Virðulegi forseti. Það fer ekki hjá því þegar þessi mál eru rædd, mál nr. 29, 30, og 31 og reyndar samningurinn um Evrópskt efnahagssvæði líka, að þá ræða menn þessi mál nokkuð á víxl, um eitt atriðið undir þessum lið og sama atriði undir næsta máli. Hjá því verður sjálfsagt ekki komist en það leiðir hugann að því hvers vegna stjórnarandstaðan hefur staðið að málinu með þessum hætti. Ég tel að ekki hafi fengist fullnægjandi skýringar á því til að mynda hvers vegna frv. til breytinga á stjórnarskrá hins íslenska lýðveldis eru flutt í tvennu lagi af sömu aðilunum. Ég tel að ekki hafi komið fram fullnægjandi skýring á því af hálfu þeirra hvers vegna slíkt er gert. Ég tók til að mynda eftir því að 1. flm. þessa máls, hv. 3. þm. Norðurl. v., fjallaði nokkuð ítarlega í sinni framsöguræðu um umræður sem urðu hér vegna hins málsins sem felur í sér tillögu um breytingu á stjórnarskrá íslenska lýðveldisins. Ég hef ekki alveg fengið fullnægjandi skýringar á því hvers vegna stjórnarandstaðan kýs að flytja frv. með þessum hætti, sömu aðilarnir í tveimur málum. Það væri náttúrlega fróðlegt að fá það upplýst því auðvitað mundi það auðvelda umræðurnar og gera þær markvissari ef mál þessi hefðu verið flutt saman en það er ekki gert. En engu að síður er óhjákvæmilegt að umræðurnar snúist um frv. nánast bæði í einu hvort sem það samrýmist nákvæmlega þeim þingsköpum sem við störfum eftir.
Varðandi fyrra málið þá hef ég sagt um það eitthvað á þá lund að það sé afskaplega sérstakt mál og mér hefði fundist hreint alveg ótrúlegt að stjórnarandstöðuflokkarnir skuli hafa sameinast um það mál. Ég held að það veki töluverða athygli úti í þjóðlífinu að stjórnarandstaðan skuli hafa sameinast um það mál að vilja skapa hér skilyrði þess að þingmenn, án þess að þurfa að koma með það til þjóðarinnar, geti afsalað sér hvers konar fullveldisrétti, eins og segir um það mál. Þetta hefur vakið mjög mikla athygli og er eiginlega algerlega óskiljanlegt að flokkar, sem hafa uppi málatilbúnað varðandi EES-samninginn um að þar kunni að felast ákveðið framsal á fullveldisrétti, sem um er deilt, skuli síðan taka sig saman um að skapa skilyrði þess að þingið án atbeina þjóðarinnar geti afsalað sér hvers konar fullveldisrétti. Þetta er í rauninni algerlega ótrúlegt og hefur heldur ekki fengist fullnægjandi skýring á því að svona skuli hafa tiltekist og þrír stjórnmálaflokkar skuli hafa getað samþykkt að standa að frv. sem heimili, jafnvel þó það sé aðeins aukinn meiri hluti, að standa að afsali á hvers konar fullveldisrétti þjóðarinnar og breytingin er sú í því frv. að menn þurfa ekki við slíkt stórkostlegt fullveldisafsal að leita til þjóðarinnar. Þetta er hreint alveg með ólíkindum.
En þetta hefði auðvitað ekki verið svona alvarlegt í því máli ef málin hefðu verið flutt saman því að í seinna málinu er sett undir þann leka sem opnaður er í hinu fyrra. Ef þannig mundi nú skipast að stjórnarandstaðan fengi sínu framgengt, að Alþingi gæti með aðeins auknum meiri hluta afsalað sér hvers konar fullveldisrétti og mundi gera það samkvæmt því frv. þá er allt í einu með þessu frv. sett undir þennan leka. Hér getur nefnilega aftur minni hluti þingsins komið málinu til þjóðarinnar. Það er ekki hægt í hinu málinu. Þess vegna veltir maður fyrir sér hvernig í ósköpunum standi á þessum málatilbúnaði. Hvernig getur þetta hafa gerst að fyrra málið er flutt og gæti hugsanlega fengist samþykkt, menn vita það aldrei fyrir fram á þinginu, og orðið að breytingu á stjórnarskrá eftir þá meðferð sem nú er, og þá væri þinginu orðið kleift að afsala sér hvers konar fullveldisrétti án atbeina þjóðarinnar. Flm. hafa séð þetta vandamál því að þeir reyna að setja undir þennan leka í öðru máli.
Þessi málatilbúnaður er allur alveg stórkostlegt klúður af hálfu stjórnarandstöðunnar, hreint alveg ótrúlegt og ég er hræddur um að það sem hafi gerst sé að menn hafi í einhverjum pólitískum vandræðum sameinast um málatilbúnað af þessu tagi. Það væri alvarlegt ef bara væri um að ræða breytingar á almennum lögum. En þegar um er að ræða breytingar á sjálfri stjórnarskránni skuli þrír stjórnmálaflokkar á Alþingi bera sig saman með þessum hætti er afskaplega furðulegt og eiginlega harmsefni að það skuli geta gerst að jafnmargir góðir menn og gott fólk skuli leggja sinn atbeina að málum með þessum hætti. En eins og ég segi, menn hafa ekki enn þá fengið fullnægjandi skýringar á því hvers vegna svona hefur tiltekist. Menn hafa ekki fengið fullnægjandi skýringar á því hvers vegna sömu aðilarnir leggja til breytingar á stjórnarskránni í tveimur málum án þess að menn sjái að neitt reki sérstaklega til þess. Þó gæti það verið að ákveðinn hluti þingmanna hefði viljað halda tengingunni við Evrópska efnahagssvæðið sem þeir telja að eigi sér stað í þessum málum, við stjórnarsinnar höfum aðrar skoðanir, og því flutt þetta í tvennu lagi vegna
þess að í því máli, sem hv. 3. þm. Norðurl. v. mælti fyrir, er auðvitað jafnframt farið út í allt aðra hluti, hluti sem ekki tengjast neitt breytingum sem um hefur verið deilt, um fullveldi og þess háttar. Hér í frv. er almennt farið að ræða sérstaka nýja stefnu varðandi það að í öllum málum geti þriðjungur alþingismanna krafist þess að frv. til laga eða þál. sé borið undir atkvæði allra kosningabærra manna í landinu.
Það hefði út af fyrir sig verið skiljanlegt að seinni hluti þessa frv. væri fluttur sér og þá ekki málið sem flm. telja að tengist hinu Evrópska efnahagssvæði en hann er fluttur með þessu máli og síðan er önnur breyting sem varðar sama efni flutt í sérstakri tillögu. Seinni partur þessa frv. felur auðvitað í sér gerbreytta aðferð í stjórnskipun okkar og er út af fyrir sig athyglisvert álitaefni sem sjálfsagt væri að ræða ítarlega í þinginu. Nánast er með þessum hætti verið að hverfa til fyrirkomulags eins og er í Sviss að hluta til því miðað við þær deilur sem eru í þinginu þegar svona tiltölulega lítill minni hluti getur skotið málum til þjóðarinnar og fengið umræður um það með öllum þeim gauragangi sem því fylgir, í nánast hvaða máli sem er, þá er hætt við því að slíku yrði mjög oft beitt. Í sjálfu sér er ekkert við það að athuga ef menn kjósa að hafa þá aðferð að koma upp svissnesku kerfi að þessu leyti. Við Íslendingar höfum ekki kosið að hafa þá aðferð. Hér er því um afskaplega stórt og mikið mál að ræða sem felst í seinni lið þessa frv. og hreint alveg ótrúlegt að halda því fram að það eigi að tengjast sérstaklega málinu sem við erum að afgreiða um EES og halda því fram að við þurfum að taka afstöðu til þess hér í þinginu hvort við viljum fara að gerbreyta stjórnskipun okkar og taka upp þann sið varðandi öll mál að þriðjungur þingmanna geti borið það upp til þjóðarinnar áður en við samþykkjum samninginn um EES. A.m.k. þessi liður hefur ekkert með það mál að gera þannig að ég verð að segja alveg eins og er að mér finnst að þessi málatilbúnaður sé afskaplega óhönduglegur af hálfu stjórnarandstöðunnar svo ekki sé meira sagt og stjórnarandstaðan sé í miklum vandræðum með að skýra hvers vegna hún stendur að málum með þessum hætti.
Varðandi það hvort atkvæðagreiðsla í máli, sem hefur verið borið undir alla þjóðina, sé bindandi eða ekki bindandi, þá verð ég að segja fyrir mig að ég mundi ekki gera mikinn mun á því í sjálfu sér því að staðan er auðvitað sú hvort sem það er nú fært til bókar í stjórnarskránni, ef menn að yfirlögðu ráði taka ákvörðun um að vísa einhverju tilteknu máli til þjóðarinnar, þá mundi engu máli skipta í mínum huga hversu lítill meiri hluti tæki afstöðu í málinu rétt eins og í Danmörku. Sú atkvæðagreiðsla ætti að standa. Það væri afskaplega ankannalegt að Alþingi tæki sig til í einhverjum málum eftir á og segði: Þetta er bara ráðgefandi, við höfum það að engu í sjálfu sér. Ég held að þingið hefði enga þá stöðu þannig að ef ég ætti að gera upp við mig hvort allar slíkar atkvæðagreiðslur væru bindandi eða ekki þá mundi ég vera því fylgjandi að þær væru allar bindandi þannig að þjóðin sem kysi vissi það um tiltekið mál að sú yrði niðurstaðan en gæti ekki sagt sem svo: Ég ætla að setja mitt atkvæði þarna og svo ákveða þeir á þinginu hvernig þeir hafa þetta. Ef menn grípa til slíks úrræðis, sem er afskaplega viðurhlutamikið að bera mál undir alla þjóðina, sem er ekki í okkar kerfi, þá ætti auðvitað slík niðurstaða að vera bindandi og menn vita það fyrir fram að þeir gengju til bindandi niðurstöðu. Stjórnarskráin gerir ekki ráð fyrir slíkri aðferð og við höfum ekki notað hana hér nema í mjög sérstöku tilviki sem menn þekkja, tilviki sem var út af fyrir sig auðvitað eðlilegt. Ég tel hins vegar og hef talið að ekki væri óeðlilegt að mál, sem einmitt tengdist því máli sem við höfum þjóðaratkvæðagreiðslu um 1943 og 1944, mál sem fæli bersýnilega í sér breytingu á fullveldisstöðu okkar, eins og það ef við gengjum inn í Evrópubandalagið, þá væri eðlilegt miðað við þá forsögu að þá yrði viðhöfð þjóðaratkvæðagreiðsla um mál af því tagi.
Ef við tökum hins vegar EES-málið þá er ég ekki þeirrar skoðunar að þar sé um að ræða fullveldisafsal í neinum skilningi málsins. Þess utan þá er það mjög mikilvægt innlegg hvort mál af því tagi eigi að ganga til sérstakra atkvæða þjóðarinnar þar sem það er mál sem er ekki að koma upp eftir kosningar. Við skulum segja að eftir síðustu alþingiskosningar, sem ekki er svo langt síðan áttu sér stað, hefðu menn ákveðið að fara sérstaklega í viðræður um hið Evrópska efnahagssvæði, mótað samninginn í veigamiklum atriðum og jafnvel klárað hann. Þá kannski væru til einhver rök til þess að leggja fram tillögu af þessu tagi. En varðandi samning og samningsgerð sem hefst 1989 og hefur staðið yfir á annað ár og meginniðurstaðan liggur fyrir þegar almennar kosningar eru og málið eitt af aðalmálum þeirra kosninga, vitað er að fjórir stærstu stjórnmálaflokkarnir standa að málinu að meira eða minna leyti þegar í þann kosningaslag er gengið og skýra sín sjónarmið mjög ítarlega, til að mynda fráfarandi forsrh. sem fullyrðir við þjóðina að í samningnum felist engin áhætta, enginn ótti, ástæðulaus ótti út af málinu. Ef ekkert slíkt hefði átt sér stað væri kannski hægt að taka málið upp með þessum hætti. Ég mundi ekki fyrir mitt leyti fallast á það þrátt fyrir það að málið hefði borið þannig að en það væru þá a.m.k. rök fyrir því. En þetta mál, EES-málið, er langt á veg komið, öll meginmálin, meginsjónarmiðin, meginhugsunin liggur fyrir og það fara fram almennar þingkosningar. Þá falla nánast þau rök að við slíkar aðstæður sé eðlilegt að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu um málið. Þetta held ég að allir menn sjái í hendi sinni. ( ISG: Um hvaða mál er ráðherrann að tala?) Ég er að tala um málið með nákvæmlega sama hætti, virðulegur frammíkallandi, eins og hv. 1. flm. sem talaði um málið með þessum hætti sem ég tel eðlilegt eins og ég skýrði í upphafsorðum mínum. Málin væru það skyld að þau hlytu að skarast og umræðan þar með, nákvæmlega eins og hv. 1. flm. gerði og ég gagnrýndi ekki. Hann talaði um þessi mál öll í samhengi.
Hann talaði líka í þessum efnum um samninginn um hið Evrópska efnahagssvæði sérstaklega, þó að hans sé ekki getið í þessu máli, alls ekki í sjálfu sér þó að hann sé nefndur í greinargerðinni, og veltir því fyrir sér hvort samningurinn bryti í bág við stjórnarskrána. Hann fór yfir þau álit sem þar hafa verið flutt og eru meira að segja prentuð sem fskj. með öðru frv. um breytingu á stjórnarskrá lýðveldisins og ég geri ekki athugasemd við það. Ég er hins vegar ekki jafnsannfærður og hann um það að deilan um hvort samningurinn um EES brjóti í bága við stjórnrskrána sé pólitísk eða ekki. A.m.k hlýtur það að vekja athygli okkar sem erum báðir lögfræðingar að hér í þessum sal a.m.k. virðist hin lögfræðilega deila skiptast í pólitískar fylkingar. Ég vil ekki halda því fram og geri það alls ekki nema síður væri að hinar lögfræðilegu álitsgerðir gerðu það.
Menn tala um það að ef þannig færi á einhverju stigi máls að eitthvert það mál, sem samningurinn um hið Evrópska efnahagssvæði snýst um, yrði deilumál fyrir íslenskum dómstólum, gengi til Hæstaréttar og við þann málatilbúnað yrði því haldið fram af hálfu aðila og um það dæmt af réttinum að einhver atvik í samningnum sem vörðuðu álitaefnið stönguðust á við hina íslensku stjórnarskrá. Þá segja menn svo sem: Ef þetta mun gerast, þá hefur það gerst hér að menn hafi brotið þann eið sem þeir hafa unnið að stjórnarskránni. Auðvitað er þetta rangt og út í bláinn. Hér gera menn þetta upp við sig samkvæmt sinni samvisku, sínu mati eins og þeir hafa gert áður. Það hefur áður komið fyrir að Hæstiréttur hafi úrskurðað að tiltekin atriði í lögum standist ekki stjórnarskrá og dæmt samkvæmt því án þess að nokkrum manni dytti í hug að þeir þingmenn sem réttu upp hendina því tilviki hafi verið að bregðast sínum eið. Menn meta þetta sjálfir af sinni samvisku og eftir þeim gögnum sem fyrir liggja.
En meginmáli skiptir þó í umræðu varðandi þetta atriði að því hefur verið haldið fram að ef þetta gerðist þá væri allur samningurinn upp í loft. Það er afskaplega erfitt að tína til atriði þar sem hugsanlega gæti á þetta reynt. Menn hafa þó reynt að gera það og nefnt ákveðin dæmi sem þeir segja að hugsanlega gætu gerst og um það mál yrði síðan dæmt af okkar dómstólum og Hæstarétti. Meginmálið er auðvitað það, og það skiptir kannski mestu um umræður um framsalið, að þetta er einmitt hárrétt og ef það gæti gerst að Hæstiréttur dæmdi þannig þá stæðist það sem ætti nú að sannfæra menn um það að þeir eru ekki að afsala dómsvaldinu hér út úr landinu með þessum samningi. En ef svo færi að eitt tiltekið atriði yrði nú dæmt þannig að Hæstiréttur Íslands teldi að það atriði í samningnum stæðist ekki stjórnarskrá Íslands, er það þá svo að allur samningurinn sé upp í loft? Að sjálfsögðu ekki. Því er ekki hægt að halda fram með neinum rökum. Ef svo færi, sem ég tel engar líkur á, að eitthvert tiltekið afmarkað atriði teldist ekki standast hina íslensku stjórnarskrá þá gilti auðvitað sá endanlegi íslenski dómur Hæstaréttar og þá væri staðan sú að varðandi það sérstaka atriði gætu viðsemjendur okkar fullyrt að við hefðum ekki staðið við skuldbindingar okkar gagnvart samningnum og þá yrði að ræða hvort menn ætluðu að breyta samningnum hvað þetta snertir eða breyta stjórnarskrá hvað þetta snertir sérstaklega. En samningurinn væri ekki allur á bak og burt. Það er reginfirra sem er algerlega út í bláinn að halda fram. Ég tel að flm. þessara tillagna allra, sérstaklega þessara frv. um breytingar á stjórnarskránni skuldi þinginu og þjóðinni miklar skýringar á því hvers vegna málatilbúnaðurinn er með þessum hætti. Málin er flutt í tvennu lagi með þessum hætti þannig að erfitt er að ræða þau nema með því að ganga þvers og kruss á dagskrána, eins og hér hefur komið fram m.a. í frammíkalli, hvers vegna menn hafa flutt tillögu um það virkilega að ætla sér að heimila þinginu að afsala sér hvers konar fullveldisrétti án þess að hinn almenna stjórnarskrárgjafi komist þar að og hvers vegna menn setja síðan undir þann leka í allt öðru frv. um breytingu á stjórnarskránni sem jafnframt er almenn breytingartillaga um okkar stjórnskipan. Það er alveg ljóst að flm. skulda þjóðinni og þinginu miklar skýringar í þessum efnum.