[15:59]
Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Þessi umræða hefur verið á margan hátt mjög athyglisverð, bæði vegna kosta hennar og ekki síður vegna galla hennar. Gallarnir vekja a.m.k. mig til umhugsunar um það hvort Alþingi sé endilega réttur vettvangur fyrir þessa umræðu og ég vil koma því sjónarmiði á framfæri. Ég held að reynsla sögunnar sýni okkur það jafnframt, að það getur verið álitamál að hagsmunaaðilar eins og alþingismenn vissulega eru séu alls ráðandi um það í hvern farveg þessi umræða fer. En kostirnir eru engu að síður til staðar og sá helsti að mínu mati að ég tel að þessi umræðu endurspegli fyrst og fremst þá ólgu og þann vaxandi þrýsting sem er í þjóðfélaginu frá almenningi sem er orðinn langþreyttur á því að hafa ekki þau áhrif á stjórn landsins sem almenningi ber. Ég held að það séu viðbrögð við þessum þrýstingi og þessari ólgu sem koma fram í þessari umræðu og kannski nokkru fáti sem hefur verið í umræðunni að undanförnu.
Ég er hins vegar ekki sannfærð um það að sú leið sem hv. flm. þessarar tillögu leggja til að könnuð verði sé endilega sú farsælasta til þess að auka áhrif kjósenda. Hún kemur til móts við hluta af þeim kröfum sem gerðar eru en ekki allar og ég held að það sé alveg nauðsynlegt að sjá þetta samhengi áður en lengra er haldið. Ég velti því fyrir mér hve lengi sé hægt að jafna áhrifalítil atkvæði og gera það þá til þess að slá á raunverulega óánægju almennings, þ.e. vegna áhrifaleysis kjósenda gagnvart framkvæmdarvaldinu sem virðist ekki hafa nokkurn snefil af skilningi á því sem er að gerast fyrir og í kosningum og telur sig allsendis óbundið af þeim loforðum sem gefin hafa verið.
Ég tel því nauðsynlegt að ef sú nefnd verður sett á laggirnar sem hv. flm. vilja, þá fjalli hún um fleiri möguleika heldur en þá að gera landið allt að einu kjördæmi. Ég geri mér grein fyrir að þarna er um grundvallarbreytingu að ræða og það er ekki endilega víst að það sé best að gera hana á grunni þessarar tillögu, en ég vænti þess að hv. nefnd sem fær þessa tillögu í sínar hendur hafi þessi sjónarmið í heiðri og ég held að það hafi komið skýrt fram í umræðunni hér í dag að það eru gerðar kröfur um það.
Ég vil nefna það sem mér finnst skipta mestu máli. Það er m.a. möguleikinn á því að kjósendur hafi virk áhrif á röðun á lista og má þar t.d. nefna það kosningakerfi sem tíðkast á Írlandi og í Finnlandi. Varðandi Finnland vil ég taka það fram að þar eru 200 þingmenn í 15 kjördæmum. Þar af er Áland með einn þingmann en hinir 199, eru í 14 kjördæmum og flokkar raða á lista en kjósandinn hefur síðasta orðið um hvern einasta frambjóðanda og raðar sjálfur sínum lista, fær einungis skilaboð frá flokkunum um hvernig hann vill raða. Og það sem mér finnst sérstaklega merkilegt er það að þetta kosningafyrirkomulag hefur skilað einna hæsta hlutfalli kvenna í öllum heiminum á þjóðþingi. Það eru um 40% og konur af þjóðþingum í allri veröldinni líta mjög til finnska kerfisins og velta því fyrir sér hvað þær hafi gert rétt í Finnlandi. Ég held að það sé ekki hægt að afgreiða þetta með hinni þroskuðu og vel þróuðu Skandinavíu þótt það sé áreiðanlega hluti af skýringunni. Kosningafyrirkomulagið er að mati finnskra kvenna grunnurinn að þessum árangri.
Ég tel nauðsynlegt að líta á þetta og jafnframt önnur atriði og þá er ég komin að áhrifaleysi almennings. Það verður í fyrsta lagi að styrkja þingið, ekki síst gagnvart framkvæmdarvaldinu. Það þarf í öðru lagi að styrkja byggðirnar og þá gagnvart ríkisvaldinu bæði í formi framkvæmdarvalds og þings. Í þriðja lagi þarf að styrkja beint og óbeint lýðræðislegt vald almennings og þar má nefna að með nálægð við öflugt og dreift vald hvort sem er í formi héraðsstjórna eða sveitarstjórna er óneitanlega auðveldara að hafa áhrif en þegar allt þarf að sækja til fjarlægs valds.
Í öðru lagi er það auðvitað hægt að gera með beinum hætti, með auknum möguleikum á því að kjósa beint um ákveðin mál, bæði í sveitarstjórnum og á landsvísu eftir eðli hvers máls. Þetta er atriði sem við kvennalistakonur höfum lengi borið fyrir brjósti og mér þykir í rauninni undarleg tregða svo að ég segi ekki bara hreinlega ámælisverð tregða að taka tillit til því þetta er í mörgum tilvikum langbesta leiðin sem hægt er að fara.
Ég sé að þessar 8 mínútur sem hér eru til umráða eru fljótar að líða. Það er ýmislegt fleira sem ég vildi gjarnan koma að, en ég vil að lokum enda mitt mál á smá brýningu. Dettur hv. þm. ekki í hug að óánægja ýmissa kjósenda eigi frekar rætur að rekja til þeirrar staðreyndar að kjósendur hafa aftur og aftur mátt sæta því að fá litlu ráði, ef nokkru, um stjórn landsins? Það er ekki verið að bjóða þeim upp á að hafa á virkan hátt áhrif á röðun framboðslista og það er ekki búið að finna neina algilda aðferð til þess að gefa kjósendum kost á því að rétta hlutfall milli kynja í þjóðþinginu. En ég vil leyfa mér að ætla það að kjósendur séu almennt á því að það þurfi að vera miklu jafnara hlutfall milli kynja og það sé tregða þingmanna og stjórnmálaflokka, og undanskil ég þá Kvennalistann, sem veldur því að konur eru ekki fleiri hér á Alþingi. Ég bara leyfi mér að fullyrða þetta og benda á það að kjósendum er miklu betur en stjórnmálaflokkum treystandi til þess að leiðrétta þetta.