[13:33]
Kristinn H. Gunnarsson :
Virðulegi forseti. Hér hafa verið nokkuð fróðlegar umræður um skýrslu um skuldastöðu heimilanna og er greinilegt að í skýrslunni er að finna nokkuð fróðlegar upplýsingar og umræðan hefur leitt af sér ýmsar gagnlegar upplýsingar og ábendingar í framhaldi af því.
Mig langar til að leggja orð í belg. Það er fyrst að árétta þá staðreynd, sem fram kom í skýrslunni og máli hæstv. félmrh., að lágtekjufólk borgar hærra hlutfall af sínum tekjum í vexti en fólk sem hefur hærri tekjur. Þetta er staðreynd sem hefur verið mönnum kunnug um nokkurt skeið, en engu að síður hafa ákvarðanir á þessu sviði ekki borið þess vitni að menn höguðu sér í samræmi við það að lágtekjufólkið borgar hæst hlutfall af sínum tekjum í vexti. Það er að segja að ef menn vilja fara í aðgerð sem bætir stöðu lágtekjufólks meira en stöðu annarra tekjuhópa, þá eiga menn að lækka vexti. Það er besta leiðin til að auka kaupmátt lágtekjufólks meira en kaupmátt þeirra sem hafa hærri tekjur. Þetta er staðreynd sem dregin er fram í skýrslum sem hæstv. félmrh. fór yfir og kom fram í máli ráðherrans. Engu að síður hafa menn hagað sér eins og þetta væri ekki staðreynd og eins og mönnum væri ekki kunnugt um þessa staðreynd, því miður, og þar má nefna nokkur dæmi til.
Þar má nefna vaxtahækkunina á lánum úr Byggingarsjóði ríkisins, úr 3,5% í 4,9%, og vaxtahækkunina á lánum Byggingarsjóðs verkamanna úr 1% í 2,4%. Þrátt fyrir vaxtabætur hafði þessi vaxtahækkun það í för með sér að hún hitti lágtekjufólk verst fyrir af þeirri einföldu ástæðu að útgjöldin hækkuðu hlutfallslega mest og það líður svo langur tími þar til menn að fá endurgreiðslur í formi vaxtabóta á þessum útgjöldum sem lágtekjufjölskyldurnar eiga að jafnaði ekki fyrir. Þetta er fyrsta atriðið. Það hefur verið gert nokkrum sinnum að grípa til þessa ráðs að hækka vexti, bæði á húsnæðislánum og hækka vexti á almennum markaði sem hefur haft það í för með sér að hitta verst fyrir þá sem lægstar hafa tekjurnar. Og ég hef ekki orðið var við það að hæstv. félmrh. tæki upp flaggið sérstaklega fyrir þetta fólk hvað þennan áherslupunkt varðar.
Ég hef haft uppi þær skoðanir í þessum málum að menn ættu ekki að vera að feta sig í húsnæðismálum á braut markaðsvaxtanna og búa svo til endurgreiðslukerfi í skattkerfinu til að bæta sumum upp útgjöldin. Ég hef verið tiltölulega andvígur þeirri leið, millifærsluleið af þessu tagi, m.a. vegna þess tímamunar sem er á útgjöldunum og endurgreiðslunum og hins að slíkt endurgreiðslukerfi verður alltaf ómarkvisst. Það fókuserar aldrei nákvæmlega á þá hópa sem það vill finna, enda eru millifærslukerfi af þessu tagi yfirleitt verri en beinar aðgerðir. En það er stefnumörkunarumræða sem í sjálfu sér er ekki á dagskrá. Menn eru búnir að taka hina ákvörðunina og breyta ekki um takt í þeim efnum á næstu árum. Ég held að það hljót að vera nokkur aðdragandi að stefnubreytingu í þeim efnum þannig að ég met það svo að það sé ekki á döfinni að feta sig hina fyrri slóð.
Hækkun vaxta hefur fleira í för með sér en útgjöld og það eru á henni ýmsar hliðar sem menn verða varir við með breytilegum hætti, m.a. í félagslega íbúðalánakerfinu. Ég vil nefna hér dæmi um áhrifin af því að hækka vexti í Byggingarsjóði verkamanna úr 1% í 2,4, hækkun sem við fyrsti sýn virðist ekki vera ýkja stór. Ég er hérna með greiðsluseðla frá einstaklingi sem á slíka íbúð. Annar er frá 1. febr. 1993 og er með 1% vöxtum, en hinn er frá 1. ágúst 1993, þ.e. sex mánuðum síðar og þá eru komnir 4,9% vextir, ég er með það dæmi hér. Það er vegna endurskoðunar á vaxtaákvörðunum vegna tekna eftir sex ára eignarhaldstíma á félagslegri íbúð og viðkomandi lenti í því að hann var kominn yfir tekjumörk. Þetta þýddi að greiðsla hans hækkaði úr 38 þús. kr. í 69 þús. kr. Hann var með öðrum orðum að borga 31 þús. kr. meira í vexti á þriggja mánaða fresti en áður. Með þessari ákvörðun var verið að hækka heimilisútgjöld hans um rúmlega 10 þús. kr. á mánuði bara í vexti --- og fyrir hvern er það? Það er ekki fyrir þann sem á að borga og það er ekki fyrir ríkissjóð.
Önnur afleiðing af þessari breytingu er sú að menn greiða minna af lánum hverju sinni vegna þess að hér er um að ræða svokallað annúitets-lán en ekki jafngreiðslulán. Þannig lækkaði afborgunin úr 12 þús. kr. í hvert sinn í 5 þús. kr. Það þýðir að eignamyndunin verður miklu hægari í félagslega íbúðakerfinu við það að hækka vextina. Það gerist hvort tveggja að greiðslurnar hækka verulega mikið og að menn eru að eignast minna með hærri greiðslum en áður. Þegar þeir greiddu minna, þá voru þeir að eignast meira. Ég lét reikna út fyrir mig dæmi um þetta, dæmi um íbúð sem kostar 7 millj. með 10% útborgun, 700 þús., borið saman við 1% vexti og 2,4% vexti. Dæmið leiðir í ljós að eignamyndunin er neikvæð á 1% vöxtunum fyrstu sex árin þegar menn eru að borga, út af afskriftum. Það er 1 1 / 2 afskriftir á ári og á meðan afborganaþáttur lánsins er ekki nógu mikill þá vegur afskriftaþátturinn hann út og fyrstu árin er um að ræða neikvæða eignamyndun. En eftir sex ár á eigandinn 10% aftur í íbúðinni og upp úr því eignast hann meira á hverju ári sem hann á íbúðina þar til hann hefur eignast hana að fullu.
Breytist vextirnir í 2,4% þá er skurðpunkturinn á þessari eignamyndun ekki eftir sex ár heldur eftir 20 ár. Það þýðir að viðkomandi er að borga hærri vexti í 20 ár áður en hann á jafnmikið í íbúðinni og þegar hann byrjaði. Eftir 20 ár á hann 10% í íbúðinni eins og þegar hann byrjaði. Það er neikvæð eignamyndun í 20 ár af 43. (Gripið fram í.) Það er vegna þess að svo stór hluti af greiðslunni fer í vexti og svo lítill hluti í afborgun og ef vaxtaþátturinn er hækkaður þá verður að minnka afborgunina. Þannig að ein afleiðingin af því að hækka vextina í félagslega íbúðalánakerfinu er sú að menn eru að minnka eignamyndina í þessu kerfi og með þessum vöxtum, þó að þeir séu ekki nema 2,4%, þá er eignamyndunin orðin afar hæg. Og þegar vextirnir eru komnir upp í 4,9%, eins og getur líka orðið, þá er þetta orðið þannig að það er nánast engin eiginfjármyndun í þessu lánakerfi áratugum saman.
Í þessari stöðu hef ég verið þeirrar skoðunar að í stað þess að hækka vextina til að ná inn meiri tekjum fyrir byggingarsjóðina ættu menn að stytta lánstímann. Það mundi þýða að með jafnmiklum greiðslum á 20 ára tímabili væru menn búnir að borga íbúðina upp í stað þess að skulda þá enn 90% í henni eins og það er í dag. Þegar vextirnir eru komnir í 2,4% eru menn í 20 ár með neikvæða eiginfjármyndun miðað við það að byrja með 10%. Ég tel það mikið farsælla fyrir fjárhag heimilanna að taka meira fjárstreymi fyrir byggingarsjóðina í gegnum styttri lánstíma, tengja saman tekjur og lánstíma og hækka þá greiðslurnar þannig að það sem menn eru að borga séu afborganir af höfuðstól í stað þess að láta fólkið borga vexti. Það væri miklu farsælla að mínu mati.
Það sem er einnig athyglisvert í þessu og mér finnst að menn hafi gert rangt er hvernig menn fóru með fólkið í húsbréfakerfinu. Það er alveg ljóst að það þurfti að endurfjármagna íbúðamarkaðinn þar sem lánin höfðu brunnið upp í verðbólgunni áður en verðtryggingin var tekin upp þannig að það kemur engum á óvart þó að menn séu með mikla ráðstöfun á peningum í íbúðalánakerfið á þessum árum sem skýrslan nær til af því að það var orðið svo lítið af skuldum á íbúðarhúsnæðinu. En þegar menn skiptu úr 86-kerfinu yfir í húsbréfakerfið, yfir í markaðsvextina, þá settu menn vextina fasta og létu síðan fólkið taka markaðsvextina út á afföllum. Og miðað við útlánin í dag má ætla að það sem hefur farið í afföll sé á bilinu 5--6 þús. millj. kr. Þá sjá menn að það er um miklar fjárhæðir að ræða fyrir fjölskyldurnar í landinu sem hefur mikil áhrif á fjárhagsstöðu heimilanna. Þessi afföll eru hvergi reiknanleg inn í vaxtabætur. Þeim er haldið fyrir utan endurgreiðslukerfi skattsins sem menn komu sér upp til þess að bæta mönnum úr ríkissjóði það sem menn urðu ásáttir um að vextir væru hærri umfram það sem eðlilegt mætti teljast.
Það hefur haft mikil áhrif að halda afföllunum utan við bótakerfið í þessu tilliti og frægustu dæmin hafa verið nefnd sem urðu til á fyrri hluta árs 1991 þegar afföllin fóru upp í 25%, upp í fjórðung. Þegar menn lentu í því að skrifa undir það að þeir skulduðu 4 millj. kr. en fengu 3 millj., mismunurinn heitir afföll. Það er ekkert annað en vextir því að afföllin voru mismunurinn á vöxtunum sem skráð voru á skuldabréfin og markaðsvöxtunum. Hvers vegna í ósköpunum var þessi hluti vaxtanna ekki endurgreiðsluhæfur í vaxtabótakerfinu, hæstv. forseti? Ég hef ekki heyrt hæstv. félmrh. svara því hvers vegna þessi þáttur vaxtanna var ekki endurgreiðsluhæfur eins og hinn hluti vaxtanna. Hvers áttu þeir að gjalda sem voru að fá lán, m.a. greiðsluerfiðleikalán, með 25% afföllum umfram hina sem voru að taka nýbyggingarlán?
Virðulegi forseti. Tíma mínum er lokið fyrr en ég hugði. Ég hef nefnt nokkur atriði í útfærslu á þessu lánakerfi sem hefur að mínu viti haft slæm áhrif á fjárhag heimilanna og menn hefðu getað gert betur en reyndin varð.