Anna Ólafsdóttir Björnsson
:
Virðulegi forseti. Aðeins til að byrja með vegna þeirra ummæla sem féllu fyrr í umræðunni um að ekki fylgdi mikill þungi kröfunni um þjóðaratkvæðagreiðslu. Mér finnast þetta heldur rýr rök og ómakleg ummæli um okkar stóru launþegasamtök ASÍ, BSRB, Neytendasamtökin, BHMR svo og fleiri samtök. Auðvitað er það fullur þungi og ég tel að hann muni verða vaxandi og ekki undarlegt þrátt fyrir að töluvert hafi verið gert til að ýta undir óöryggi fólks í þessari umræðu með því að mikla það mjög hversu flókið og viðamikið þetta mál væri og á stundum á þann veg að þjóðinni væri hreinlega ekki treystandi til að taka ákvörðun um það. Því miður hefur borið nokkuð á þessum rökum. Og eins og hér hefur komið fram fyrr þá er þetta mjög slæm stefna í málflutningi og engan veginn rétt. Ég held að ef þjóðinni er treyst til þess á annað borð að fara eitthvað með mál sín t.d. í kosningum þá sé auðvitað hrein skömm að halda slíku fram.
Það hefur borið á góma í þessari umræðu hve oft ætti almennt að ganga til þjóðaratkvæðagreiðslu hér á landi. Ég vil lýsa þeirri skoðun minni að mér finnst að þessi leið í lýðræði sé ekki nógu oft notuð. Það þarf vissulega að skapa hefð ef vel á að standa að þessu. En ég held að það sé full ástæða til að gera það.
Í því tilviki sem við ræðum nú er það auðvitað engin spurning að svona afdrifaríka ákvörðun á ekki og má ekki taka án þess að spyrja þjóðina álits. Ég vil jafnframt segja það um hefðina að á tímum þeirra miklu breytinga sem við sjáum nú allt í kringum okkur, nýja skipan í Evrópu, bæði austri og vestri, verðum við auðvitað að hafa manndóm í okkur til þess að skapa okkar hefð miðað við þessar breyttu forsendur. Ef ekki nú, þá veit ég ekki hvenær væri full ástæða til þess að leita meira eftir virkni fólks og virkri pólitískri umræðu. Það er mjög mikilvægt og ég er ekki í vafa um það að núna, þegar vaxandi tilhneigingar gætir til stjórnræðis bírókratanna, verður þessi hreyfing og þetta beina lýðræði að beinast í rétta átt ef við eigum ekki að taka upp einræði skriffinna eða fara inn í heim sem við sjáum ekki fyrir endann á hvernig getur orðið. Ef við treystum því ekki að pólitísk umræða geti verið með eðlilegum hætti um svona afdrifamikil mál hvernig verðum við þá í öllum þeim málum sem við munum standa frammi fyrir á næstunni?
Mér finnst full ástæða til að vitna hér til þeirra umræðna sem urðu um aukið lýðræði, bæði vegna þáltill. kvennalistakvenna um þjóðaratkvæði haustið 1986 og einnig vegna hliðstæðrar tillögu um meiri möguleika fólks til þess að hafa bein áhrif á ákvarðanatöku innan sveitarstjórna eða í sveitarstjórnarmálum. Þessi umræða var að mörgu leyti forvitnileg, einkum sú sem laut að því stjórnstigi sem stendur fólki alla jafnan nær en það eru sveitarstjórnirnar. Það er þarft að líta á að í rauninni er enginn sem treystir sér til að mæla gegn því að það þurfi að gæta að lýðræðinu. Ég held að enginn vilji standa hér upp og segja: Við viljum ekki framgang lýðræðisins. Hins vegar má í gerðum sjá þá stefnu staðfesta. Ég ætla ekki að vitna að öðru leyti í þessar umræður en að endurtaka nokkuð góða tilvitnun í Rousseau þar sem hann sagði, er umræður um þjóðaratkvæðagreiðslu kom upp á tíma frönsku stjórnarbyltingarinnar. Hann sagði, með leyfi forseta:
,,Þau lög er fólkið hefur ekki staðfest persónulega eru ógild og geta ekki verið lög.``
Þetta er auðvitað nokkuð sem erfitt væri í framkvæmd ef taka ætti sérhver lög fyrir. Það er ekki óframkvæmanlegt en það er erfitt. Það fer eftir því hvernig við settum okkur lög. En í veigamiklum málum held ég að þetta sé mjög þörf ábending sem við þurfum að taka fullt tillit til.
Ég ætla ekki að lengja þessa umræðu enda er tíminn takmarkaður og lítið eftir af honum en mér finnst þó dálítið öfugsnúið að sjá það og heyra í þessari umræðu að hæstv. utanrrh., sem hefur ekki sýnt þessari umræðu þann sóma að fylgjast með henni --- ég veit ekki einu sinni hvort hann er staddur hér í dag, hann hefur alla vega ekki troðið mér um tær --- sagði um þjóðaratkvæði þann 20. ágúst sl. í framsögu sinni fyrir frv. um Evrópskt efnahagssvæði, með leyfi forseta:
,,Þetta mál gefur hins vegar ekkert sérstakt tilefni til þess að umbylta okkar stjórnarháttum. Slíkt valdaafsal Alþingis væri að mínu mati alls ekki sjálfsagt og að mínu mati heldur ekki eðlilegt. Ég held að Alþingi hafi gengið allt of langt í að afsala sér völdum, oft og tíðum í þeirri von að komast sjálft frá ábyrgð í erfiðum málum. Ég tel að þessi þróun hafi átt þátt í minnkandi virðingu Alþingis á undanförnum árum.``
Mér finnst þessi ummæli nokkuð hláleg á sama tíma og við erum að fjalla um mál sem gæti leitt til þess að Alþingi, sem og aðrar stofnanir íslensks lýðræðis, gæti verið að framselja töluvert veigamikið vald til Evrópubandalagsins og Evrópsks efnahagssvæðis.
Virðulegi forseti. Aðeins til að byrja með vegna þeirra ummæla sem féllu fyrr í umræðunni um að ekki fylgdi mikill þungi kröfunni um þjóðaratkvæðagreiðslu. Mér finnast þetta heldur rýr rök og ómakleg ummæli um okkar stóru launþegasamtök ASÍ, BSRB, Neytendasamtökin, BHMR svo og fleiri samtök. Auðvitað er það fullur þungi og ég tel að hann muni verða vaxandi og ekki undarlegt þrátt fyrir að töluvert hafi verið gert til að ýta undir óöryggi fólks í þessari umræðu með því að mikla það mjög hversu flókið og viðamikið þetta mál væri og á stundum á þann veg að þjóðinni væri hreinlega ekki treystandi til að taka ákvörðun um það. Því miður hefur borið nokkuð á þessum rökum. Og eins og hér hefur komið fram fyrr þá er þetta mjög slæm stefna í málflutningi og engan veginn rétt. Ég held að ef þjóðinni er treyst til þess á annað borð að fara eitthvað með mál sín t.d. í kosningum þá sé auðvitað hrein skömm að halda slíku fram.
Það hefur borið á góma í þessari umræðu hve oft ætti almennt að ganga til þjóðaratkvæðagreiðslu hér á landi. Ég vil lýsa þeirri skoðun minni að mér finnst að þessi leið í lýðræði sé ekki nógu oft notuð. Það þarf vissulega að skapa hefð ef vel á að standa að þessu. En ég held að það sé full ástæða til að gera það.
Í því tilviki sem við ræðum nú er það auðvitað engin spurning að svona afdrifaríka ákvörðun á ekki og má ekki taka án þess að spyrja þjóðina álits. Ég vil jafnframt segja það um hefðina að á tímum þeirra miklu breytinga sem við sjáum nú allt í kringum okkur, nýja skipan í Evrópu, bæði austri og vestri, verðum við auðvitað að hafa manndóm í okkur til þess að skapa okkar hefð miðað við þessar breyttu forsendur. Ef ekki nú, þá veit ég ekki hvenær væri full ástæða til þess að leita meira eftir virkni fólks og virkri pólitískri umræðu. Það er mjög mikilvægt og ég er ekki í vafa um það að núna, þegar vaxandi tilhneigingar gætir til stjórnræðis bírókratanna, verður þessi hreyfing og þetta beina lýðræði að beinast í rétta átt ef við eigum ekki að taka upp einræði skriffinna eða fara inn í heim sem við sjáum ekki fyrir endann á hvernig getur orðið. Ef við treystum því ekki að pólitísk umræða geti verið með eðlilegum hætti um svona afdrifamikil mál hvernig verðum við þá í öllum þeim málum sem við munum standa frammi fyrir á næstunni?
Mér finnst full ástæða til að vitna hér til þeirra umræðna sem urðu um aukið lýðræði, bæði vegna þáltill. kvennalistakvenna um þjóðaratkvæði haustið 1986 og einnig vegna hliðstæðrar tillögu um meiri möguleika fólks til þess að hafa bein áhrif á ákvarðanatöku innan sveitarstjórna eða í sveitarstjórnarmálum. Þessi umræða var að mörgu leyti forvitnileg, einkum sú sem laut að því stjórnstigi sem stendur fólki alla jafnan nær en það eru sveitarstjórnirnar. Það er þarft að líta á að í rauninni er enginn sem treystir sér til að mæla gegn því að það þurfi að gæta að lýðræðinu. Ég held að enginn vilji standa hér upp og segja: Við viljum ekki framgang lýðræðisins. Hins vegar má í gerðum sjá þá stefnu staðfesta. Ég ætla ekki að vitna að öðru leyti í þessar umræður en að endurtaka nokkuð góða tilvitnun í Rousseau þar sem hann sagði, er umræður um þjóðaratkvæðagreiðslu kom upp á tíma frönsku stjórnarbyltingarinnar. Hann sagði, með leyfi forseta:
,,Þau lög er fólkið hefur ekki staðfest persónulega eru ógild og geta ekki verið lög.``
Þetta er auðvitað nokkuð sem erfitt væri í framkvæmd ef taka ætti sérhver lög fyrir. Það er ekki óframkvæmanlegt en það er erfitt. Það fer eftir því hvernig við settum okkur lög. En í veigamiklum málum held ég að þetta sé mjög þörf ábending sem við þurfum að taka fullt tillit til.
Ég ætla ekki að lengja þessa umræðu enda er tíminn takmarkaður og lítið eftir af honum en mér finnst þó dálítið öfugsnúið að sjá það og heyra í þessari umræðu að hæstv. utanrrh., sem hefur ekki sýnt þessari umræðu þann sóma að fylgjast með henni --- ég veit ekki einu sinni hvort hann er staddur hér í dag, hann hefur alla vega ekki troðið mér um tær --- sagði um þjóðaratkvæði þann 20. ágúst sl. í framsögu sinni fyrir frv. um Evrópskt efnahagssvæði, með leyfi forseta:
,,Þetta mál gefur hins vegar ekkert sérstakt tilefni til þess að umbylta okkar stjórnarháttum. Slíkt valdaafsal Alþingis væri að mínu mati alls ekki sjálfsagt og að mínu mati heldur ekki eðlilegt. Ég held að Alþingi hafi gengið allt of langt í að afsala sér völdum, oft og tíðum í þeirri von að komast sjálft frá ábyrgð í erfiðum málum. Ég tel að þessi þróun hafi átt þátt í minnkandi virðingu Alþingis á undanförnum árum.``
Mér finnst þessi ummæli nokkuð hláleg á sama tíma og við erum að fjalla um mál sem gæti leitt til þess að Alþingi, sem og aðrar stofnanir íslensks lýðræðis, gæti verið að framselja töluvert veigamikið vald til Evrópubandalagsins og Evrópsks efnahagssvæðis.