[11:45]
Frsm. minni hluta efh.- og viðskn. (Steingrímur J. Sigfússon) :
Hæstv. forseti. Það er skemmst frá því að segja að minni hluti efh.- og viðskn. getur ekki mælt með því að frv. til lánsfjárlaga verði afgreitt nú við þær aðstæður sem ríkja. Til þess er allt of mikil óvissa enn ríkjandi um ríkisfjármáladæmið á næsta ári. Veigamikil tekjuöflunarfrumvörp hafa ekki hlotið afgreiðslu og enn er meira að segja óljóst um á hvaða formi þau verða endanlega til afgreiðslu.
Það er nærtækt að vitna í sambærilegar aðstæður í þinghaldinu á sl. vetri. Þá vildi meiri hlutinn knýja á um afgreiðslu lánsfjárlaga fyrir jólahlé. Minni hlutinn varaði þá sterklega við því og það kemur fram í nál. minni hluta efh.- og viðskn., líklega frá 21. des. 1992, að við teljum á engan hátt tímabært að afgreiða lánsfjárlagafrv. enda sé það jafnan svo að lánsfjárlög séu það síðasta og eigi eðlilega að vera það síðasta sem afgreitt er af stóru tekjuöflunar- og ríkisfjármálafrumvörpunum, þ.e. fjárlagafrv. sjálfu, álagningu skatta og tekjuöflunarfrumvarpa almennt. Að lokum sé svo dæminu lokað með lánsfjárlagafrv. og ramma utan um útgjöld og lántökur ríkisins á komandi ári.
Það fór svoleiðis í fyrra að lánsfjárlagafrv. stöðvaðist í þinginu og hlaut ekki afgreiðslu fyrr en í janúar og í framhaldsnefndaráliti, dagsettu 12. jan. 1993, er dregin athygli að því sem skeð hafði í millitíðinni og jafnframt varað við því að ríkisstjórninni hafi mistekist með öllu að ná tökum á efnahagsmálum og ríkisfjármálum. Það er fullyrt að greinilega stefni í meiri halla ríkissjóðs en gefið sé í skyn í fjárlagafrv. og mikil óvissa sé um ýmsa þætti efnahagsmála, vaxtamála og fleira.
Reynslan hefur svo sannarlega sannað þessa gagnrýni og nægir í því sambandi að vitna til þess að eitt af verkefnum efh.- og viðskn. á þessum vetri var einmitt að afgreiða frv. til laga um breytingu á lánsfjárlögum fyrir yfirstandandi ár þar sem lántökuheimildir ríkissjóðs voru auknar um u.þ.b. 5 milljarða kr.
Því miður er það svo, hæstv. forseti, að ákaflega margt er keimlíkt með aðstæðum þessa máls nú og var á síðasta vetri. Þess vegna væri að okkar dómi hyggilegast, og það leggjum við til, að fresta afgreiðslu lánsfjárlaganna, ljúka afgreiðslu tekjuöflunarfrumvarpa og skattamála, afgreiða fjárlög og láta svo ráðast með endanlega afgreiðslu lánsfjárlaga, hvort hún nær fram að ganga á þessu ári eða í upphafi hins næsta. Í raun og veru skiptir það sáralitlu máli og enn minnu nú en oft áður, að segja má, sökum þess að sú breyting hefur átt sér stað á uppsetningu að eingöngu eru lántökuákvæðin sjálf í frv. Svonefndur ,,þrátt-fyrir``-kafli eða skerðingarkafli er kominn yfir í annað frv. Þar með er ljóst að þetta frv. er eingöngu um lántökurammann sjálfan. Það væru þá einu rökin sem fyrir því væru að þetta þyrfti að ná fram að ganga fyrir áramót að einhver einstakur aðili sem hér á lántökuheimildir í vændum þyrfti að nýta þær strax á fyrstu dögum ársins.
Nú vona ég að svo sé ekki komið hjá hæstv. fjmrh. að kassinn sé svo grenjandi tómur um áramótin að hann þurfi nauðsynlega að slá stór lán strax í byrjun næsta árs og ég vænti þess að svo sé ekki með aðra. Að vísu heyrist mér hæstv. fjmrh. bera sig aumlega hér til hliðar við mig og má kannski ráða af því að ástandið sé einmitt svona, að það sé mikil þörf fyrir það hjá ríkissjóði að fá þessar lántökuheimildir strax á nýársdag til að hefja erlendar lántökur. En það er auðvitað öllum kunnugt sem einhverja reynslu hafa af þessum störfum að það hefur iðulega gerst og reyndar sennilega oftar en hitt að lánsfjárlög hafa verið afgreidd í byrjun nýs árs.
Við teljum sem sagt að það sé óþarfi að rökstyðja það frekar, það liggi alveg fyrir bæði í ljósi stöðu mála hér á þingi og í ljósi reynslunnar að hyggilegt sé að bíða með lánsfjárlögin nema menn hafi svona gaman af því að taka þau upp trekk í trekk á hverju ári.
Við hljótum þess vegna jafnframt að vísa allri ábyrgð af afgreiðslu málsins nú við þessar aðstæður á hendur hæstv. ríkisstjórn. Um lántökurnar að öðru leyti hef ég ekki miklu við það að bæta. Ég vísa til þeirrar umræðu sem hér varð við 1. umr. málsins. Þá var farið nokkuð yfir aðstæður varðandi skuldir ríkissjóðs og erlendar lántökur. Við ræddum þá stöðu sem greinilega er upp komin, að ríkissjóður sjálfur leitar í vaxandi mæli á erlendan lánamarkað. Þó svo að menn berji sér á brjóst hér gagnvart því að heildarlántökurnar séu ekki að aukast þá er greinanlegt og mjög merkjanlegt fráhvarf frá þeirri stefnu að keppa að sem mestri fjármögnun hallans hér innan lands og því er ekki á móti mælt að þarna eru hlutföllin nokkuð að breytast til hins verra að mínu mati.
Í þessu sambandi er einnig óhjákvæmilegt að nefna þá ákvörðun hæstv. ríkisstjórnar að nota það sem stjórntæki eða hótun í sambandi við vexti, að hverfa í auknum mæli á erlendan lánamarkað með lántökur. Það á ekki bara við um ríkissjóð að manni skilst heldur einnig jafnvel byggingarsjóðina, lántökur Húsnæðisstofnunar. Reynslan sýnir af útboðum Húsnæðisstofnunar að það virðist ætla að ganga treglega að fá þar fjármögnun á þeim kjörum sem menn hafa sett sér, þ.e. undir 5%. Við þessu verður auðvitað að gjalda varhug, líka vegna þess að hér eru lántökuheimildirnar í fyrsta sinn settar þannig upp að það er enginn greinarmunur gerður á innlendum og erlendum lántökum. Áður hefur þetta verið svo, eins og kunnugt er, að erlendar lántökuheimildir hafa verið skilgreindar sérstaklega og þeim sett þak þannig að þær gætu eingöngu orðið tilteknar að upphæð eða hlutfalli. Nú er þessu breytt og sagt í takt við tíðarandann að nú geri menn ekki lengur í raun neinn greinarmun á uppruna fjármagnsins, hvort hann er innlendur eða erlendur, enda sé orðið fullt frelsi í fjármagnshreyfingum. Þetta hljómar allt óskaplega fallega og lítur vel út á pappírum, en að hinu skulu menn gæta að að lokum skiptir það miklu máli, þegar kemur að skuldadögunum, hvort greiðslurnar renna út úr landinu eða í umferð hér innan lands. Þess vegna hlýtur innlend fjármögnun að vera keppikefli í sjálfu sér og má aldrei hvika frá því að reyna að halda uppi sem allra mestri innlendri fjármögnun, hvort sem í hlut á ríkissjóður eða stórir lántakendur hér innan lands, meira og minna undir stýringu hins opinbera eins og byggingarsjóðirnir eða fjárfestingarlánasjóðir eða aðrir slíkir. Um hitt, eins og ég segi, vísa ég að öðru leyti til umræðna sem hér hafa þegar farið fram um vaxtastigið og aðgerðirnar á því sviði og þessi lánahlutföll. Vissulega hafa menn skilning á því að það er mikilvæg aðgerð í sjálfu sér að reyna að ná niður vöxtunum, að ná þeim niður hér eitthvað í áttina við það sem nemur vaxtalækkuninni erlendis. Því miður sitjum við áfram uppi með þá stöðu að munurinn á raunvaxtastiginu á Íslandi og í helstu viðskiptalöndum er enn a.m.k. jafnmikill og hann hefur verið, vegna þess að það sem gerst hefur hér á síðustu tveimur mánuðum eða svo er í raun og veru í besta falli það að halda nokkurn veginn í horfinu gagnvart vaxtalækkunum erlendis þannig að munurinn aukist ekki enn Íslandi í óhag. Munurinn á raunvaxtastiginu er gjarnan á bilinu 2--4% hér á Íslandi og í ýmsum nálægum löndum og nægir í því sambandi að nefna þessi ávöxtunarkjör á ríkispappírum sem mest hafa nú verið til umræðu. Hér hafa menn sett sér það mark að ná þeim niður fyrir 5% en þau eru víða erlendis á bilinu 2,5--4 eða 4,5%.
Ég vil lítillega gera að umtalsefni ein tvö til þrjú efnisatriði sérstaklega, hæstv. forseti, og byrja þá á Lánasjóði íslenskra námsmanna. Eins og sést á brtt. á þskj. 464 er enn verið að lækka heimild til lántöku á vegum Lánasjóðs íslenskra námsmanna. Þar er byggt á nýrri áætlun frá sjóðnum um að lántökuþörf sjóðsins muni enn lækka frá því sem talið var og nema nú einungis 3.640 millj. Og þó menn telji þetta e.t.v. ekki stóra breytingu frá forsendum frv. né því sem áætlað var á yfirstandandi ári, þá er þó alveg ljóst að þarna stefnir hraðbyr niður á við með lántökur eða útlán lánasjóðsins og afleiðingin er einfaldlega sú, eins og fram kemur í greinargerð stjórnar lánasjóðsins, að nemendum fækkar þetta ört í námi. Nú væri gaman að hafa hér hæstv. umhvrh. sem sór þess dýran eið að hann mundi beita sér fyrir því að útlánareglum lánasjóðsins yrði breytt og skólagjöld tekin af og hvað það nú var, ef í ljós kæmi óhagstæð þróun hvað varðaði t.d. fjölda fólks í námi. Nú get ég upplýst hæstv. slaufuklæddan umhvrh. um það að enn hefur sigið á ógæfuhliðina í þessum efnum, því samkvæmt nýrri áætlun frá stjórn lánasjóðsins þá mun þörf sjóðsins fyrir lántökur enn minnka á milli ára og um 60 millj. kr. nú frá því sem síðasta áætlun gerði ráð fyrir. Það er gefin ein og einföld skýring á þessu, hæstv. umhvrh., fækkun nemenda er jafnvel enn meiri en stjórn lánasjóðsins hafði áður gert ráð fyrir. Með öðrum orðum, það hríðfækkar í langskólanámi á Íslandi á þessum dimmu dögum þegar atvinnuleysi er vaxandi og allt hvað er og þróunin hefði auðvitað, ef allt væri með felldu átt að vera hin gagnstæða. ( Fjmrh.: Líka vaxtalækkunin.) Ég hef ekki trú á því, hæstv. fjmrh., að vaxtalækkun á almennum markaði hafi þarna einhver umtalsverð áhrif. Auðvitað vitum við að eitt snjallræðið hjá hæstv. ríkisstjórn, að hefja eftirágreiðslu námslána, leiddi til þess að vaxtakostnaður kom inn í útlánaþörf lánasjóðsins gegnum það líka að lána nemendunum fyrir fjármagnskostnaðinum sem þeir höfðu af skammtímalántökum vegna eftirágreiddra námslána og það segir náttúrlega sitt um þá dellu, þá fjarstæðu sem það er. En ég held að hér eigi fyrst og fremst í hlut þær breytingar á útlánareglunum og það að námslánin og námið hefur almennt verið gert óhagstæðara og erfiðara fyrir námsmenn, með upptöku
vaxta á námslán, með hertum útlánareglum, með stórhertum reglum um framvindu náms sem er í mörgum tilvikum alveg óraunhæf t.d. fyrir einstæða foreldra eða fólk með erfiðar aðstæður. Það er ekki minnsta tillit tekið til slíks varðandi t.d. námsframvinduna, sem er ómanneskjulegt með öllu. Þegar svo skólagjöld og fleiri hlutir bætast þarna ofan á þá er afleiðingin þessi, menn geta þráttað lengur og skemur um það hver ástæðan sé, en afleiðingin er stórfækkun í langskólanámi og það hlýtur að vera okkur mikið áhyggjuefni, a.m.k. þeim sem halda ræður um að framtíðin felist í menntun og rannsóknum o.s.frv. Það er ekki að sjá að menn hafi á því mikinn skilning á Íslandi eða miklar áhyggjur að hér stórfækkar í námi við þessar aðstæður.
Í öðru lagi vil ég nefna aftur byggingarsjóðina. Við vekjum á því athygli í okkar nál., minni hlutinn, að það er auðvitað veruleg óvissa ríkjandi gagnvart því á næsta ári og ég vil sérstaklega undirstrika að það er svo margt sem er að gerast í senn sem veldur þarna mikilli óvissu. Í fyrsta lagi verður á næsta ári í fyrsta skipti um langt árabil engum samningum til að dreifa milli Húsnæðisstofnunar, byggingarsjóðanna og lífeyrissjóðanna, alls engum, um fjármögnun, en á því hefur Húsnæðisstofnun byggt í veigamiklum mæli á undanförnum árum og sum árin nánast algerlega tryggt fjármögnun sína með samningum við lífeyrissjóðina. Þannig að sú fjármögnun hefur verið tryggð fyrir fram og á föstum kjörum. Nú er það beinlínis stefnuatriði, að manni skilst, hjá hæstv. ríkisstjórn, að segja síðustu samningunum af þessu tagi upp og gott ef ekki er búið að því þannig að það sé nú allt endanlega laust, sem þýðir auðvitað að þarna er fjármögnunarþörf upp á tugi milljarða kr., endurfjármögnunarþörf og frumfjármögnun húsnæðisbréfanna eða vegna nýrrar útgáfu húsbréfa á komandi ári. Húsnæðisstofnun verður að sækja sér alla þessa fjármögnun, eins og hún leggur sig, á markaði og sæta þeim lánskjörum sem þar bjóðast. Og ekki bara það heldur skal hún á innlenda markaðnum ekki taka tilboðum sem nema meira en 5% raunávöxtun. Það hlýtur að liggja í hlutarins eðli að þetta veldur mikilli óvissu um fjármögnun sjóðanna á næsta ári. Það vantaði verulega upp á að Húsnæðisstofnun næði því fjármagni á þessu ári sem hún hafði ætlað sér og ég hlýt að leyfa mér að hafa mikinn fyrirvara á því að þetta gangi allt saman áfallalaust fyrir sig á næsta ári eins og í pottinn er búið.
Að lokum vil ég nefna einn einstakan lántakanda sem hér er að fá heimildir, hæstv. forseti, og það er Landsvirkjun. Reyndar gerði ég það einnig við 1. umr. málsins og ég hef í sjálfu sér ekki miklu við það að bæta. Okkur í nefndinni hafa ekki borist neinar nýjar upplýsingar frá Landsvirkjun þannig að ég geri ráð fyrir að þar sé óbreytt staða, sem sagt sú að fyrirtækið þarf að taka að láni á næsta ári rétt tæpa 6 milljarða kr., 5.900 millj. kr., til að standa undir afborgunum af 6.100 millj. kr. sem það á að greiða á árinu. Með öðrum orðum, út úr þessum mikla rekstri fyrirtækisins koma aðeins 200 millj. kr. til að borga niður skuldir. Það er auðvitað mikið umhugsunarefni að mínu mati svo ekki sé meira sagt að af 6.100 millj. kr. afborgunum fyrirtækisins skuli einungis 200 millj. kr. koma frá rekstri, afgangurinn er sleginn í nýjum lánum. Þannig að í raun og veru spólar fyrirtækið nokkurn veginn í sama farinu gagnvart skuldum sínum. Þetta er, ef ég man rétt, annað árið í röð sem tiltölulega mjög lítið kemur frá rekstri upp í afskriftir. Þó ber þess að geta að á síðasta ári munu þarna einhverjar eftirstöðvar af framkvæmdum hafa haft áhrif á jöfnuna. Þannig að væntanlega hefur eitthvað meira skilað sér sem framlegð út úr rekstri fyrirtækisins.
Þetta, hæstv. forseti, ætla ég að láta duga um einstök efnisatriði hér. Auðvitað mætti margt fleira tiltaka. Það væri til að mynda ekki vanþörf á að ræða dálítið um lántökur Byggðastofnunar og Atvinnutryggingarsjóðs og það dæmi allt saman. En við eigum það nú væntanlega eftir hér í þinginu þegar kemur að frv. um þróunarsjóð, skuldaskilasjóðinn mikla sem ríkisstjórnin ætlar að stofna, stærsta sjóð Íslandssögunnar, þar sem á að slengja saman í einn efnahagsreikning sjóðum upp á eitthvað á talsvert annan tug milljarða kr. Þá verður örugglega fróðleg og skemmtileg umræða um það hérna einhvern tímann síðar á vetrinum.
Minni hlutinn ítrekar sem sagt gagnrýni sína á þau vinnubrögð sem ríkisstjórnin og stjórnarmeirihlutinn hefur ástundað nú eins og á fyrri þingum. Því miður er þetta meira og minna í upplausn og handaskolum og þess vegna væri langskynsamlegast að fresta afgreiðslu lánsfjárlaganna og taka þau til vandlegrar skoðunar hér í janúarmánuði þegar væntanlega hefðu þá verið afgreidd öll meiri háttar efnahagsfrumvörp og tekjumál ríkisins.