Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Þessi umræða snýst um fjögur atriði sem hafa verið mismikið til umræðu. Það hefur ekki verið mikið vikið að GATT-samningnum í heild og hvaða samkeppnisstöðu hann muni gefa ýmsum þjóðum ef að raunveruleika verður. Skiptar skoðanir eru á því hvort hann verður að raunveruleika eftir samþykkt NAFTA-samningsins milli Bandaríkjanna, Mexíkó og Kanada nú í nótt. En engu að síður er nauðsynlegt að líta á dæmið út frá þessum sjónarhól líka. Í öðru lagi hafa hér nokkuð verið til umræðu, einkum hjá hv. fyrsta ræðumanni, vinnubrögð um gerð tilboðs Íslands í GATT-viðræðunum. Í þriðja lagi hefur innihald tilboðsins verið hér töluvert til umræðu og í fjórða lagi og kannski ekki það sísta möguleikarnir á því að fylgja þessu tilboði eftir.
Um fyrsta atriðið er nauðsynlegt að muna að í niðurstöðum GATT-viðræðnanna hefur lítt skort á hagsmunagæslu af hálfu þeirra þjóða sem eru að tryggja sér sín hagstæðustu viðskipti án of mikilla fórna. Það gefur auga leið, og það hefur komið hér fram, að þau sem öflugust eru hafa verið duglegust við að verja sína hagsmuni og við skulum ekki láta okkur detta í hug að þeir hagsmunir fari alltaf saman við okkar hagsmuni né að okkar sérstöku hagsmunir hafi verið hafðir þar að leiðarljósi. Það væri barnaskapur. Þetta endurspeglast m.a. í þeirri staðreynd að hér og nú þegar við Íslendingar erum að skila tilboði okkar þá er ekki hægt að fá nein svör um nokkurn árangur um það hvort tollar af fiski verði lækkaðir um 30%. Það er ljóst að andstaða er mikil af hálfu Evrópubandalagsins og ég get ekki stillt mig um að vitna til samþykktar ríkisstjórnarinnar frá 10. jan. 1992, 1. liðar, en þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
,,Unnið verður að því að fá fram þriðjungs lækkun allra tolla á sjávarafurðum til samræmis við aðra vöruflokka. Enn fremur leggur Ísland áherslu á að sambærilegar tillögur og fyrir liggja um lækkun ríkisstyrkja til landbúnaðar nái einnig til sjávarútvegs.``
Það mátti glöggt heyra á ræðu hæstv. ráðherra að það er fátt um svör og þaðan af síður um nokkurn árangur að ræða svo vitað sé. Hann ræðir hér eldgömul mál og telur það röksemd að fyrri GATT-samningar hafi tryggt okkur markaðsaðgang. Þetta er auðvitað ekkert annað en undansláttur því að við erum að tala um hvers við erum að vænta núna. Við erum að tala um breytingar hér á Íslandi og við erum að tala um árangur. Og ég held að það hafi ekki verið nokkurt vafamál að það að þessi liður var númeraður nr. eitt síðast þegar þetta var tekið fyrir 10. jan. 1992 og gerð samþykkt, það var vegna þess að þetta átti að verða áhersluatriði.
Við göngum ekki til GATT-samninga í einhverju tómarúmi ef af verður heldur til samninga sem mótaðir eru fyrst og fremst af hinum sterkustu, Evrópubandalaginu og Bandaríkjunum. Og þarna hafa auðvitað tekist á hagsmunir. Það skiptir því miklu máli að tilboð Íslands sé eins vandað og markvisst framsett og unnt er og innihald þess sé eins skýrt og sterkt og hægt er ef við ætlum okkur að ná einhverjum árangri, vegna þess að við erum ekki með neitt ,,apparat`` til þess að styðja okkur.
Það hefur verið óeðlilegur þrýstingur á vinnslu þessa máls vegna ágreinings tveggja ráðherra og ég held að það hefði verið heillavænlegra ef þeir hefðu náð saman undir öðrum kringumstæðum en tímapressu.
Við ræddum áðan í umræðu um skýrslu umboðsmanns Alþingis hve gagnrýnivert það sé að setja lög um álagningu skatta og þjónustugjalda undir pressu. Ég held að það leyni sér ekkert að þetta er nákvæmlega það sem verið er að gera núna. Það er ekkert verið að höndla um neitt lítilvægari mál heldur en skattlagningar því ef hagur landbúnaðarins skerðist þá eru það beint eða óbeint álögur á íslenskt samfélag með samdrætti í atvinnu og veltu í landinu sjálfu. Það hlýtur líka að orka tvímælis að gera út um mikilvæg ágreiningsatriði með málamiðlun sem kannski ekki allir eru sammála um hvað hefur í för með sér með þessa svipu tímapressu yfir sér þótt sú svipa hafi vissulega verið raunveruleg. Og þá gildir einu hvort því er haldið fram að þetta tilboð byggist á fyrri samþykktum ríkisstjórnarinnar eður ei.
Ég get nú ekki stillt mig um að segja það að við þekkjum býsna mörg dæmi þess að hæstv. utanrrh. hefur tilhneigingu til þess að nýta sér tímapressu, misraunverulega, í því skyni að reyna að knýja fram niðurstöður sem honum eru að skapi. Breytingar á texta undir lokin á tilboði Íslendinga geta gefið
grunsemdir um að honum hafi orðið eitthvað ágengt. Við höfum ekki niðurstöðu en ég vísa til þeirra efasemda sem hafa komið t.d. um það hve heppilegt það sé að binda tollígildi við þá vöru sem er undir framleiðslustýringu, magntakmarkanirnar sem nú eru takmarkaðar við þá vöru sem bundin er framleiðslustýringu því að þetta er atriði sem getur verið breytingum háð.
Svo mikill var asinn á hæstv. utanrrh. að hann gat ekki séð af tíma til að kynna niðurstöðu sína og hæstv. landbrh. fyrir utanrmn. fyrr en nú í morgun, eftir fsp. mína í gær og eftir beiðni hv. 1. þm. Norðurl. v. um fund í utanrmn.
Það verður þó að segjast að einhvern tíma hefur hæstv. utanrrh. haft því hann hafði jú aðstöðu til þess að ræða við fjölmiðla en ekki Alþingi enda hefur það komið fram hjá honum á opinberum vettvangi að hann kunni félagsskap hér innan sala Alþingis misvel.
Ég vík þá að innihaldi tilboðsins umdeilda. Það er eins og ég gat um hér áður tvennt sem skiptir máli, hvernig tilboðið sjálft lítur út og hvers má vænta að það leiði til. Þá tek ég það í víðu samhengi því það er auðvitað engin ástæða til að vera að spá hér of ítarlega í það hverjar niðurstöður verði þótt það hafi vissulega komið hér fram í umræðum ákveðnar getgátur í þá áttina.
Ég held að það sé hægt að fullyrða það án þess að menn þurfi að vera að eyða of miklu máli í það að dregið hefur verið úr þeirri viðspyrnu sem íslenskur landbúnaður telur sig þurfa með því t.d. að heimila að minnsta kosti 3--5% innflutning miðað við neyslu á landbúnaðarvöru á lægri tollum og eins má benda á að ef miklar sveiflur verða á verðbólgu og verðlagi þarf að gæta vel að. Spurningin er hvort niðurstöðurnar muni leiða til enn frekari tilslakana. Ég set spurningarmerki t.d. við hugmyndir um magntakmarkanir eins og fleiri hafa gert og ég held að við verðum hreinlega að horfast í augu við það að við höfum varla efni á að víkja frá því tilboði sem hér blasir við og við verðum að bera gæfu til þess að því verði fylgt eftir.
Í ræðu hv. fyrsta ræðumanns, hv. 2. þm. Suðurl., voru sjónarmið og samningsstaða íslensks landbúnaðar nokkuð rækilega rakin og ég sé út af fyrir sig ekki ástæðu til að fara mikið ítarlegar út í það mál. Ég vil þess vegna víkja að öðru sem hefur verið notað sem ákveðin gulrót í þessum efnum og það er hvernig þetta mál horfir fyrir íslenska neytendur. Það er tvennt sem skiptir máli þar. Í fyrsta lagi hver er staða íslenskra neytenda ef ekki er tekið tillit til þess hvernig atvinnustigið er í landinu eða hvernig íslenskur landbúnaður stendur, en það er auðvitað afskaplega þröngsýn afstaða svo að ekki sé meira sagt. Og ef við tökum það bara þannig, þá er það alla vega ljóst að tilboðið mun ekki breyta miklu um verðlag á landbúnaðarvöru hér á landi því að innfluttar vörur, fyrir utan þennan lágmarksaðgang 3--5% af neyslu á lægri tollum, þá verða innfluttar vörur væntanlega á sama verði og íslensk vara vegna álagningar tollígilda.
Samt sem áður er hægt að flytja inn ýmsa vöruflokka með fullum tollígildum og það er nú opnað fyrir þennan aukna innflutning. Við vitum ekkert hve mikil sú aukning verður og það fer m.a. eftir niðurstöðum úr umræðum um magntakmarkanir og það fer líka eftir því hvort erlendir aðilar telja sér hag að komast inn á íslenskan markað og jafnvel að vinna þar einhverja starfsemi sem er íslenskum landbúnaði ekki hagstæð jafnvel þótt tollar verði lagðir á eða tollígildi sem er víst töfraorð dagsins í dag.
Við höfum að vísu þá viðspyrnu að sú vara sem klárlega er óæskilegt að flytja inn vegna sjúkdómahættu á að vera undir vernd, en þá er spurningin hver metur það með okkur. Varla höfum við sjálfdæmi um það mál. Við hljótum að velta vöngum yfir því hvort í samkeppninni muni erlendir aðilar kjósa að beita afli stærðar sinnar og auglýsingamáttar á móti íslenskri samkeppnisvöru. Við tökum nú þátt í átakinu ,,Íslenskt, já takk`` og viðurkennum gildi þess að halda atvinnu hér á landi og styðja ferska og góða íslenska framleiðslu. Hvernig mundi þetta líta út ef aðrir uppgötvuðu nú gildi auglýsingamennsku því að auðvitað erum við að keyra hér á auglýsingamennsku og ekkert annað og það er af góðu einu þar sem ég tel að markmið þessarar auglýsingaherferðar sé hagur okkar allra.
Íslenskur landbúnaður er og verður verðmætur fyrir okkur og við megum ekki glata þeim verðmætum. Við erum enn of skammt á veg komin að markaðssetja ferskleika íslenskrar landbúnaðarvöru til að geta treyst á að viðskiptavinir velji íslenskt vegna þessara gæða á móti mögulega harðnandi hríð erlendra auglýsenda. Ég er ekki í nokkrum vafa um það að íslensk landbúnaðarvara hefur forskot í gæðum á erlenda vöru vegna margfalt minni og jafnvel engrar eiturefnanotkunar og hormónanotkunar hér á landi en ég er jafnviss um að við verðum að leita þeirra leiða sem gefast til að gefa íslenskum landbúnaði tóm til þess að aðlagast nýjum og breyttum tímum sem e.t.v. eru fram undan í heimsviðskiptum. Við munum ekki sjálf stýra þessari för nema með því að sýna fullan kraft í því að gæta hagsmuna okkar. Aðrir sjá um sig og sína. Það er engin spurning um það.
Þá getum við kannski farið að tala um það að hasla okkur völl með hreinar og hormónalausar íslenskar afurðir erlendis og það tel ég að sjálfsögðu að við eigum að gera. Við erum hins vegar því miður á byrjunarreit í þessu áróðursstríði og við verðum að taka tillit til þess. Það má alveg gagnrýna fortíðina og gagnrýna hegðun okkar í fortíðinni og segja að við hefðum átt að gera hlutina öðruvísi en við höfum ekki gert það. Við verðum að horfast í augu við þá staðreynd og við verðum að nýta okkur þau tækifæri sem við höfum til þess að láta þessa þróun verða öllum í hag, íslenskum landbúnaði, íslenskri atvinnu, íslensku verðlagi, íslenskum neytendum því allt er þetta nátengt.