[21:44]
Halldór Ásgrímsson :
Frú forseti. Góðir Íslendingar. Ef við erum spurð þeirrar spurningar hvað sé að í íslensku þjóðfélagi og hvað megi betur fara eru svör okkar misjöfn. Sumir nefna atvinnuleysið, aðrir félagslegt óréttlæti, aðrir lágar ráðstöfunartekjur eða háa skatta og enn aðrir kynnu að nefna skort á framtakssemi, framtíðarsýn og þannig mætti lengi telja. Allir geta væntanlega verið sammála um að ýmislegt er að í okkar samfélagi en aðalspurningin er: Erum við að gera nóg til að ráða bót á þeim meinsemdum sem við sjáum? Erum við í reynd ekki of upptekin við að horfa til afreka og mistaka fortíðarinnar í stað þess að horfa fram á veg?
Við í stjórnarandstöðunni höfum haldið því fram að núverandi ríkisstjórn hafi lagt megináherslu á slíkan málflutning, eins og reyndar sannaðist í máli hæstv. forsrh. áðan, og það hafi verið skaðlegt. Steingrímur Thorsteinsson segir í kvæði sinu Vorkvöld sem er gott að hafa í huga á þessu fallega vorkvöldi:
Vér grátum hið liðna en grátum sem styst,
svo grætum ei komandi tíma.
Við framsóknarmenn höfum lagt á það megináherslu að alvarlegasta meinsemd þjóðfélagsins sé atvinnuleysið og allar aðgerðir ríkisvaldsins og aðila vinnumarkaðarins þurfa að miða að því að útrýma því böli. Við teljum að starfið sé mikilvægast af öllu fyrir sérhvern einstakling þannig að hann geti tekið þátt í sókn samfélagsins fram á veg, sjálfum sér og öðrum til framdráttar. Málflutningur okkar hér á Alþingi í vetur hefur tekið mið af þessari grundvallarskoðun. Við höfum gagnrýnt skattastefnu ríkisstjórnarinnar og teljum að mörg störf hafi farið forgörðum vegna hennar. Við teljum að vextir hafi verið allt of háir í langan tíma og af þeim sökum hafi atvinnuleysið aukist verulega. Við höfum gagnrýnt síminnkandi fjárfestingu í þjóðfélaginu og teljum það vera alvarlegustu einkennin í atvinnulífinu þegar horft er fram á veg.
Við höfum gagnrýnt stefnu ríkisstjórnarinnar að því er varðar starfsskilyrði atvinnuveganna, ekki síst landbúnaðar og sjávarútvegs. Við teljum að starfsskilyrðin eigi að miðast við að sem flestir fái atvinnu og að ekki megi taka tillit til skammtímasjónarmiða sem auki óhagræði og erfiðleika. Við höfum þess vegna talið að þær reglur sem stendur til að setja um framsal aflaheimilda séu rangar þar sem þær leiða til minni verðmætasköpunar í sjávarútvegi. Þar að auki mismuna þær þannig að þeir stóru og sterku eru verðlaunaðir en þeim minni refsað. Við höfum jafnframt gagnrýnt fyrirætlanir um að leggja niður Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins en fögnum því að ríkisstjórnin virðist ætla að taka rökum í því máli.
Við höfum haldið fram þeirri stefnu að sérhver athöfn stjórnvalda eigi að skoðast í því ljósi hvort hún sé atvinnuskapandi eða ekki. Við gerum okkur grein fyrir því að önnur markmið kunna að þurfa að víkja um sinn, en leggjum áherslu á að byggt verði á stöðugleika og lágri verðbólgu. Við erum þeirrar skoðunar að atvinnuleysi skapi slíkan ójöfnuð að við það verði ekki unað og viljum leita svara við því á raunsæjan hátt hvernig brugðist verði við. Við teljum að það gerist aðeins með samvinnu fjöldans undir forustu ríkisvaldsins, sveitarfélaganna, samtaka atvinnurekenda og launþega. Þetta risavaxna verkefni skýrist best af þeirri staðreynd að við þurfum að skapa meira en 3.000 störf á hverju einasta ári fram til næstu aldamóta ef árangurinn á að teljast viðunandi. Hér finnast engar töfralausnir og árangurinn getur aldrei orðið skyndilegur, en hann mun birtast ef stefnufesta, þolgæði og góð samvinna fær að njóta sín.
Það verður jafnframt að viðurkenna að miklar erlendar skuldir setja okkur takmörk og því er forgangsröð verkefna mikilvægari en oftast áður. Það er staðreynd að flest störf hafa orðið til á undanförnum árum hjá hinu opinbera. Ef við höldum áfram á þeirri braut þá bitnar það á framleiðsluatvinnuvegunum þannig að sú leið er ekki fær. Þótt mörg verkefni eigi eftir að leysa á vettvangi hins opinbera þá vantar verðmætasköpun til að standa undir þeim. Það er því framleiðslan og þjónustan við hana sem þarf að eflast á næstunni. Þannig má skapa meiri tekjur hjá ríki og sveitarfélögum. Á þann eina hátt getum við aukið félagsleg réttindi og bætt kjör fólksins.
Störf verða hins vegar ekki til án fjárfestinga. Fjárfestingar í atvinnulífinu eru nú aðeins á bilinu 15--16% en á sama tíma eru þær yfir 20% í OECD-ríkjunum. Ef svona heldur fram liggur ekkert annað fyrir en meira atvinnuleysi með tilheyrandi auknu félagslegu óréttlæti í þjóðfélaginu. Við hvorki megum né getum látið það gerast og í ljósi þess þurfum við að vera opin fyrir nýjum hugmyndum og áherslum, bæði á sviði innanlandsmála og alþjóðamála.
Það er einkenni í íslensku atvinnulífi að eigið fé fyrirtækjanna er minna en almennt gerist í löndunum í kringum okkur. Margir geta ekki tekið lán nema eiginfjárstaðan sé bætt. Það er því lykilatriði til að koma fjárfestingum á skrið að örva þátttöku fólksins í atvinnulífinu í því skyni að bæta eigin hag. Það var umdeild nýbreytni að þeir sem lögðu fram áhættufé nytu sérstakra skatthlunninda. Það var rétt stefna sem hefur verið ákveðið að hverfa frá þegar við þurfum mest á henni að halda. Ef við ætlum að virkja þá sem hafa atvinnu til að skapa störf fyrir þá sem sárlega vantar möguleika til að vinna fyrir sér og sínum þurfa skilyrðin að vera fyrir hendi. Ég tel eðlilegt að hver og einn launþegi geti lagt skattfrjálst til hliðar ákveðinn hlut tekna sinna til að leggja fram í atvinnulífið og þá ekki síst þau fyrirtæki sem sá sami starfar við. Ég tel jafnframt nauðsynlegt að lífeyrissjóðir leggi fram áhættufé á móti launþegunum.
Stærstur hluti sparnaðar safnast nú upp í lífeyrissjóðunum. Nauðsynlegt er að beina þessu fé í vaxandi mæli til að efla verðmætasköpun, enda getur samfélagið ekki staðið undir háum vöxtum af fjármagni lífeyrissjóðanna ef engin verðmæti eru til að standa straum af þeim. Það ætti því að vera sameiginlegt áhugamál allra að virkja þetta fjármagn í þágu baráttunnar gegn atvinnuleysinu.
Það er jafnframt áhyggjuefni að ekkert skuli vera að gerast í fjárfestingum erlendra aðila hér á landi. Á sama tíma og erlend fjárfesting er vaxandi hlutdeild í hagvexti annarra þjóða ríkir kyrrstaða hér. Það á heldur ekki að vera bannorð að hið opinbera taki þátt í og leggi fram fjármagn til nýsköpunar og
frumkvæðis í atvinnumálum. Járnblendiverksmiðjan í Hvalfirði er gott dæmi um frumkvæði hins opinbera. Það fyrirtæki hefði ekki verið stofnað án atbeina stjórnvalda og það hefði trúlega hætt starfsemi ef það hefði ekki haft ríkisvaldið sem bakhjarl. Sjaldan eða aldrei hafa atvinnumál tengst með jafnskýrum hætti í alþjóðamálum. Alþjóðleg viðskipti fara vaxandi og fleiri og fleiri girðingar eru teknar niður. Múrar, sem þótti sjálfsagt að reisa fyrir tiltölulega stuttu síðan, eru að falla. Þjóðirnar komast í nýja stöðu þar sem þeir einir verða ofan á sem eru nægilega fljótir að átta sig á nýjum aðstæðum og nýta tækifærin.
Þótt við Íslendingar séum í allmikilli fjarlægð frá stærstu mörkuðum eru fáir eins háðir alþjóðlegum viðskiptum. Við fáum sem þjóð litlu ráðið um þessa þróun, en það er okkar að ákveða með hvaða hætti við tökum þátt í henni. Samskiptin við Evrópusambandið, Norðurlöndin og Norður-Ameríku eru því á tímamótum og við þurfum að ræða þau öfgalaust án þess að útiloka eða neita að ræða ákveðna kosti. Tíminn er dýrmætur og gluggarnir eru til margra átta og það er heimska að eyða tímanum í að negla fyrir þá.
Ég er og hef verið hlynntur aðild Íslands að Evrópsku efnahagssvæði. Ég hef hins vegar gagnrýnt núverandi ríkisstjórn fyrir ýmsa framkvæmd í því máli en ætla ekki að ræða það nánar hér. Ég hef talið að samningurinn um Evrópskt efnahagssvæði væri forsenda fyrir áframhaldandi samningsgerð við Evrópusambandið. Ég er þeirrar skoðunar að aðild sé Íslendingum ekki hagstæð og við eigum að leita annarra leiða. Sjávarútvegsstefna Evrópusambandsins er okkur óhagstæð og ekki kemur til álita að gangast undir hana. Af þessum og ýmsum öðrum ástæðum hefur Framsfl. hafnað aðild að Evrópusambandinu. Ég geri mér þó grein fyrir að Evrópusambandið er og á eftir að þróast um langa framtíð og það er mikilvægt að við getum komið sjónarmiðum okkar á framfæri og reynt að hafa áhrif á málefni sem skipta sköpum fyrir Ísland. Við eigum svo mikil viðskipti við þessar þjóðir að ákvarðanir sem þær munu taka munu með einum eða öðrum hætti snerta okkur. Þess vegna hef ég talið að við eigum að leita eftir samningum sem gefa okkur möguleika til áhrifa í mikilvægum nefndum og ráðum Evrópusambandsins. Því er haldið fram að ekki sé gert ráð fyrir slíkri þátttöku og það sé barnaskapur og vanþekking að halda slíku á lofti. Á sama tíma hefur hæstv. utanrrh. haldið því fram að við munum geta fengið samning um sjávarútvegsmál sem enginn annar hefur náð fram eða forsendur eru nú fyrir á vettvangi Evrópusambandsins. Ég ætla ekki að vera með neinar fullyrðingar í þeim efnum en vil minna á að það er varhugavert að ganga til samninga og byrja á því að gefa sér niðurstöðuna. Það er mikilvægt að gera sér grein fyrir hvað skiptir íslenskt þjóðarbú mestu máli og vinna skilning og stuðning við þau sjónarmið.
Ég tel jafnframt að fríverslunarsamningur við NAFTA sé okkur mikilvægur og hann geti treyst þau mikilvægu bönd sem tengja okkur Bandaríkjunum og Kanada. Samstarfið við Bandaríkin hefur verið mjög þýðingarmikið fyrir Íslendinga og við eigum að leita leiða til að tryggja það enn betur í sessi.
Í öllu þessu umróti er Norðurlandasamstarfið sú stoð sem styrkir okkur í samstarfi þjóðanna. Það er mikil gæfa að geta tekið þátt í samstarfi frændþjóða á jafnréttisgrundvelli og með því er rödd Íslands mun sterkari en annars hefði orðið. Það er mikilvægt að umræðan hér á landi beinist í meira mæli að utanríkis- og alþjóðamálum og við reynum að meta stöðu Íslands til lengri framtíðar í ljósi þeirra gífurlegu breytinga sem nú eiga sér stað. Okkur ber skylda til þess og við megum ekki í þeirri umræðu gera lítið úr skoðunum annarra og vera minnug þess sem Steingrímur Thorsteinsson sagði í því sama kvæði sem ég vitnaði til hér áðan:
Í feðranna dáðleysi er barnanna böl
og bölvun í nútíð er framtíðarkvöl.
Frú forseti. Góðir Íslendingar. Ég hef í máli mínu hér að framan reynt að horfa til tveggja mikilvægra verkefna, þ.e. atvinnumála og utanríkismála. En auðvitað eru mörg önnur verkefni sem bíða. Ég er þeirrar skoðunar að þessi tvö mál séu lykillinn að lausn margra annarra þótt þar sé um nokkra einföldun að ræða. Við þurfum að hafa kjark til að ræða viðkvæm mál og allar leiðir til að bæta hag fjöldans. Ef t.d. breytingar á vinnulöggjöfinni geta orðið til að auka atvinnu þá eigum við að gera þær breytingar. Við framsóknarmenn erum tilbúnir til að starfa af fullum krafti gegn atvinnuleysinu og hræðumst ekki breytingar og ný viðhorf. Við viljum frelsi með fyrirhyggju minnugir þess að óréttlæti hefur oft þrifist, bæði undir merkjum frelsis og jafnréttis. Við teljum því að hófsemd og hógværar stefnur skili mestum árangri. --- Ég þakka þeim sem hlýddu.