[17:26]
Flm. (Stefán Guðmundsson) :
Virðulegi forseti. Ég tala hér fyrir till. til þál. um endurmat iðn- og verkmenntunar, en ásamt mér
eru flm. að þessari tillögu Finnur Ingólfsson, Valgerður Sverrisdóttir og Guðni Ágústsson. Tillagan er þannig:
,,Alþingi ályktar að ein af forsendum þess að innlendur iðnaður standist aukna samkeppni háþróaðra iðnríkja sé að nauðsynlegar úrbætur verði gerðar á iðn- og verkmenntun í landinu. Forsenda aukinna framlegðar í íslensku atvinnulífi mun í næstu framtíð byggjast á frekari sérhæfingu og vaxandi verkmenntun. Margvísleg rök hníga að því að iðn- og verkmenntun verði nú skilgreind að nýju með tilliti til fjölbreytilegra nýjunga í verklegu og bóklegu námi, bættra tengsla skóla og atvinnulífs og aukinnar fræðslu til almenns rekstrar.
Því samþykkir Alþingi að fela menntmrh. að kveðja saman starfshóp er hafi það verkefni að endurmeta iðn- og verkmenntun í landinu og gera tillögur að breyttu og bættu skipulagi.
Starfshópurinn ljúki störfum eigi síðar en í mars 1995.``
Megintilgangurinn með þessari tillögu er að vekja umræðu og hvetja til aðgerða um að laga iðn- og verkmenntun í landinu að nýjum aðstæðum og næsta umhverfi. Á þeirri tækniöld sem við lifum er brýnna en áður að efla iðnmenntun og rannsóknir í nýsköpun í iðnaði. Fróðlegt er að staldra eilítið við og skoða skólakerfið í landinu í ljósi nýrra tíma og skilgreina þá kröfu sem við gerum til menntakerfisins og skilvirkni þess. Hér er þó aðeins vikið að einum þætti þess, þ.e. iðnmenntuninni.
Aðstæður í þjóðfélaginu hafa breyst á síðari árum. Iðnaðurinn og iðnmenntunin þurfa nú nauðsynlega að aðlaga sig að þeim auknu kröfum sem gerðar eru til iðnaðarmanna og munu verða gerðar í mjög auknum mæli í næstu framtíð. Því er nauðsynlegt nú að endurmeta iðnnámið og skipulag þess í heild.
Það fyrirkomulag sem stuðst hefur verið við hvað varðar menntun iðnaðarmanna hefur að miklu leyti verið byggt upp á verknámi hjá meisturum í viðkomandi iðngrein samhliða bóklegu námi. Þetta kerfi hefur dugað vel og ávinningur þess er tvímælalaus þótt á því megi finna vissa annmarka. Það á að skoða hvort nám í einstökum iðngreinum á ekki að vera mislangt eftir því hver iðngreinin er. Hins vegar ber að leggja á það áherslu að allir þeir sem í iðnnám fara gangi sem næst sömu leið til náms.
Málefnum iðnfræðslu og verkmenntunar hefur miðað mjög skammt nú um sinn og þætti verkmenntunar þó alveg sérstaklega og er langt í frá að þeim þætti hafi verið sinnt til jafns við bóknámið. Ég fagna þeim orðum sem hæstv. núv. menntmrh. hefur látið falla um þörf aukinnar verkmenntunar í landinu.
Skólamenn hafa nú margir áttað sig á því að þessi þáttur fræðslunnar hefur setið eftir til mikils tjóns, ekki aðeins fyrir menntakerfið heldur og ekki síður fyrir þá fjölþættu atvinnuuppbyggingu sem við höfum verið að fást við.
Iðnneminn hefur nú um þrjár leiðir að velja til iðnnáms sem í flestum tilvikum er fjögurra ára nám.
1. Að fara á samning hjá meistara þegar í upphafi náms og öðlast starfsþjálfun hjá honum á fjórum árum og sækja samhliða verklega náminu bóklegt nám í iðnskóla.
2. Að ljúka bóklegu og verklegu námi í skóla en að því loknu tekur við starfsnám hjá meistara, mislangt eftir lengd skólanámsins.
3. Að byrja í bóklegu námi og ljúka þar ákveðnu grunnnámi. Að því loknu tekur við þriggja ára samningur hjá meistara.
Að loknu fjögurra ára iðnnámi öðlast iðnnemi sveinsbréf en til að hljóta meistarabréf þarf hann að vinna með meistara í þrjú ár og ljúka námi í meistaraskóla. Mjög er til athugunar þar sem iðnfræðsluskólar eru starfræktir að leita samstarf við iðnfyrirtæki á viðkomandi svæði um samstarfssamning sem kveður á um að nemendur sem innritast í iðnfræðsluskóla og ljúki þar námi geti í framhaldi þess einnig lokið þeim þætti málsins sem á að fara fram hjá iðnmeistara.
Í þessu sambandi er til íhugunar hvort ríkisvaldið eigi ekki að koma með ákveðnar aðgerðir sem hvetja iðnmeistara og fyrirtæki til að veita iðnnemum greiða leið til verklegs náms hjá fyrirtækjum sem uppfylla þau skilyrði sem sett eru vegna iðnnáms. Með markvissum aðgerðum í iðnmenntun eins og hér er lagt til að gerðar verði er iðnnemum sköpuð önnur og betri skilyrði til verklegrar kennslu en nú. Nú er svo komið að nemendur sem útskrifast úr verkmenntskólum eiga sífellt erfiðara með að komast til starfsþjálfunar.
Starfsþjálfun í atvinnulífinu er forsenda þess að nemar geti gengið til sveinsprófs og öðlast þannig starfsréttindi. Ef svo heldur fram er nemum gert ómögulegt að ljúka námi eins og þeir eiga þó allan rétt á. Nemendur sem útskrifast úr verkmenntaskólum eiga sífellt erfiðara um vik að komast í starfsþjálfun, en starfsþjálfun í atvinnulífinu er forsenda þess að nemar fái að þreyta sveinspróf og öðlist þannig starfsréttindi. Kristinn H. Einarsson, framkvæmdastjóri Iðnnemasambands Íslands, segir að ef iðnnemi komist ekki í starfsþjálfun sé nám hans nánast ónýtt og sömuleiðis glatist fjárfestingar upp á milljónir króna. Og Kristinn segir enn fremur að svo virðist sem enginn beri ábyrgð á því að ungt fólk sé hvatt til náms í greinum sem því er síðan ekki gefinn kostur á að klára þrátt fyrir að það uppfylli allar námskröfur.
Ég hef heyrt að hundruð nemenda sem lokið hafa námi frá verkmenntaskólum séu stopp í námi vegna þess að þeir komist ekki til verklegs náms. Þetta er allsendis óásættanlegt og með þessari tillögu er gerð tilraun til að taka á þessu vandamáli þannig að þegar nemandi innritast til náms í verkmenntaskóla sé honum það ljóst hvort leiðin til verklegs náms sé honum sæmilega greið.
Ég get ekki látið hjá líða að vitna hér til samnþykktar Iðnþings Íslendinga í þessu efni vegna þess
hversu sú samþykkt fellur gersamlega að þeirri tillögu sem ég hef verið að basla við að flytja á undanförnum þingum við þó merkilega lítinn árangur. En í þessari samþykkt Iðnþings Íslendinga segir svo, með leyfi forseta:
,,Iðnþing Íslendinga hvetur eindregið til þess að hið skjótasta verði fundin lausn á vanda þeirra iðnnema sem ekki hafa getað lokið námi samkvæmt svonefndri starfsþjálfunarleið. Teljast verður með öllu óþolandi að iðnnemi sem lokið hefur námi í skóla skuli eiga það yfir höfði sér að vera fyrirmunað að ljúka iðnnámi sínu með tilskildum réttmætum hætti. Þess vegna leggur fræðslunefnd Landssambands iðnaðarmanna til að stofnaður verði starfshópur með fulltrúum frá Iðnnemasambandi Íslands, menntmrn., Sambandi iðnmenntaskóla og Landssambandi iðnaðarmanna sem gerir tillögur um að leysa þann vanda innan tilskilinna tímamarka.``
Hér er talað alveg skýrum orðum. Það er mikils um vert að komast hjá því að lenda í blindgötum kerfisins. Því er skynsamlegt að byggja svo upp að blindgötur verði ekki hindrun á vegi til mennta. Fagna ber þeim hugmyndum sem nú eru ræddar að meistaraskólinn verði beint framhald iðnskóla og iðnmenntunar. Afar mikilvægt er að skapa þeim er ljúka námi í meistaraskóla greiðari leið til frekara náms standi hugur þeirra til þess, án þess að þurfa að stíga veruleg skref til baka í námsferli sínum.
Það er enginn vafi að þeir sem gengið hafa þessa braut verkmennta til náms hafa hlotið mjög ákjósanlega þekkingu sem nýtist mjög vel til frekari framþróunar innan atvinnulífsins. Vert er að vekja sérstaka athygli á hversu námsráðgjöf í íslensku skólakerfi hefur verið máttlítil og takmarkaður skilningur ríkt á því mikilvæga hlutverki sem slík ráðgjöf gegnir fyrir hvern þann sem leitar leiða til náms. Menntakerfið verður að vera sveigjanlegra til að svara auknu kröfum sem gerðar eru til iðnaðarins. Einn þáttur til þess að svara auknum menntakröfum atvinnulífsins er að þróa nýjar starfs- og iðnmenntabrautir á framhaldsskólastiginu. Kröfurnar um aukið bóklegt nám fara sífellt vaxandi. Þar hafa óskir iðnaðarmanna sjálfra vegið mjög þungt. Má þar tilnefna stóraukna þörf á aukinni þekkingu á almennu bókhaldi, fjármálastjórn fyrirtækja, almennum rekstri og markaðsfræðslu.
Samhliða auknu bóklegu námi þarf að tryggja betur en verið hefur verklega kennslu og endurmenntun, m.a. með auknu fjármagni og margvíslegum stuðningi. Afar áríðandi er jafnhliða þessu starfi að íhuga á hvern hátt megi bæta verkþekkingu þess ófaglærða fólks sem starfar innan lögverndaðra iðngreina. Til athugunar er að taka í auknum mæli upp starfsþjálfun þessa ófaglærða fólks sem í þessum iðngreinum starfar. Slík þjálfun gæti gefið stig í verkmenntabók skráð á nafn viðkomandi sem þá mætti ætla að færði handhafa hennar rétt til bættra kjara.
Sú stefnumótunarvinna sem hér er lagt til að fari fram er best komin hjá fulltrúum atvinnulífsins og þó sérstaklega fulltrúum iðnaðarins sem þegar hafa lagt mikið af mörkum í þessu efni, svo og fulltrúum iðnfræðsluskóla og Iðnnemasambands Íslands. Ég legg áherslu á að þetta mikilsverða mál verði best unnið í fullu samráði og samvinnu við iðnaðinn sjálfan og þá aðila er við eiga að búa. Ég treysti því að hæstv. ráðherra gangi svo frá við skipan þessa starfshóps að hin haga hönd iðnaðarins sjálfs komi sem best að þessari mikilsverðu smíð.
Virðulegi forseti. Ég hef áður flutt tillögu um sama efni hér á Alþingi. Umræður hafa allar verið á einn veg, mjög jákvæðar. Menntmn. þingsins hefur fengið tillöguna til meðferðar og leitað umsagna um hana sem allar hafa verið á einn veg, mjög jákvæðar. Þrátt fyrir mjög jákvæðar undirtektir hv. alþm. og umsagnaraðila hefur menntmn. Alþingis ekki séð ástæðu til þess að afgreiða þetta mál þannig að það geti hlotið eðlilega og þinglega meðferð. Þrátt fyrir afstöðu menntmn. held ég að engum blandist um það hugur að skilningur fólks hefur vaxið á mikilvægi iðn- og tækniþekkingar í landinu. Um það bera bestan vitnisburð fjölmargar samþykktir þeirra er láta sig þessi mál einhverju varða.
Virðulegi forseti. Þrátt fyrir það sem hér hefur verið sagt um menntmn. vil ég trúa því að bjartsýni nefndarinnar hafi aukist á möguleikum íslensks iðnaðar, séu honum búin þau skilyrði sem honum ber. Sú tillaga sem hér er til umræðu miðar svo sannarlega að því.
Ég legg því til að að lokinni þessari umræðu, virðulegi forseti, verði tillögunni vísað til síðari umr. og menntmn.
