[16:00]
Ólafur Þ. Þórðarson :
Herra forseti. Það urðu mér gífurleg vonbrigði þegar ég áttaði mig á því með sölu á SR-mjöli að ríkisstjórn Íslands, sem hafði tekið tíma í það í það minnsta á einum ríkisstjórnarfundi, ef ekki mörgum, til að semja sér verklagsreglur um hvernig standa bæri að eignasölu hjá ríkinu, selur þetta stórfyrirtæki og þverbrýtur reglurnar. Í sjálfu sér er það fyrst og fremst til að hlæja að því að hafa reglur sem eiga að gilda til að selja einhverjar litlar eignir. Við höfum skoðað fjárlögin, við höfum farið yfir heimildagreinar sem þar eru. Þar er verið að veita fjmrh. heimild til að selja eitt hús, allt niður í 8 hektara lands. Hann má þetta ekki án þess að Alþingi samþykki. Hins vegar búum við við þann fáránleika að það hafa ekki verið samdar reglur um fjárgreiðslur úr ríkissjóði sem hafa verið gerðar að lögum. Inni í þeim var á sínum tíma ákvæði um hvernig standa bæri að eignasölu. Og þegar ríkisstjórn Íslands hefur samþykkt ákveðnar leikreglur þá fleygir hún þessum leikreglum til hliðar þegar kemur að því að selja stórfyrirtæki eins og SR-mjöl.
Það er þess vegna ekki óeðilegt að spurt sé í þeirri umræðu sem hér fer fram: Þessar leikreglur sem voru birtar, voru þær hugsaðar fyrir fréttamenn, voru þær hugsaðar fyrir blaðamenn, voru þær hugsaðar svona uppsláttur í blöðum, útvarpi og sjónvarpi til þess að reyna að koma því á framfæri við þjóðina að markmiðið með þessum reglum væri að tryggja heiðarlegar verklagsreglur við sölu á eignum? Við erum með verklagsreglur hvernig á að kaupa hluti fyrir ríkið, allt niður í smæstu hluti fyrir skóla og sjúkrahús. Innkaupastofnun ríkisins hefur séð um að kaupa slíka hluti og vafalaust hafa margir fengið bágt fyrir hafi þeir farið fram hjá þessu og keypt hluti fram hjá því sem Innkaupastofnun ríkisins taldi að væri sitt verksvið. Ég minnist þess að ég var einu sinni ávíttur fyrir það að hafa keypt, að mig minnir, tvær eða þrjár ritvélar, sem voru keyptar fyrir skóla, og ég játa það að ég hreinlega gerði mér ekki grein fyrir því að það væri verkefni Innkaupastofnunar ríkisins að sjá um kaup á þessum vélum. En svo selja menn stærstu eignir sem við höfum, hlutabréf, og þá allt í einu skiptir það engu máli. Þá leyfa menn sér að halda því fram hér í ræðustól að það sé aðalatriðið að eignirnar komist í góðar hendur, hitt skipti ekki máli, hvort ríkið er að tapa stórfé, hvort ríkið er að gefa þessar eignir.
Nú er komið að sölu á Áburðarverksmiðju ríkisins. Það er trúlega rétt að rifja það upp á þessari stundu að þessi verksmiðja var byggð fyrir Marshall-aðstoð. Hún var byggð fyrir fjármuni sem Bandaríkjamenn lögðu til til þess að koma hjólum efnahagslífsins til að snúast í Evrópu eftir heimsstyrjöldina síðari þegar Evrópa var í rúst. Hluti af þessum peningum á Íslandi fór til þess að byggja Áburðarverksmiðjuna. Mun meira af þessu fé fór í orkuframkvæmdir. Þetta var gert með þeim hætti að það voru fluttar inn vörur, svokallaður mótvirðissjóður var myndaður og í hann fór verðmæti þeirrar vöru sem hingað var flutt inn frá Bandaríkjunum. Þessi mótvirðissjóður varð svo seinna eitt af þeim verðmætum sem Framkvæmdastofnun ríkisins fékk í sínar hendur og þaðan má segja að seinustu leifar hafi fylgt þegar við fórum í það að láta Eignasýslu ríkisins sjá um þá hluti.
Ég rifja þetta upp hér og nú vegna þess að þegar þessi lán voru svo veitt frá mótvirðissjóði til þess að byggja Áburðarverksmiðjuna þá voru það mjög hagstæð lánakjör. Það var ekki nema brot af þeim peningum sem raunverulega kom til baka og það má þess vegna segja með sanni að Áburðarverksmiðjan hafi að nokkru leyti verið gjöf Bandaríkjanna til íslensku þjóðarinnar. En það var íslenska þjóðin sem fékk þessa peninga að gjöf, ekki einhverjir einstaklingar. Það þætti þess vegna dálítið skrýtið ef það hefði verið sent málverk til íslensku þjóðarinnar sem hefði verið hengt upp í Stjórnarráðinu og svo hefðu menn bara ákveðið að gefa það einhverjum gæðingum seinna meir. Heiðarlegar leikreglur eru nefnilega undirstaða þess að það sé hægt að treysta mönnum til þess að selja eigur ríkisins fyrir sannvirði.
Ég hefði ekki farið í að flytja þá brtt. sem ég flyt hér ef þær verklagsreglur sem ríkisstjórnin samþykkti 12. okt. 1993 hefðu verið virtar við söluna á SR-mjöli. En þegar maður horfir á þá staðreynd að þá var ekki talin nein ástæða til að virða reglurnar, engin yfirlýsing liggur fyrir frá ráðherra í dag hvort hann hyggist virða þessar reglur, aðeins heimildin til að selja, þá spyr maður sjálfan sig: Hvernig getur óbreyttur þingmaður borið ábyrgð á slíku? Hvernig getur hann borið ábyrgð á því að veita heimildir sem enginn veit eftir hvaða leikreglum verður unnið þegar kemur að framkvæmd þessara leikreglna?
Ég vildi að það næðist sátt í því máli við opinbera starfsmenn sem starfa í þessari verksmiðju hvernig þeirra launamál og réttindamál verða afgreidd. Það er líka stórmál. Það er stórmál að íslenska ríkið virði samninga, að það sé hægt að treysta íslenska ríkinu til að virða samninga, hvort heldur er við launamenn eða aðra. Hins vegar hallast ég mjög að því að það sé rétt að við séum komnir í þá stöðu með þessa verksmiðju, það er búið að ákveða að heimila innflutning á áburði erlendis frá af þeim áburðartegundum sem verksmiðjan framleiðir, það er hluti af okkar samningum við EES, og það er hægt að segja með sanni að þó að eiginfjárstaða þessarar verksmiðju sé mjög góð, eignir hennar eru verulegar sé horft á það land sem hún á og þann húsakost sem hún á, að þá óttast maður það mjög að hér verði gripið til þeirra ráða að selja áburð til landsins á lágu verði í nokkur ár meðan verið er að koma verksmiðjunni á höfuðið. Og ástæðan fyrir því að ég segi þetta er einfaldlega sú að það þarf ekki neinar stórar aðgerðir til þess að koma þessari verksmiðju á höfuðið. Flutningsgjöld hafa lækkað mjög mikið á seinni árum miðað við þann tíma þegar verksmiðjan var byggð þannig að fjarlægðarverndin er orðin miklu minni. Verksmiðjan hefur einhæft sig við áburð. Hún gæti framleitt sprengiefni með góðum árangri, sprengiefni sem að sjálfsögðu er hægt að nota í friðsamlegum tilgangi við verktakaframkvæmdir og heyri ég nú úr hliðarsal að hún geri það að einhverju leyti í dag. Ég veit að það hefur verið notaður kjarni til að sprengja, en hvort hún hefur aukið þá framleiðslu er mér ekki kunnugt um. Sé það rangt hjá mér tek ég það til baka, en mér er ljóst að hún gæti farið út í verulega sprengiefnaframleiðslu. Þá er það spurning: Er einhver markaður þar frekar en á hinu sviðinu þannig að hægt sé að fara út í útflutning?
Annað atriði sem hlýtur að koma til álita þegar verið er að meta framtíðarstöðu þessa fyrirtækis er það að við erum með miklu meiri orkuframleiðslu í landinu en við getum selt og sérhvert fyrirtæki sem fer á hvolf og minnkar orkukaupin innan lands gerir það að verkum að skuldum af erlendum lánum er í reynd verið að velta yfir á aðra til að greiða þær, þ.e. aðra neytendur hjá Landsvirkjun. Þess vegna er það mjög viðkvæmt mál að reyna að tryggja það að þessi verksmiðja haldi velli.
Að lokum vil ég minnast á það atriði sem er náttúrlega stærsta málið í þeirri stöðu sem við erum og það er beinlínis að auka ekki á atvinnuleysið í landinu. Verksmiðja eins og Áburðarverksmiðjan er að fást við grundvallarstarfsemi sem gerir það að verkum að mörg störf í þjónustu tengjast hennar starfsemi og það munar um það, jafnvel þó að Reykjavík eigi í hlut, þegar slík verksmiðja fer á hliðina. Ég hef þess vegna verið hlynntur því að hún verði gerð að hlutafélagi og að henni verði veitt fullt fresi til að fara út í hvaða þá starfsemi sem hún telur hagstæða í efnaiðnaði til að styrkja sína stöðu en þetta er stærsta efnaframleiðslufyrirtæki landsins.
Af framansögðu stendur mér alls ekki á sama um það hvaða leikreglur verða notaðar við sölu á Áburðarverkmsiðjunni. Verður farið af stað, valinn út einhver þröngur hópur? Allt í einu gefin leifturfyrirmæli um það að nú skuli menn opna peningaveskin og sýna hve mikið er í þeim og ef þeir ekki svara því einn, tveir og þrír, þá séu þeir orðnir úr leik af því að þeir hafi ekki getað sýnt fram á að þeir ættu fyrir verksmiðjunni? Það verður ekki látið reyna á það til lengri tíma hvort þetta tilboð sé raunhæft eða ekki.
Nú er það svo að því meiri hraði sem notaður verður til að selja verksmiðjuna, þeim mun líklegra er að við fáum minna verð fyrir hana, svo einfalt er það. Og þegar íslenska ríkið er rekið með 10 milljarða halla ár eftir ár þá hlýtur það nú að skipta einhverju máli hvað við erum að gera við eigur ríkisins. Ég vil því, með leyfi forseta, lesa hér upp þá brtt. sem ég hef flutt og hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Við bætist nýtt ákvæði til bráðabirgða, III, svohljóðandi:
Farið skal að verklagsreglum ríkisstjórnarinnar samþykktum á ríkisstjórnarfundi 12. okt. 1993, gefnum út undir fyrirsögninni Verklagsreglur við framkvæmd einkavæðingar 14. okt. 1993, við sölu á hlutabréfum Áburðarverksmiðjunnar.``
Auðvitað ætti það að vera svo að það þyrfti ekki að flytja svona mál, að það þyrfti ekki þegar ríkisstjórnin er búin að setja sér verklagsreglur, auglýsa þær með því að gefa þær út, þá mætti treysta henni til að fara eftir þeim. En miðað við þann hroka sem kom fram þegar rætt var um SR-mjölið og einfaldlega var sagt: Verklagsreglur ríkisstjórnar eru nú engin lög, það var boðskapurinn sem dundi, þá er ekki óeðlilegt að menn reyni að hnýta þá hnúta örlítið fastar til þess að hafa á hreinu hvaða aðferðir eigi að nota við sölu á þessum hlutabréfum.
Ég held nefnilega að það sé okkur verulegt alvörumál, þeirri kynslóð sem nú ber ábyrgð á landinu, að íslenska ríkið hefur verið eignast ansi margt í gegnum tíðina vegna skynsamlegra ákvarðana stjórnmálamanna sem stýrðu þessu landi. En í dag þróast þetta mjög hratt á þann veg að menn selja eða gefa eigur ríkisins og við hlöðum upp ríkisskuldum. Hæstv. núv. fjmrh. mun trúlega eiga Íslandsmet í þeim efnum þegar hann lætur af ráðherradómi og þessar skuldir verður að greiða.
Ef menn gefa eigur ríkisins þá verður enn þá meira sem almenningur þarf að greiða í sköttum þegar hann gerir upp þessar skuldir. Hér erum við þess vegna að tala að hluta til um það hvaða skatta þarf að leggja á almenning í landinu á næstu árum. Og það er satt best að segja ekki traustvekjandi skattastefna sem núv. ríkisstjórn hefur notað. Hún hljóðar raunverulega bara á einn veg: Hækkið tekjuskattinn. Afnemið skatta eða lækkið þá hjá fyrirtækjum. Þetta er þeim mun umhugsunarverðara að núv. foringi Alþfl. fór í mestu flugsýningu um landið sem nokkur þeirra foringja hefur farið í undir kjörorðinu ,,Hver á Ísland?`` Og eitt af því sem hann boðaði á þessum fundum var að eignatengja tekjuskattinn. Það var sem sagt að viðurkenna það að maður sem ætti ekkert en þénaði vel ætti að borga lægri tekjuskatt en sá sem ætti mikið og þénaði vel vegna þess að hinn snauði þyrfti að eignast eitthvað til þess að standa jafnfætis, þó ekki væri nema þak yfir höfuðið. Það er kannski rétt að geta þess í þessu sambandi að þessi hugsun er ekki fjarlægari en svo hugmyndum kristinna manna um skattlagningu að tíundin spurði aldrei um tekjur manna. Tíundin spurði bara um eignir manna. Menn áttu að greiða tíund af eignum sínum, þ.e. ef menn ekki náðu því að hafa 10% arð af sínu eignum þá þurftu þeir að ganga á höfuðstólinn til þess að geta staðið í skilum við kaþólsku kirkjuna og tíundin fór m.a. til fátækra eins og menn muna og var almannatryggingakerfi þess tíma.
En hvað er orðið af foringjanum sem boðaði eignatengingu tekjuskattsins? Það er alger þögn. Eru þeir búnir að koma skatti á fjármagnstekjurnar? Hafa þeir verið að jafna kjörin í landinu? Nei. Þeir hafa stöðugt verið að auka þennan mun. Og svo þegar við alþingismenn treystum þeim fyrir því að selja eigur ríkisins, hvað gera þeir þá? Þá segja þeir: Kaupverðið er númer tvö, skiptir ekki máli. Aðalatriðið, segja þeir, er að koma eignunum í góðar hendur, að koma bréfunum í góðar hendur. Þegar búið er að leika þennan leik eins og með SR-mjöl er ekki skrýtið þó að menn treysti þeim illa þegar kemur að eign eins og Áburðarverksmiðju ríkisins. Það er ekki nema eðlileg krafa að þessi verksmiðja sem byggð var fyrir Marshall-aðstoðina og er þess vegna í reynd gjöf frá Bandaríkjunum til íslensku þjóðarinnar, ekki til örfárra útvalinna, að þeirri gjöf verði ekki varið á þann hátt að núna fái örfáir útvaldir þetta gefins.
Bandaríkjamenn eru kapítalistar. Þeir hefðu alveg getað hagað þessu á þann veg ef þeir hefðu viljað að láta fletta upp í kjörskrám og finna þóknanlega menn í réttum flokki til að gefa þessa peninga til að geta byggt verksmiðju ef þeir hefðu talið að það væri réttlætanlegt. En ef þeir hefðu ætlað að gera það, þá hefðu þeir þurft að koma því fyrst í gegnum bandaríska þingið, láta bandaríska þingmenn samþykkja slíka hluti. Marshall, þáv. fjármálaráðherra Bandaríkjanna, lét sér ekki detta það í hug. Hann var ekki með Marshall-aðstoðinni að hugsa um það að gera hina ríku ríkari. Hans hugsun var sú að koma hjólum efnahagslífsins í Evrópu aftur til að snúast svo að alþýða manna gæti búið við eðlileg lífskjör í Evrópu og komist út úr hörmungum heimsstyrjaldarinnar. Þess vegna hvílir á þeim mönnum sem nú ætla að selja þessi bréf sú ábyrgð að sjá til þess að Marshall-aðstoðin sem Íslendingar fengu verði ekki hirt af þjóðinni og afhent einhverjum gæðingum.