[12:52]
Flm. (Auður Sveinsdóttir) :
Virðulegur forseti. Ég mæli hér fyrir till. til þál. á þskj. 670, 451. mál, um náttúrufræðikennslu og sveitadvöl nemenda í 4.--6. bekk grunnskóla.
Virðulegur forseti, tillagan hljóðar svo:
,,Alþingi ályktar að fela menntamálaráðherra í samvinnu við landbúnaðarráðherra að leita leiða til að efla náttúrufræðifræðslu í 4.--6. bekk grunnskólans í tengslum við íslenskan landbúnað. Skipaður verði starfshópur er í eigi sæti, auk fulltrúa ráðherra, fulltrúar bændasamtakanna og náttúruverndarsamtaka. Starfshópurinn geri tillögur um nám tengt dvöl í sveit. Jafnframt verði athugað sérstaklega hvort hægt sé að tengja þetta verkefni ferðaþjónustubæjum og nota`` --- jafnframt --- ,, sem lið í atvinnuátaki í dreifbýli. Gera skal ráð fyrir fimm ára reynslutíma.``
Með þessari tillögu fylgir ítarleg greinargerð. Ég ætla að leyfa mér að lesa hluta af henni:
Staðreyndin er sú að áhrifa þéttbýlisins gætir sífellt meira og meira, þannig að fjöldi barna, unglinga og jafnvel fullorðinna er án nokkurra tengsla við sveitir landsins.
Sífellt færri börn fara til sumardvalar og er það af sem áður var þegar börn flykktust á hverju vori til hinna ýmsu starfa sveitarinnar. Þar komust þau í snertingu við landið, náttúru þess, söguna og störfin. Sú reynsla sem þannig fékkst var þeim síðan gott veganesti, bæði við nám í skólum að vetri og síðan þegar fullorðinsárin komu. Í dag hafa þær kynslóðir sem vaxa úr grasi ekki þessa sömu möguleika á tengslum við sveitirnar og því þarf að miða náttúrufræði og jafnvel Íslandssögukennslu við þá staðreynd. Því miður er það að koma æ oftar í ljós að þessari fræðslu er víða mjög ábótavant og almennt er viðurkennt að kennslu í náttúru- og umhverfisfræðum þarf að auka því að þessi tengsl við landið, náttúru þess og sögu
eru hverfandi. Staðreyndin er sú að þekkingin á þessum málum, störfum fólksins til sveita og sjávar, sögu og menningu er jafnframt undirstaða skilnings á ferli náttúrunnar og jafnframt umgengni við landið.
Ég veit að mjög víða er kennslan í mjög góðu lagi og að margir kennarar leggja sig alla fram, en því miður er því líka þannig farið að kennslunni er víða ábótavant og auk þess er það vitað að fræðsla í náttúru- og umhverfisfræðum getur aldrei farið fram svo að vel verði innan veggja skólastofunnar.
Ég vil enn fremur benda á könnun sem gerð var á sl. ári af Alison McDonald og það var könnun sem var gerð á kennslu í náttúru- og umhverfisfræðum en niðurstöður könnunarinnar voru á þá leið að full ástæða var til að endurskoða og endurbæta þennan þátt námsins því að satt að segja voru þetta fremur dapurlegar niðurstöður.
Í þeirri tillögu sem hér er mælt fyrir er lagt til að menntmrh. í samvinnu við landbrh. verði falið að vinna að þessu. Það kann e.t.v. að vekja þá spurningu hjá einhverjum og jafnvel hæstv. umhvrh. hvers vegna þessu er ekki beint til hans og honum falið að vinna að þessu máli ásamt hinum ráðuneytunum en ég vil færa eftirfarandi rök fyrir því.
Hér er verið að fjalla um nám í grunnskólum sem heyrir undir menntmrh. og því er eðlilegt að þær breytingar sem gerðar eru á grunnskólakennslu séu í samræmi við aðra þætti hennar. Auðvitað hlýtur umhvrh. og hans ráðuneyti að koma almennt að fræðsluþættinum í náttúru- og umhverfisfræðum en þá að sjálfsögðu á miklu breiðari grundvelli eða við að móta heildarstefnuna og það hlýtur að vera samstarfsverkefni þessara tveggja ráðuneyta. En það sem hér er verið að leggja til er aðeins hluti af þeirri náttúrufræðifræðslu sem nú fer fram í skólunum og það hlýtur auðvitað að vera í samræmi og verða í samræmi við þessa heildarstefnu sem þeir móta í sameiningu. Hér er lögð til samvinna við landbrh. og er til þess að þetta sé framkvæmanlegt því samvinna við bændur og þeirra samtök er nauðsynleg.
Virðulegur forseti. Ég ætla ekki að lengja þetta mál öllu meira en bendi á að í nágrannalöndum okkar er almennt viðurkennt að náttúrufræðikennsla fari sem mest fram utan skólastofunnar og þar eru ferðalög ýmist til dagsdvalar eða lengri tíma mikilvægur þáttur í skólastarfinu og skipulögð sem hluti þess. Víða hafa risið svokallaðir ,,lærskoler`` sem ýmist eru reknir af sveitarfélögum eða ríki og eru jafnvel í einkaeign og markmið þeirra er að stunda náttúrufræðifræðslu og þeir hafa á margan hátt sérhætti í fræðslunni eftir því hvað þeir eru staðsettir, hvort sem það er til fjalla eða niður við ströndina eða þá inni í sveitum landsins. Hér á landi eru slíkir skólar eða staðir ekki til aðrir en Alviðra í Ölfushreppi í eigu Árnessýslu og Landverndar en þar hefur á undanförnum árum verið að byggjast upp fræðslusetur í náttúru- og umhverfisfræðum. Þar er nú starfandi einn starfsmaður og aðsóknin er mjög mikil.
Í Reykjaskóla í Hrútafirði hafa verið í nokkur ár reknar skólabúðir á vegum menntmrn. við miklar vinsældir. Hins vegar gerir þessi tillaga sem hér er lögð fram ráð fyrir því að starfsemin verði meira í tengslum við bændur og heimafólk þar sem áhersla er lögð á störfin á sveitaheimilinu. Þá getur jafnframt orðið um fastan lið í rekstri ákveðinna ferðaþjónustuaðila eða ferðaþjónustubænda og væri þá hægt að nýta svokallaðan dauðan tíma, þ.e. að vori og að hausti.
Í þessari tillögu eða greinargerðinni er lagt til að það sé gert ráð fyrir ef þetta nær fram að ganga að leik og störfum verði fléttað saman, börnin fengju öll mismunandi verkefni við sitt hæfi og verkefnin yrðu háð aðstæðum á hverjum stað. Það væri um að ræða aðstoð við landgræðslu, skógrækt, matjurtaræktun og hreinsun auk ýmissa sveitastarfa. Auk þess fengju þau fræðslu í ýmsum þáttum náttúrufræði, landafræði, þ.e. um staðhætti, sögu og íslensku. Áhersla yrði lögð á heilbrigða útiveru og hreyfingu. Einnig yrði lögð áhersla eftirfarandi verkefni: Örnefni, veðurfar, fuglaskoðun, plöntur, gróður, gróðurlendi, fjöruna, þjóðsögurnar, áhrif mannsins á landið, svo sem framræslu, ræktun, vegagerð, byggingar og almenna umgengni. Og það má ekki gleyma því að þeir möguleikar sem felast í þessari sveitadvöl barnanna eru ekki síst hagstæðir bændum og þeirra fólki og eins og ég sagði áðan, þarna skapast möguleikar að tímabundinni atvinnu og þar með aukatekjum, bæði hjá ferðaþjónustubændum sem og öðrum með hefðbundinn búskap sem þá gætu tengst þessari starfsemi á einhvern hátt. Og síðast en ekki síst stuðlar þetta að víðari skilningi og þekkingu á högum fólksins, bæði í þéttbýli sem í dreifbýli að ógleymdri aukinni virðingu fyrir landinu, gæðum þess, sögu og menningu.
Til að byrja með er rétt að um verði að ræða fyrirkomulag til t.d. fimm ára sem síðan verði endurskoðað með hliðsjón af þeirri reynslu sem fæst á þeim tíma. Að lokum er lagt til að það verði athugað sérstaklega hvernig hægt verði að tengja þetta við sérstakt atvinnuátak í sveitunum.
Virðulegi forseti. Ég legg þessa till. til þál. hér með fram til nánari umfjöllunar og vænti þess að hún fái skjóta og góða afgreiðslu. Að lokinni þessari umræðu legg ég til að tillögunni verði vísað hv. menntmn. og síðari umræðu.