Virðulegur forseti. Það var ekki beint með ráðum gert af minni hálfu að ég stæði í ræðustól sem frummælandi fyrir mörgum málum á sama degi, en ég sinnti að sjálfsögðu kvaðningu þingsins þegar röðin var komin að þessum málum og er reiðubúinn að mæla fyrir þeim, enda áhugaefni mitt sem flm. ásamt fleirum að þessu máli sem öðrum sem ég hef mælt fyrir að þau komist sem fyrst til þingnefnda.
Það frv. til laga sem ég mæli fyrir er að finna á þskj. 71 og er um jarðhitaréttindi. Flm. ásamt mér að málinu eru allir þingmenn Alþb. og er þetta ekki í fyrsta sinn og ekki í annað sinn sem mál þetta er hér framlagt því að það hefur verið flutt á flestum þingum frá því 1982--1983, er það birtist fyrst, ekki ósvipað og það liggur hér fyrir, sem stjfrv. í tíð þáv. ríkisstjórnar. Rætur þessa máls liggja hins vegar enn lengra til baka, og reyndar miklu lengra til baka ef litið er á skyld málefni, því að um það leyti sem ég kom inn á þing um haustið 1978 hafði verið settur saman stjórnarsáttmáli sem kvað á um það að sett skyldi í lög ákvæði um að djúphiti í jörðu skyldi lýstur þjóðareign. Að þessum stjórnarsáttmála þar sem þannig var tekið til orða stóðu þrír flokkar í samsteypustjórn og síðan var málið undirbúið af iðnrn. og kom fram sem stjfrv. veturinn 1982--1983.
Hins vegar hefur ekki verið sá byr í þinginu í kringum þetta mál að það hafi fengið lögfestingu þó að um það hafi verið fjallað öðru hvoru með sæmilegum hætti í iðnn. þingsins, iðnn. fyrrum Nd. og nú í iðnn. Alþingis sem hefur um málið fjallað. Ég nefni það, virðulegur forseti, að ef hæstv. iðnrh. væri í þinghúsi þætti mér vænt um ef hann væri viðstaddur umræðuna því að hann á með óbeinum hætti hlut að þessu máli þar sem vísað er til bréfaskipta milli hæstv. núv. iðnrh. og iðnn. Alþingis einmitt vegna þessa máls eins og það lá fyrir á fyrri þingum.
Sný ég mér þá að efni frv. án þess að fara langt út í þá sálma því að það er kunnuglegt í sölum Alþingis.
Kjarna frv. er að finna í 1. og 6. gr. þess. Í 1. gr. segir:
,,Landareign hverri, sem háð er einkaeignarrétti, fylgir réttur til umráða og hagnýtingar jarðhita á og undir yfirborði hennar í allt að 100 metra dýpi.
Landeiganda er rétt að bora eftir og hagnýta sér jarðhita með þeim takmörkunum sem lög þessi tilgreina.``
Í 6. gr. er að finna ákvæðin:
,,Íslenska ríkið á allan rétt til jarðhita sem liggur dýpra en 100 metra undir yfirborði landareigna skv. 1. mgr. 1. gr.
Íslenska ríkið á allan rétt til jarðhita sem liggur utan landareigna skv. 1. mgr. 1. gr.``
Það er kjarni frv. sem kemur fram í þessum tveimur greinum. Einnig er vert að vekja athygli á ákvæðum sem snerta þá sem hafa nytjað jarðhita eða eru með rannsóknir í gangi að ekki er með neinum hætti gert ráð fyrir að bregða fæti fyrir slíkar athuganir og tekið fram í 11. gr. að ,,sveitarfélag, sem á jarðhitasvæði við gildistöku laga þessara, skal hafa forgangsrétt til jarðhitarannsóknaleyfis og jarðhitaleyfis`` og raunar áður að réttur þeirra sveitarfélaga sem hafa hafið nýtingu er ekki heldur skertur. Í ákvæðum frv. ætti þess vegna ekki að vera sérstakt árekstrarefni gagnvart sveitarfélögum í landinu.
Síðast þegar þetta frv. var til verulegrar efnislegrar meðferðar í þingnefnd, veturinn 1990--1991, fóru fram nokkur samskipti iðnrn. og hæstv. iðnrh. og þingnefndarinnar um þetta efni. Hæstv. ráðherra lét nefndinni í té erindi þar sem hann lýsti sínum sjónarmiðum til málsins og áhugaefnum og ég leyfi mér að vísa til þess. Það er á bls. 11 sem fskj. með frv. og þar stendur, með leyfi forseta:
,,Niðurstaða ráðuneytisins er að afmörkun einkaeignarréttar á jarðhita við 100 metra dýptarlínu sé ekki heppileg viðmiðun í ljósi tækniþróunar og jarðhitanýtingar á síðustu áratugum. Æskilegri leið sé að gera greinarmun á háhita- og lághitasvæðum og láta rétt til nýtingar á lághitasvæðum fylgja eignarrétti á landareign, en hins vegar verði skýrt fram tekið í lögunum að réttur til nýtingar háhitasvæða sé sameign þjóðarinnar.
Þá telur ráðuneytið rétt að skýrt verði fram tekið í lögunum að réttur til nýtingar orku jarðhitasvæða og fallvatna á afréttum og almenningum sé sameign þjóðarinnar og má í því sambandi vitna til dóma Hæstaréttar frá 19. febr. 1981 og 28. des. 1981.``
Einnig var lagt til af ráðherra. Það stendur orðrétt:
,,Lagt er til að tekið verði fram í lögunum að jarðgas og jarðolía, sem nýta má sem orkugjafa og sem finnast kann við boranir í berggrunn landsins, sé í öllum tilvikum eign ríkissjóðs.``
Síðan fylgdi hugmynd að frv. þar sem tekið er tillit til þessara sjónarmiða og er það birt með frv. þessu sem ég mæli hér fyrir og er að finna á bls. 15 og þar á eftir.
Ég vil taka það fram að þau sjónarmið sem hæstv. iðnrh. þáv. og núv. mælti fyrir við þingnefndina eru hvað þann snertir sem hér talar fyllilega umræðuverð, þ.e. að leita annarra leiða en nákvæmlega þeirra sem settar eru fram í frv. til þess að tryggja okkar hagsmuni að því er snertir auðlindina jarðhita. Ég tek það líka fram að hugmyndir um að lýsa þjóðareign fleiri þætti, bæði land sem talið hefur verið að liggi utan landareigna sveitarfélaga sem og önnur auðæfi í jörðu, falla að mínum sjónarmiðum og er ég reiðubúinn til að eiga hlut að því og við flm. eflaust allir að skoða málið þótt með einhverjum breytingum væri ef til samkomulags mætti verða.
Um þetta mál hefur oft verið fjallað á Alþingi af tilefni annarra þingmála áður en þetta frv. var fyrst borið hér fram. Þar komu við sögu allt frá árinu 1937 að telja margir sem framarlega voru í þinginu, m.a. formenn flokka, löglærðir menn, lagaprófessorar, eins og dr. Bjarni Benediktsson og prófessor Ólafur Jóhannesson, sem létu sig þetta mál varða þó þeir megnuðu ekki af einhverjum ástæðum að koma fram þeirri löggjöf og lögfesta þau sjónarmið sem eru í ætt við það sem kemur fram í þessu frv. og þeir mæltu fyrir á sínum tíma.
Það er nú svo að Alþingi auðnast oft ekki að verða vettvangur stórra stefnumarkandi ákvarðana eða lagasetningar um stórmál sem miklu varða fyrir þróun mála og stöðu mála hér í landinu, m.a. varðandi meðferð okkar auðlinda. Skal þó ekki lítils virt það sem fram hefur komið í þeim efnum og tekist hefur að því er varðar sjávarauðlindir þjóðarinnar því að vissulega hefur athygli stjórnmálamanna og Alþingis verið bundin mikið við þau efni sem og hafsbotnsréttindi, þar sem m.a. hv. 4. þm. Reykv. hefur borið mál fram og er enn að róa fyrir sjónarmiðum, sem ættu að vera orðin vel kunnug, og horfa til að vernda okkar framtíðarhagsmuni þar sem þeir hafa enn ekki verið tryggðir. Einnig er þess að geta að fyrir tveimur þingum, ef ég man rétt, var samþykkt frv. þar sem hafsbotninn og það sem á honum er ólífræns efnis, annað en lífverur, er lýst ríkiseign. Það frv. var upphaflega borið fram af okkur þingmönnum Alþb. og fékk góðan stuðning í þinginu og lögfestingu sem ég tel að hafi skipt máli og snertir það sjónarmið sem hæstv. iðnrh. vék að að því er varðar olíuefni ef þau eru í eða undir hafsbotni, kolvetnasamband og annað þess háttar þó að sjálfsagt sé að gefa gaum að því ef þau skyldu finnast undir landi, eins og hæstv. ráðherra hefur vikið að í erindi sínu sem ég vitnaði til.
Þetta nefni ég hér jafnhliða því að ég ítreka það sjónarmið að þær tillögur sem hér eru fram bornar rekist ekki á við ákvæði íslenskra stjórnskipunarlaga og standist mál margnefndrar 67. gr. íslensku stjórnarskrárinnar að því er varðar vernd einkaeignarréttar. Þeim sjónarmiðum til rökstuðnings vísa ég m.a. til þess sem fram kemur í greinargerð sem mat löglærðra manna, sérfræðinga á sviði lagaréttar, sem hafa túlkað mál með svipuðum hætti og hér er gert. Ég treysti því þess vegna að unnt sé, án þess að til breytingar á okkar stjórnskipan þurfi að koma, að lögfesta þau sjónarmið sem hér er mælt fyrir.
Þá er þess einnig að geta að vegna annarra mála sem nú liggja fyrir þinginu sýnist það vera sérstaklega brýnt að taka af skarið í þessum efnum. Ég ætla vissulega að vona að menn lendi ekki í þeim ófarnaði að staðfesta samning um Evrópskt efnahagssvæði en ætla ekki að ræða það mál í tengslum við þetta frv. að öðru leyti. Þó hefur komið fram að fyrir liggur tillaga af stjórnvalda hálfu varðandi þann samning í þinginu og einnig með tilliti til þess máls, en óháð því máli er brýnt vegna almannahagsmuna og eðlilegrar nýtingar á jarðhita sem auðlind í landinu að setja víðtæka og almenna löggjöf um það sem kveði á um almannaeign á þessari auðlind umfram það sem opið er haldið fyrir einkaeignarréttinn og landeigendur sem einnig er tekið tillit til í þessu frv.
Það skal látið liggja milli hluta hvort þau mörk sem mælt er fyrir hér, 100 metra dýpi, sé sú lína sem draga beri í sambandi við skil ef sú aðferð er viðhöfð sem hér er mælt fyrir í lagasetningu eða önnur mörk valin sem dýpra liggja. Það er matsatriði. Það er ekki meginatriði hvort menn draga það við 100 metra dýpi eða 500 metra dýpi jafnvel. Það er matsatriði. Hitt er meginatriði að umráðarétturinn yfir jarðhitanum, þar sem verulegu þarf til að kosta og þar sem almannahagsmunir eru annars vegar, sé ákveðinn og skýrt markaður.
Á sínum tíma 1991 leitaðist þingnefnd við að fá sérfræðinga sér til liðsinnis til þess að meta ákveðna þætti málsins. Það var vilji iðnn. sem þá starfaði að fara vandlega ofan í málið og heimild fékkst til þess frá þáv. forseta þingsins að reikna með nokkru fé til þess að geta látið fara fram sértækar athuganir lögfræðilegs eðlis og varðandi fleiri sjónarmið sem snerta þetta mál. Að vísu hefur það ekki enn borið ávöxt því að enn hefur ekki komið greinargerð frá þeim sérfræðingum sem til voru kvaddir til iðnn. en ég hef ástæðu til að ætla að úr því rætist fljótlega þó svo að annar þeirra aðila sem til var kvaddur veturinn 1991 hafi gengið í þjónustu hæstv. iðnrh. til þess að líta á mál. Til þess að vera ekki með hálfkveðnar vísur, enda ekki þörf á, er þar um lögmann að ræða, Magnús K. Hannesson, en Tryggvi Gunnarsson, annar lögmaður sem fenginn var til starfa til að líta á mál og mun vera með á lokastigi álitsgerð varðandi þau efni sem nefndin óskaði eftir. Væntanlega hefur hinn lögfræðingurinn lagt iðnrn. gott lið með ráðgjöf um þetta efni síðan hann gekk í þjónustu þess.
Þá tek ég eftir því og það hefur raunar komið fram áður að hæstv. ráðherra hefur haft hug á því að flytja mál um þetta efni í þinginu. Hitt getur þó að mínu mati fyllilega komið til álita að þingnefnd reyni að vinna sig fram úr málinu með frv., sem hér er, sem vegarnesti og í samstarfi við stjórnvöld til þess að loksins sjáist land í þessu stóra og þýðingarmikla máli. Það þarf að vinna að skýrri stefnumótun og lögfestingu þar sem víðtæk almannasjónarmið verða höfð að leiðarljósi varðandi auðlindina jarðhita og nýtingu hennar. Sannleikurinn er sá að einkaeignarrétturinn og mörg óvissa sem honum tengist er til hindrunar eðlilegri málsmeðferð í ýmsum greinum og hefur þegar valdið árekstrum sem hafa valdið töfum, m.a. varðandi rannsóknir á jarðhitanum. Við höfum síst efni á, vegna slíkra atriða, að draga við okkur að reyna að nýta þá auðlind sem er mikil að vöxtum í iðrum jarðar á Íslandi og við þurfum að sækja í þessa auðlind skipulega með aðgát þó og að teknu tilliti til náttúruverndarsjónarmiða og annars sem til heyrir.
Ég geri tillögu um það, virðulegi forseti, að að lokinni umræðu verði frv. vísað til hv. iðnn.