnumarkaði, gripu þeir til þess óyndisúrræðis, þessa óþinglega óyndisúrræðis af því að þeir voru hræddir við Alþingi, af því að þeir nenntu ekki að standa fyrir máli sínu hér, af því að þeir vildu ekki eyða tíma í það að fara með lýðræðislegum hætti að málum, þá ruku þeir til og settu þessi klúðurslegu bráðabirgðalög, þ.e. fjmrh. tók raunverulega launaákvarðanirnar í eigin hendur. Auðvitað sér hæstv. fjmrh., sem er greindur og gegn maður, hvílíkt klúður þetta var hjá honum og það var náttúrlega auðfundið á ræðu hans hér áðan hve mikið hann skammaðist sín fyrir þessa frammistöðu.
Nú hefur hæstv. fjmrh. látið semja frv. til nýrra laga um Kjaradóm. Hann bað þingflokka stjórnarandstöðunnar að taka þátt í því með sér. Við neituðum því. Við framsóknarmenn kærum okkur ekki um að taka þátt í þessum leik, enda er illa og óviturlega til hans stofnað en ég ætla ekki að fara að ræða næsta dagskrármál, þ.e. frv. til laga um nýjan Kjaradóm og kjaranefnd. Mér sýnist að klúðrið haldi þar áfram. Þessi svokallaða kjaranefnd sem þar er lagt til að sett verði upp verður náttúrlega raunverulega bara málpípa fjmrh. Hann skipar hana að mestu leyti og þeir sem verða að lúta niðurstöðum kjaranefndar eru raunverulega að lúta launaskömmtun fjmrh.
Ég ætla sem sagt, frú forseti, ekki að ræða það þingmál. Ég vek athygli á því að þessi bráðabirgðalög, sú hrákasmíð sem ríkisstjórnin beitti sér fyrir og ber alla ábyrgð á fellur úr gildi eftir fáeinar vikur, líklega einar þrjár vikur. Það er verkefni þingsins að ræða hina nýju skipan sem vafalaust þarfnast ítarlegrar umræðu og vandlegrar meðferðar í Alþingi og í þingnefnd. Mér segir svo hugur að það staðfestingarfrv. sem hér er til umræðu lognist út af og verði aldrei staðfest þannig að hæstv. fjmrh. hefði getað komist hjá því að halda sína löngu afsökunarræðu hér áðan.
Ég ætla ekki að orðlengja þetta meira, frú forseti. Mér sýnist að ríkisstjórninni hafi mistekist í þessu máli eins og reyndar flestum öðrum.