Frú forseti. Hér er komið til 1. umr. eitt frv. enn sem varðar Húsnæðistofnun ríkisins og húsnæðismálin í landinu. Það er fastur liður a.m.k. síðan ég settist hér inn á Alþingi að við erum með eitt eða fleiri frumvörp í þessum málaflokki að glíma við á hverju ári. Það er alltaf verið að velta þessu kerfi fram og aftur og þessi lagasetningarárátta er að verða stórkostlegt vandamál fyrir húsbyggjendur og húseigendur í landinu. Enginn veit hvar hann stendur í öllu þessu kraðaki og enginn veit nokkurn skapaðan hlut um hvað framtíðin ber í skauti sér.
Ég sé ekki að þetta frv. sé þeirrar gerðar að það rói húsbyggjendur eða húseigendur í landinu mikið eða þeir viti frekar hvar þeir standa eða það létti þeim róðurinn í þeim erfiðleikum sem því fylgir núorðið að koma sér upp þaki yfir höfuðið. Þetta frv. fjallar reyndar ekki um húsnæðiskerfið í heild, heldur um breytingar á skipulagi Húsnæðisstofnunar ríkisins. Þetta frv. er í raun að gera hæstv. félmrh. að nokkurs konar framkvæmdastjóra Húsnæðisstofnunar sem miðstýrir þessum málaflokki algerlega.
Í 1. gr. frv. er kveðið á um að 2. gr. laga um Húsnæðisstofnun ríkisins hljóði svo: ,,Félmrh. fer með yfirstjórn húsnæðismála.`` Þetta er ein meginbreytingin í frv. Önnur meginbreyting er, eins og kom fram í ræðu hæstv. félmrh. að Húsnæðisstofnun á ekki lengur að hafa forustu um að móta stefnu í húsnæðismálum í landinu.
Nú er félmrh. auðvitað yfirmaður þessa málaflokks og ekkert deilt um það í sjálfu sér. Það sem þykir óþolandi í þessum efnum er að í stjórn Húsnæðisstofnunar skuli vera fulltrúar frá Alþýðusambandi Íslands og Vinnuveitendasambandi Íslands og það er talið hafa leitt til svo gífurlegra árekstra í gegnum árin að við það verði ekki unað.
Ég minnist satt að segja ekki mjög mikilla árekstra af þessu tagi á síðustu árum. Það hafa auðvitað verið skiptar skoðanir en þær hafa verið af því að stjórnvöld hafa stöðugt verið að hæra í þessum málaflokki. Það er mín skoðun að það er furðulegt að ekki skuli hafa orðið meiri árekstrar í þessu efni en þó hafa orðið.
Í 3. gr. frv. er kveðið á um þá breytingu að stjórn Húsnæðisstofnunar ríkisins skuli skipa fimm menn, kosnir hlutbundinni kosningu á Alþingi eftir hverjar alþingiskosningar og skuli varamenn kosnir á sama hátt. Ráðherra skipi síðan formann og varaformann úr hópi stjórnarmanna og skipunartími formanns og varaformanns skal vera takmarkaður við embættistíma þess ráðherra sem skipaði þá. Þetta er í samræmi við það að félmrh. á eiginlega að hafa algert einræðisvald í þessum málaflokki.
Þó er ekki nema hluti af sögunni sagður með þessu. Í 4. gr. frv., þar sem talað er um hlutverk húsnæðismálastjórnar, er hnykkt á enn frekar. Þar er sagt hvert hlutverk húsnæðismálastjórnar á að vera í fjórum liðum:
Að hafa umsjón með fjárhag, rekstri og annarri starfsemi Húsnæðisstofnunar ríkisins, Byggingarsjóðs ríkisins og Byggingarsjóðs verkamanna og gæta þess að starfað sé í samræmi við gildandi lög og reglugerðir.
Að gera tillögur til félmrh. um fjárhagsáætlun þar sem fram komi sundurliðaður áætlaður rekstrarkostnaður og fyrirhuguð skipting ráðstöfunarfjár milli útlánaflokka byggingarsjóðanna og meginsjónarmið um ráðstöfun þess.
Svo kemur þriðja: Að úthluta framkvæmdaraðilum lánum til félagslegra íbúða og skera úr vafa- og ágreiningsmálum varðandi einstakar lánveitingar. Áður en lánveiting á sér stað skal leita staðfestingar félmrh. á forsendum lánveitingar og skiptingu lánsfjár milli útlánaflokka.
Síðan í fjórða lagi: Að fjalla um önnur mál sem ráðherra eða framkvæmdastjóri leggur fyrir hana eða henni eru falin samkvæmt lögum þessum.
Þessi grein kveður alveg skýrt á um það að útlán Húsnæðisstofnunar eiga bara að fara inn á borð hjá félmrh. ( Gripið fram í: Þetta er valddreifingin.) Já, þetta er nú valddreifing í lagi. Þetta er eitt mesta miðstýringarfrv. sem ég hef séð í seinni tíð. Hér stendur: Áður en lánveiting á sér stað skal leita staðfestingar félmrh. á forsendum lánveitingar og skiptingu lánsfjár milli útlánaflokka. Hæstv. félmrh. á þá væntanlega að hafa þennan málaflokk allan inni á skrifborðinu hjá sér og stýra honum þaðan.
Ríkisstjórnin hefur hælt sér af því að vera stjórn valddreifingar, minni ríkisafskipta og sjálfstæðra stofnana og viljað minnka afskipti ríkisvaldsins sem mest. Ég vil spyrja og beini orðum mínum til þeirra sjálfstæðismanna sem hér eru. Ég sé að það er ekki nema einn reyndar því að hv. stjórnarliðar sitja yfirleitt ekki á fundum á Alþingi, en hv. 6. þm. Suðurl. situr hér samviskusamlega. Ég er ekki viss um að hann sé hrifinn af þessu miðstýringarfrv. en ég spyr þingflokk Sjálfstfl. hvort hann sé hrifinn af þeirri miðstýringu sem hér sér dagsins ljós.
Síðan stendur hér í 6. gr.:
,,Félmrh. er heimilt að ákveða með reglugerð, að fengnum tillögum húsnæðismálastjórnar, lántökugjöld, gjöld fyrir tæknilega þjónustu, svo og gjöld vegna innheimtu af lánum stofnunarinnar sem eru í vanskilum. Heimilt er að jafna síðastgreindum kostnaði niður á skuldara þannig að búseta hafi ekki áhrif á kostnaðinn.``
Ég er ekki að mæla gegn því að ráðherra hafi reglugerðarvald. Hins vegar finnst mér dálítið einkennilegt að hægt sé með reglugerð að skipuleggja stofnunina, breyta deildum o.s.frv. Ég geri við þetta mikla fyrirvara. Ég á sæti í félmn. og frv. kemur væntanlega þangað og þar gefst tækifæri til þess að fara betur ofan í einstakar greinar og gera sér grein fyrir afleiðingum þeirra. Ég hef enga sannfæringu fyrir þessu frv. og þeirri stefnu sem það boðar, að auka miðstýringu í þessum málaflokki og færa hann allan upp á skrifborð í félmrn. þannig að Húsnæðisstofnun ríkisins verði nokkurs konar deild í félmrn. Það er ekki búið að sannfæra mig um að þessi stefna sé rétt.
Sannleikurinn er sá að söguleg tengsl verkalýðshreyfingarinnar við þennan málaflokk eru nokkuð mikil og ég er hissa á því ef það er mikil eining í þjóðfélaginu og a.m.k. í þeim herbúðum um þessar breytingar. Það er þannig að stjórnvöld þurfa á því að halda einmitt í þessum málaflokki að hafa gott samstarf og góð tengsl við verkalýðshreyfinguna vegna þess að sjóðir sem verkalýðshreyfingin ræður yfir, lífeyrissjóðirnir í landinu, leggja til fé í þennan málaflokk. Sannleikurinn er sá að þau viðskipti ganga ekkert of vel um þessar mundir og munu áreiðanlega ekki ganga betur við þessa breytingu.
Þann 10. nóv. sl. fékk fjárln. Alþingis greinargerð frá Húsnæðisstofnun ríkisins sem svar við ýmsum spurningum sem nefndin beindi þangað um lánveitingar byggingarsjóðsins, rekstrarkostnað stofnunarinnar og lánveitingar Byggingarsjóðs verkamanna. Í bréfinu er m.a. komið inn á skuldabréfakaup lífeyrissjóðanna. Þar stendur, með leyfi forseta:
,,Eins og áður hefur komið fram hafa skuldabréfakaup lífeyrissjóðanna engan veginn gengið sem skyldi. Stofnunin hefur hins vegar tekið ákvarðanir um lánveitingar í trausti þess að lífeyrissjóðirnir stæðu við þá samninga um skuldabréfakaup sem þeir gerðu við stofnunina. Samkvæmt fjárlagafrv. eru kaupin af báðum byggingarsjóðnum áætluð tæpir 8,7 milljarðar á árinu 1993. Stofnunin á væntanlega eins og áður að sjá um söluna til lífeyrissjóðanna með samningum og útboðsfyrirkomulagi. Miðað við reynsluna í ár er engin trygging fyrir að þetta fjármagn berist jafnvel þó að samningar við lífeyrissjóðina muni liggja fyrir. Það er því spurning um hvort stofnunin verði ekki að taka upp það fyrirkomulag að veita engin lánsloforð fyrr en peningarnir eru komnir í kassann.``
Ég er ekki viss um að þegar þetta frv. er orðið að lögum og búið að reka fulltrúa Alþýðusambands Íslands og Vinnuveitendasambands Íslands úr stjórn Húsnæðisstofnunar og setja stjórn stofnunarinnar algerlega inn á borð hjá félmrh. að þessi viðskipti við lífeyrissjóðina lagist neitt við þá breytingu. Ég held að hér sé stórhættulegt mál á ferðinni og alls ekki búið að skapa þann frið um þetta mál að frv. geti orðið að lögum óbreytt. Ég vil því hafa fullan fyrirvara um þessar breytingar, en við fulltrúar Framsfl. í hv. félmn. munum auðvitað skoða málið grannt og taka það þar til ítarlegrar meðferðar. Ég tel stórhættulegt að rúlla þessu máli í gegn með miklum hraða vegna þess að hér er verið að rjúfa löng og söguleg tengsl verkalýðshreyfingarinnar við húsnæðismálin í landinu. Það er mikið mál sem ég held að ekki sé hægt að hespa af í hvelli.
Hæstv. félmrh. lét svo ummælt hér að ákvæði þessa frv. væru hluti af þeim aðgerðum til sparnaðar í ríkisfjármálum sem ríkisstjórnin hygðist gera, m.a. að leggja niður tæknideild stofnunarinnar sem er ekki stór að umfangi en hefur samt leyst vel af hendi sín verk á undanförnum árum. Það er fullyrt að mikið tap hafi verið á tæknideildinni. Þær upplýsingar sem ég hef í höndunum um þau mál sýna annað. Það hefur verið hagnaður á henni lengst af nema árið 1991 og á yfirstandandi ári. Það gefst auðvitað kostur á að sannreyna þau plögg í félmn. hvort fullyrðingar hæstv. ráðherra um mikinn taprekstur á deildinni standast. Ég hef enga sannfæringu fyrir því heldur að skynsamlegt sé að leggja þessa deild niður eða það leiði til þess sparnaðar sem áformað er í aðgerðum ríkisstjórnarinnar. Í því bréfi sem ég vitnaði til áðan frá Húsnæðisstofnun ríkisins frá 10. nóv. er rætt er um rekstrarkostnað stofnunarinnar. Ég ætla að vitna í þann kafla, með leyfi forseta. Þar segir:
,,Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 1992 er gert ráð fyrir að laun og launatengd gjöld, önnur rekstrargjöld og fjárfestingar nemi samtals 420 millj. kr. en sértekjur nemi samtals 100 millj. kr. Nettó er því verið að tala um 320 millj. kr.
Sambærilegar tölur í fjárlagafrv. fyrir árið 1993 eru 348 millj. kr. rekstrarkostnaður, 160 millj. kr. sértekjur og nettó því 188 millj. kr. Það er því áformað að ná fram 132 millj. kr. sparnaði í rekstri stofnunarinnar á næsta ári með lækkun útgjalda og hækkun sértekna. Til að ná þessu markmiði er fyrirhugað að selja hönnunardeildina, leggja niður skyldusparnaðinn og draga saman umfang annarra þátta. Stofnunin telur að ekki sé raunhæft að ná fram svona mikilli lækkun í einum áfanga þrátt fyrir fyrirhugaðar breytingar án þess að skerða þjónustuna Tekið skal fram að félmrh. hefur skipað sérstaka nefnd sem er að skoða möguleika á aukinni hagkvæmni í rekstri stofnunarinnar.``
Það á greinilega ekki að gefa sér tíma til þess að bíða eftir niðurstöðum þessarar nefndar heldur á að vaða í þetta með nokkuð skjótum hætti.
Nú sé ég að hv. formaður þingflokks Sjálfstfl. er genginn í salinn. Koma nú miklir höfðingjar hér í röð og hv. formaður þingflokks Alþfl. Ég vildi beina orðum mínum til formanns þingflokks Sjálfstfl., hv. 8. þm. Reykv., og spyrja hann að því hvernig honum lítist á svona miðstýringarfrv. sem hér er um að ræða, að allar lánveitingar í húsnæðismálum séu komnar inn á skrifborð til ráðherra, hvort það sé í samræmi við stefnu Sjálfstfl. ( Félmrh.: Þetta er röng túlkun, hv. þm.) Ef þetta er röng túlkun, þá túlkar hæstv. félmrh. hér á eftir 3. lið 4. gr. þar sem segir að áður en lánveiting skal eiga ser stað skal leita staðfestingar félmrh. á forsendum lánveitingar. Ég vil biðja hæstv. félmrh. að túlka þetta ef hún telur að ég hafi rangt fyrir mér. Hvað þýðir þetta?
Ég vil koma að lokum að einu atriði í aðgerðum ríkisstjórnarinnar sem hefur verið birt í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 23. nóv. en það er varðandi lækkun vaxabóta. Ég vil spyrja hvort það greiðslumat sem bankarnir eru að gera fyrir fólk þessa dagana og aðra daga sé miðað við þessar forsendur og hvort það sé ekki að koma dálítið í bakið á þeim sem hafa t.d. fengið greiðslumat á síðasta og næstsíðasta ári og úthlutað lánum í samræmi við það að gerbreyta svo forsendunum í greiðslumatinu eftir á.
Það er náttúrlega einn þáttur húsnæðismálanna að fólk veit aldrei hvar það stendur. Það er alltaf verið að breyta og umbylta þessum málaflokki og aldrei biðlund til þess að láta neitt kerfi reyna sig. Við stóðum í miklum deilum fyrir nokkrum árum um kerfið frá 1986. Það var engin biðlund til þess að keyra það kerfi í gegn og láta það reyna sig. Því var umbylt. Nú á að fara að breyta einum veigamiklum þætti í húsbréfakerfinu sem eru forsendur greiðslumatsins. Ég spyr: Hvar endar þetta? Ég lýsi fullum fyrirvara við þetta frv. Ég hef enga sannfæringu fyrir því að þessi háttur sem það gerir ráð fyrir sé til bóta en ég mun að sjálfsögðu taka þátt því að skoða það grannt í hv. félmn. og fá þær upplýsingar sem þurfa þykir.