Virðulegi forseti. Góðir Íslendingar. Við erum komin hér saman í kvöld til þess að ræða stefnu og til þess að fjalla um þá miklu erfiðleika sem íslenska þjóðin þarf nú að horfast í augu við. Þeir erfiðleikar eru djúpstæðir og það má enginn draga dul á að það verður þungur róður að ráða fram úr þeim.
Ég sagði fyrir tveimur árum að ef við Íslendingar mundum ekki huga að okkur gæti farið fyrir okkur, áður en öldin væri úti, eins og Færeyingum og Grænlendingum en við þeim taldi ég að gæti blasað þjóðargjaldþrot. Vinir okkar í Færeyjum voru mér mjög reiðir fyrir tveimur árum vegna þessarar yfirlýsingar en við heyrðum öll fréttirnar í síðustu viku. Ég endurtek hér í kvöld það sama og ég sagði fyrir tveimur árum að ef við Íslendingar erum ekki tilbúnir að fara saman í þann lífróður sem nú þarf að róa, þá er ekki örugg trygging fyrir því að efnahagslegt sjálfstæði verði áfram fjöregg þessarar þjóðar.
Það eru margar ástæður fyrir þeim erfiðleikum sem nú er við að glíma. Ég ætla að nefna þrennt.
Í fyrsta lagi fjölmargar rangar ákvarðanir á liðnum árum og áratugum hafa verið teknar við fjárfestingar og í atvinnumálum. Hér hefur verið eytt tugmilljörðum kr. í rangar fjárfestingar af stjórnvöldum, ríki og sveitarfélögum, af einstaklingum í atvinnulífinu og fyrirtækjum. Það er ekki bara í refarækt og fiskeldi svo maður nefni þekkt dæmi. Það liggja 20 milljarðar í raforkuverum sem ekki skila arði. Það erum um 10 milljarðar í glæsibyggingum, ráðhúsi, flugstöð og veitingahúsi sem engum arði skila og milliliðirnir í landbúnaðinum, hinn stóri floti í sjávarútvegi og fjölmörg fiskvinnslufyrirtæki með byggingar og of mikinn tækjakost eru einnig þáttur í þessari þróun.
Ég nefni líka í öðru lagi þá stjórnarstefnu sem hér var tekin upp fyrir einu og hálfu ári, stjórnarstefnu sen forsrh. var enn að boða hér í kvöld og sem viðskrh. mælti bót fyrir hönd Alþfl. áðan. Þetta er stjórnarstefna hinnar hörðu frjálshyggju, trúin á það að einkavæðingin og hin óhefta markaðsdýrkun muni skila árangri og að afskiptaleysi eigi að vera leiðarljós stjórnvalda. Þessi stefna hefur verið prófuð. Hún er kjarninn í þeirri efnahagsstefnu Reagans og Bush sem 60--70% bandarísku þjóðarinnar er nú að hafna. Við heyrðum í gærkvöldi með hjálp gervihnatta hvernig Clinton og Perot tættu þessa stefnu sundur. Bandaríska þjóðin hefur ekki lengur trú á þessari tilraun. Hvers vegna ætti íslenska þjóðin að fylgja henni nú?
Í þriðja lagi eru svo áföll í sjávarútvegi, aflabrestur og ytri erfiðleikar sem enginn fær við ráðið.
Þegar þetta blasir við er nauðsynlegt að við spyrjum okkur öll: Hvað eigum við að gera? Við erum ekki kosin í þennan sal til þess eins að vera fulltrúar fyrir flokka. Við erum kosin til þess að vera fulltrúar íslensku þjóðarinnar. Það er skylda okkar allra að ýta til hliðar á slíkum stundum þröngum hagsmunum flokka og þröngum persónulegum metnaði einstakra ráðamanna, hvort sem þeir eru ráðherrar í ríkisstjórn eða forustumenn stjórnarandstöðuflokka, og spyrja okkur sjálf: Getum við í þessum sal og fólkið úti í þjóðfélaginu ekki náð saman að nýju borði, forustumenn í atvinnulífinu, hjá samtökum launafólks og í fyrirtækjum?
Auðvitað væri það freistandi fyrir okkur í Alþb. að flytja hér ræður í kvöld þar sem við sýndum fram á mótsagnirnar í málflutningi ríkisstjórnarinnar, sviknu loforðin, áldraumana sem að engu hafa orðið, skattahækkanir Sjálfstfl. og allt þetta. Það er ærinn efniviður í slíka ræðu. Það væri hægt að skemmta sér vel við að tína það fram. En við höfum ekki kosið að fara þá leið.
Við höfum síðustu tvo mánuði lagt mikla vinnu í það í forustusveit Alþb. og í þingflokki að meta ástandið af gaumgæfni og leggja síðan fram ítarlegar tillögur um nýjar leiðir. Tillögugerð sem við kynntum í dag og er fólgin annars vegar í tillögum frá þingflokki Alþb. um nýjar aðgerðir í efnahagsmálum og sókn í atvinnulífi og hins vegar í umræðugrundvelli, sem ég hef lagt fram, þar sem kynntar eru álitsgerðir fjölmargra erlendra sérfræðinga og sú umræða, bæði í Bretlandi og í Bandaríkjunum og á Vesturlöndum víða, þar sem gagnrýni á hina þröngu leið frjálshyggjunnar, þá leið sem er kjarninn í núverandi stjórnarstefnu, kemur skýrt fram og þar sem menn sýna með skýrum rökum að það eru ekki Bretland og Bandaríkin, lönd einkavæðingarinnar og hinnar þröngu frjálshyggju, sem hafa skilað árangri í hagvexti á undanförnum tíu árum. Nei, það eru þvert á móti önnur ríki sem hafa valið sér aðra leið, leið sem merkilegt nokk var í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins í gær kölluð leið samvinnu og við köllum í tillögugerð okkar í Alþb.
leið samhæfingar og samvinnu.
Hún felst í því að stjórnvöld samhæfi aðgerðir sínar með fyrirtækjunum. Hún felst í því að búnar séu til sameiginlegar sóknarlínur í atvinnulífi. Hún felst í því að framleiðsla og aftur framleiðsla, útflutningur og aftur útflutningur, séu forgangsatriði í öllum efnahagsmálum. Með skattaívilnunum sé hvatt til slíkra aðgerða í atvinnulífinu. Og hún felst í því að menntun og heilbrigðiskerfi séu nauðsynlegir stuðningsþættir við atvinnulífið. Að menntunin, maðurinn sjálfur, sé besta fjárfesting 21. aldarinnar. Og ég segi við forsrh. og iðrnh. í kvöld: Viljið þið ekki með okkur kynna ykkur ritverk bandarískra og breskra fræðimanna, hið nýja rit varaforsetaefnis demókrata Alberts Gore, rit Lesters Thurrow, eins þekktasta bandaríska hagfræðings við MIT-háskólann, þar sem hann gagnrýnir mjög greinilega stjórnarstefnuna í Bandaríkjunum, skýrslu Cuomos, ríkisstjóra í New York, þar sem hann bendir á aðrar leiðir heldur en Reagan og Bush hafa farið? Hvernig væri að við í sameiningu kynntum okkur hinn mikla forða, þann mikla efnivið sem færustu stjórnmálamenn og sérfræðingar á Vesturlöndum hafa reitt fram, eða eigum við að halda áfram að fylgja þeirri stefnu sem mikill meiri hluti bandarísku þjóðarinnar mun að öllum líkindum í næstu forsetakosningum dæma af?
Við segjum nei. Við segjum: Við erum tilbúnir í nýjar leiðir. Við segjum: Það ástand sem er í íslenskum efnahags- og atvinnumálum er því miður það alvarlegt að við verðum að leggja til hliðar hefðbundin sjónarmið og aðferðir stjórnarandstöðu og líka, kæru vinir í ráðherrastólum, hefðbundin sjónarmið og viðhorf ráðherranna. Þetta er ekki tími þar sem menn geta verið að togast á. Þetta er tími þar sem menn eiga að reyna að ná saman.
Við höfum lagt fram í dag og ég hef sent í dag til formanna stjórnarflokkanna, Sjálfstfl. og Alþfl., og til formanns Framsfl. og formanns þingflokks Kvennalistans, greinargerðir okkar og tillögur um ósk um viðræður milli flokkanna. Ég stílaði það með vilja ekki á forsætisráðherraembætti hans heldur á formann Sjálfstfl. og formann Alþfl. Og við segjum: Við reiðum fram okkar tillögur en við erum líka reiðubúnir að hlusta á ykkar. Við neitum engu fyrir fram. Við erum tilbúnir að skoða allt.
Í því tillögusafni sem við leggjum fram er lýst ítarlega grundvallarþættinum í þessari nýju leið samhæfingar og samvinnu. En það eru líka mjög ítarlegar tillögur í ríkisfjármálum, í skattamálum, í breytingu á raungengi. Ekki með hefðbundinni gengisfellingu, alls ekki. Við viljum ekki fara þá leið, heldur með bættri stöðu atvinnulífsins með því að leggja aðstöðugjald niður, með því að lækka vextina og minnka kostnaðartilefni atvinnulífsins hér heima. Við leggjum líka til fjölmargar aðgerðir til þess að styrkja iðnaðinn og þjónustugreinarnar og skapa störf á því sviði. Við leggjum líka fram tillögur sem stuðla að stöðugleika í verðlagsmálum og raunhæfu samkomulagi í launamálum þannig að við getum varðveitt þann árangur sem við höfum náð, bæði í síðustu ríkisstjórn og sem betur fer núverandi ríkisstjórn hefur haldið, með lága verðbólgu, förum ekki gengiskollsteypu en tvinnum saman stöðugleikann annars vegar og nýja sókn í atvinnulífinu hins vegar.
Þessar tillögur og hugmyndir skipta tugum í þeirri tillögugerð sem þingflokkurinn hefur afgreitt og lagt fram. Við erum tilbúnir að taka það til umfjöllunar, en við teljum líka að það eigi að kalla forustumenn samtaka launafólks og atvinnulífsins að þessu nýja borði. Það á ekki bara að vera umræða hér í þingsalnum, hún á að vera út um þjóðfélagið allt. Ég veit það að forustumenn samtaka launafólks og forustumenn atvinnulífsins eru reiðubúnir í slíkar viðræður.
Það hefur verið nefnt í kvöld, m.a. af hæstv. viðskrh., að við höfum skoðað hina sænsku leið. Jú, það er rétt, við höfum skoðað hina sænsku leið, en það vill svo merkilega til að við byrjuðum á þessu verki í Alþb. rúmum mánuði áður en fréttirnar bárust frá Svíþjóð um það samkomulag sem varð þar. En ég segi líka með vinsemd við hæstv. forsrh.: Er það ekki fróðlegt að í samkomulaginu í Svíþjóð slátraði hægri flokkurinn í Svíþjóð, flokkur Carls Bildt forsætisráðherra, mörgum heilögum kúm sem höfðu lengi verið á beit í túngarði sænska hægri flokksins í ríkisfjármálum og skattamálum? Það vill nefnilega svo til að liður í samkomulaginu í Svíþjóð er hátekjuskattur með sérstöku hátekjuþrepi, er fjármagnsskattur um 30% og ýmsar þær hugmyndir sem við í Alþb. höfum verið að boða en Sjálfstfl. hefur neitað, en sem betur fer, síðasti ræðumaður Alþfl. tók undir og ég þakka fyrir það.
Við skulum skoða það sem Jafnaðarmannaflokkurinn í Svíþjóð féllst á, en er ekki rétt að forustumenn Sjálfstfl. skoði það líka hvað hægri flokkurinn í Svíþjóð féllst á?
Við sem erum í þessum sal berum sameiginlega ábyrgð gagnvart íslensku þjóðinni. Við höfum enga tryggingu fyrir því að um næstu aldamót verði íslenska þjóðin með efnahagslegt sjálfstæði. EES eða ekkert EES. EES er ekkert patent frekar en álverið sem lengi var boðað á Suðurnesjum að mundi leysa þar öll vandamál en Suðurnesjamenn búa nú við meira atvinnuleysi en þeir hafa þekkt í áratugi. Það eru engin patent til sem leysa okkar vanda. Vandi Íslendinga verður ekki leystur í ár, ekki heldur næsta ár. Það er fram undan hér margra ára þrotlaust starf og raunhæf stefnumótun til að takast á við þetta vandamál. Og við eigum öll að taka saman í þeim efnum.
Ég vona að þær viðræður sem við höfum óskað eftir milli flokkanna skili árangri. Við komum að því viðræðuborði, eins og ég sagði, með opnum huga. Við leggjum fram okkar tillögugerð en við höfnum engu fyrir fram. Ég vona að forustumenn ríkisstjórnarflokkanna og vinir okkar og samherjar í stjórnarandstöðuflokkunum komi einnig að þessum viðræðum með jákvæðu hugarfari. Þannig að þegar upp er staðið höfum við ekki aðeins skapað efnahagslegan stöðugleika, heldur höfum við líka skapað grundvöllinn að nýrri sókn.
Við teljum að tillögur okkar geti skapað um það bil 1.800 ný störf á næstu átta til tólf mánuðum og það er varlega áætlað. Við höfum líka lagt fram tillögur um hvernig eigi að fjármagna það, hvernig eigi að létta byrðum af atvinnulífinu til þess að fækka gjaldþrotum.
Ég hlustaði á það sem hér hefur komið fram frá ræðumönnum fyrr í kvöld og margt af því kemur einnig til greina. Spurningin er hins vegar: Höfum við vilja og getu til þess að hefja okkur upp úr gamla farinu, meta þjóðarhag meira en þrönga hagsmuni flokka eða þrönga hagsmuni ráðherra eða forustumanna í stjórnarandstöðu? Við vonum að svo verði. --- Þakka ykkur fyrir. Góða nótt.