[12:18]
Stefán Guðmundsson :
Virðulegi forseti. Ég verð að segja eins og hv. samþingmaður minn Ólafur Þ. Þórðarson þegar hann hóf sitt mál að ég gerði mér satt að segja ekki grein fyrir að röðin væri komin að mér. Ég hafði litið öðruvísi á mælendaskrá.
Það vekur einnig athygli mína að við umræðu um þetta stóra mál, byggðamál, situr enginn þingmaður Reykjavíkur í þingsal nema hæstv. forsrh., sem hér situr af eðlilegum ástæðum. Enginn þingmaður Reykjavíkur og enginn þingmaður Reykjaneskjördæmis nema hæstv. forseti, sem hér er einnig. Þetta er út af fyrir sig svolítið umhugsunarefni. ( Gripið fram í: Og enginn alþýðuflokksmaður.) Jú, og það sem
vekur líka athygli mína, virðulegur forseti, er að akkúrat á þessari stundu nú stendur yfir fundur í landbn. þingsins, boðaður af einum stjórnarmanni stofnunarinnar. Úti í Þórshamri sitja núa að störfum þrír stjórnarmenn Byggðastofnunar. Þetta er kannski ekkert framandi fyrir okkur sem höfum lengi starfað að byggðarmálum en það er ástæða til að vekja athygli á þessum hlutum. Og það segir okkur kannski að nokkru mikla sögu.
Við munum fjalla í dag um stefnumótandi áætlanir í byggðamálum. Hér erum við að fjalla fyrst og fremst um ársskýrslu Byggðastofnunar. Oft hefur verið rætt um það hvort byggðastefnan hafi mistekist og spurningin hefur oft verið sú hvort byggðastefnan hafi brugðist. Menn hafa reynt að svara þessari spurningu og um þetta hafa verið skrifaðar miklar og langar skýrslur. Ein sú mesta að burðum var samin af hæstv. núv. viðskrh., Sighvati Björgvinssyni, um þetta mál. Hann komst, eins og flestir aðrir sem um þessi mál hafa fjallað, að því að byggðastefnan hefði í sjálfu sér ekki brugðist. Það var niðurstaðan af þeirri skýrslu og nokkrum ráðstefnum sem haldnar hafa verið um þessi mál.
Þrátt fyrir það hefur hallað ótrúlega mikið á landsbyggðina en þar koma til margvísleg önnur ytri skilyrði sem þar hafa valdið. Fyrst og fremst er þar um gífurlegan samdrátt í landbúnaði að ræða og breytta búskaparhætti og svo þann mikla samdrátt í aflaheimildum sem hér hefur verið getið um af ræðumönnum á undan mér og því miður, sem menn hafa ekki getið um sem hafa talað, það óásættanlega rekstrarumhverfi sem sjávarútveginum í dag eru sköpuð. Samdrátturinn í landbúnaðinum og sá óviðundandi rekstrargrundvöllur sem er í sjávarútveginum er það sem veldur mestu í þeim byggðavanda sem nú er við að fást. Ég hef oft velt því fyrir mér þegar ég hef verið að fjalla um þessi mál hvernig á því mætti standa að svo illa er komið fyrir sjávarútveginum og hvar þeir sterku aðilar, málsvarar þessarar stofnunar og talsmenn, væru. Það er um slíka fjármagnsflutninga að ræða í milljörðum króna sem flæða nú frá landsbyggðinni vegna þess hversu rekstrarskilyrði þessarar atvinnugreinar eru bágborin að það er gjörsamlega óásættanlegt að það verði haldið lengur áfram á þessari braut. Menn stöðvast gjarnan við og kenna stjórnun fiskveiða um og kvótanum eins og sagt er. Auðvitað veit ég að samdráttur í afla á hér mikla sök og kemur mjög misjafnlega niður á hin ýmsu byggðarlög. En ég fullyrði að rekstrarskilyrðin sjálf eiga ekki minni hlut að. Og það er gjörsamlega óásættanlegt og ég heiti á landsbyggðarmenn alla sem sitja á Alþingi að reyna að ná samstöðu í þessu máli. Fylkja hér liði saman og krefjast þess og fylgja því eftir að við getum rétt hlut þessarar grundvallaratvinnugreinar. Það væri verðugt verkefni fyrir okkur landsbyggðarþingmenn að ná saman í slíku máli því það er þó hafið yfir alla pólitík að koma á rekstrargrundvelli í þessa undirstöðugrein.
Ég var að sjá nýlegar tölur um afkomu þessarar greinar og horfurnar fram undan. Þær eru ekki glæsilegar. Slæmt hefur það verið en mér sýnist það muni ætla að versna. Við munum fremur ræða þetta síðar í dag og ég trúi því að þetta eigi eftir að verða eitt af stóru málunum sem við munum ræða þegar við tölum um skýrslu stofnunarinnar.
Ragnar Arnalds, hv. þm. og stjórnarmaður í Byggðastofnun, vék að fjárveitingum til stofnunarinnar og leit aðeins út fyrir landið og minntist á það hverjir hreinir styrkir Evrópulandanna til byggðamála væru, ekki til sérstakra þátta eins og landbúnaðar og sjávarútvegs. Það nemur hvorki meira né minna en rúmlega 1,5 milljörðum sem þau verja til byggðamála. Hins vegar er framlagið til Byggðastofnunar um 185 millj. kr. í ár. Og ef við tökum framlag til Framleiðnisjóðs landbúnaðarins, sem varð til þegar samið var um breytingar í landbúnaði og átti að verða til þess að efla nýjar búgreinar í landbúnaði og styrkja búsetu í sveitum, þá var það 300 millj. kr. Við verjum sem sagt til þessara þátta um 485 millj. kr.
En fyrir árið 1980 voru framlögin til byggðamála yfir 1 milljarður á ári, rétt um milljarður og þaðan af meira. Við erum þá nálægt þeim tölum sem hv. þm. Ragnar Arnalds var að tala um. Við sjáum hvað hér hefur hallað á.
Hv. þm. Gunnlaugur Stefánsson vék að landbúnaðinum og vandamálum hans og ég hef gert það hér. Það þyrfti að bregðast við þeirri vá sem þar er. Ég tek undir það. En hvað hefur gerst? Í viðauka við búvörusamninginn var kveðið á um sérstakt framlag, að sérstök fjárveiting skyldi renna til Byggðastofnunar til að styrkja viss veik svæði sem hefðu fyrst og fremst stuðning af sauðfjárrækt. Framlagið átti að vera árið 1992 100 millj. kr. Það átti að falla til Byggðastofnunar og hún átti að sjá um að veita þetta fjármagn. 1992 áttu þetta að vera 100 millj. kr., 1993 100 millj. kr., 1994 50 millj. kr., 1995 50 millj. kr., 1996 50 millj. kr. og 1997 50 millj. kr. Ekkert framlag hefur komið til Byggðastofnunar vegna þessa þáttar. Og því miður er nú hv. þm. Gunnlaugur Stefánsson, sem hóf máls á þessu, ekki í salnum og væri betra að hann hlýddi á mál mitt. Engin fjárveiting hefur komið vegna þessara fyrirheita sem hér voru gefin fyrir utan það, sem rétt er að taka fram, að á sl. ári fékk Byggðastofnun 20 millj. kr. framlag vegna þessa þáttar. Í dag stendur því upp á ríkisvaldið, bara til að standa við þetta loforð, að veita 230 millj. kr. til þessa málaflokks. Við þurfum ekkert að vera hissa á því þó það hrikti einhvers staðar í og óánægju gæti.
Þetta er nákvæmlega það sama og var í Framleiðnisjóði landbúnaðarins. Framleiðnisjóður landbúnaðarins var skorinn niður. Framleiðnisjóður landbúnaðarins varð til vegna samninga ríkisvaldsins og bænda til að draga saman í hefðbundnum búskap. Auðvitað verða orð að standa.
Byggðastofnun hefur vissulega þörfu og miklu hlutverki að gegna og yfir það hefur verið farið hér en umræðan orðið nokkuð dreifð vegna þess að ég hef trú á því að menn vilji frekar horfa meira til framtíðar í þeirri tillögu til byggðaáætlunar sem verður rædd á eftir. En Byggðastofnun hefur vissulega reynt
að bregðast við og gert ýmsa hluti. Ég ætla ekki að fara að tíunda þá hér. Byggðastofnun er eini sjóðurinn og eina stofnunin sem hefur það fyrir reglu og hefur haft alla tíð að birta allt það á prenti sem hún hefur gert. Það mættu aðrar stofnanir taka sér til fyrirmyndar sem gjarnan eru að gagnrýna störf Byggðastofnunar og okkar stjórnarmanna sem þar sitjum. Þar er ekkert að fela og hefur aldrei verið.
Byggðastofnun hefur tekið virkan þátt og reynt að að byggja upp atvinnuþróunarfélög í kjördæmunum og ég held að það sé mjög gott mál. Byggðastofnun hefur einnig verið að reyna að flytja starfsemi sína út á land og hefur stigið þar merkileg skref. Byggðastofnun var mjög skömmuð á sínum tíma og veist harkalega að henni hér í Alþingi þegar hún tók þá ákvörðun. Það var flutt um það tillaga að flytja starfsemi Byggðastofnunar í einu lagi norður í land. Því var hafnað en Byggðastofnun hins vegar hafði samþykkt það og ég var meira að segja 1. flm. að þeirri tillögu að það væri skynsamlegri kostur að flytja starfsemina til allra kjördæma á landsbyggðinni. Og það eru þau skref sem Byggðastofnun hefur nú verið að ganga. Það er búið að reisa stofnuninni skrifstofur á Akureyri, Ísafirði, Egilsstöðum og á Sauðárkróki og ég vona að það styttist í að koma upp skrifstofum í þeim kjördæmum sem eftir eru og þá verða það sjálfsagt Borgarnes og Selfoss sem koma í kjölfarið.
Allt þetta hefur kostað stofnunina mikið fé, því er ekki að leyna. En ég er sannfærður um það að hér eru stigin rétt og skynsamleg skref og Byggðastofnun hefur ekki verið ein í þessari þróun. Fleiri opinberir aðilar hafa gengið með og þeir mega eiga það að þeir hafa gert það með opnum huga. Ég vek athygli á þætti Vegagerðar ríkisins í þeim efnum, Rafmagnsveitna ríkisins og Ríkisútvarpsins sem í vaxandi mæli hafa verið að flytja starfsemi sína út á land á þennan hátt. Þetta hefur allt saman gengið fram í friði og sátt við starfsfólk viðkomandi stofnana og það er mikils um vert að svo sé.
Það kemur fram í þessari ársskýrslu og í orðum hv. þm. sem hafa talað á undan mér að með reglugerðinni hafi orðið ýmsar breytingar á starfsemi stofnunarinnar. Það er rétt og má nærri kveða fastar að orði. Það hafa orðið viss þáttaskil með reglugerðinni sem útgefin var 1992. Það var mjög þrengt að stofnuninni á margan hátt og því hefur henni verið markaður mjög þröngur bás. Ef við ætlum að skammta Byggðastofnun svo þröngt svið, þá fer að nálgast það að hún verði nánast óþörf og bankarnir geti nánast séð um slíka hluti. Byggðastofnun er nefnilega öðruvísi en bankar og sjóðir og á að vera það. Þá fyrst getur hún þjónað hlutverki sínu. En ég fagna hins vegar þeirri yfirlýsingu sem kom fram hjá hæstv. forsrh. eftir að formaður stjórnarinnar, Matthías Bjarnason, hafði gagnrýnt þessa reglugerð, sem ég ætla ekki að fara yfir en ég er formanninum sammála um að hún er ekki góð að okkar mati sem störfum að byggðamálum. Það eru breyttir tímar og ég fagna því að menn skuli viðurkenna það og reyna þá að breyta um. Þeir verða menn að meiri fyrir.
Mig langar aðeins til að víkja örstutt að einum þætti í reglugerðinni sem sýnir okkur hvað þetta getur verið býsna þröngt og erfitt svið. Í 6. gr. reglugerðarinnar segir, með leyfi forseta:
,,Stjórn Byggðastofnunar skal við afgreiðslu lána, ábyrgða, óafturkræfra framlaga og aðrar ákvarðanir sínar gæta jafnræðis milli aðila sem eru í sömu eða sambærilegri aðstöðu. Þess skal sérstaklega gætt að fyrirgreiðsla stofnunarinnar til fyrirtækja og einstaklinga raski ekki samkeppnisstöðu annarra atvinnufyrirtækja á landsbyggðinni.``
Hann er vandrataður þessi meðalvegur. Og ég segi það satt að Byggðastofnun hefur vissulega reynt að verða við þessu. En ég veit að allir hljóta að sjá að þessi vegur er vandrataður og ég tala nú ekki um fyrir aðrar lánastofnanir og sjóði að fara eftir.
Virðulegi forseti. Ég sé að tíma mínum er lokið en máli mínu ekki og því mun ég þurfa að biðja um orðið aftur því ég á eftir nokkur ósögð orð sem ég þarf að koma fram undir þessum lið.