[14:21]
Félagsmálaráðherra (Rannveig Guðmundsdóttir) :
Virðulegi forseti. Ég vil í upphafi máls míns við þessa seinni ræðu þakka fyrir afar góðar og gagnlegar umræður um þennan mikilvæga málaflokk þegar hann var til umræðu fyrir helgi. Auðvitað er alltaf slæmt þegar ekki er hægt að ljúka allri umræðunni í einu og svara fyrirspurnum meðan spurningar eru ferskar í hugum þeirra sem taka þátt í umræðunni, en ég er því afar fegin að við fáum tækifæri til að ljúka þessari umræðu hér í dag.
Ég vil líka taka undir þau sjónarmið hversu mikilvægt það er að ræða málaflokk fatlaðra og jafnframt lýsa því yfir að ég mun nýta þær ábendingar sem komið hafa fram um ýmis mál varðandi málaflokkinn og þá ekki síst um hvað ætti að vera með í skýrslu þegar slík skýrsla verður lögð fram næst. Það var vilji félmn. Alþingis að alþjóðadagur fatlaðra, 3. des., yrði einmitt nýttur til þess að vekja athygli á þessum málaflokki og það væri vel við hæfi að það yrði gert með skýrslu, annaðhvort um afmörkuð mál innan málaflokksins eða almennt um málaflokkinn eftir því sem við á.
Ég mun leitast við að svara þeim spurningum, virðulegi forseti, sem til mín var beint. Fyrst ætla ég að koma inn á spurningar nokkurra þingmanna sem vörðuðu flutning verkefna til sveitarfélaga og fyrirhugaðan flutning á þessum málaflokki. Vissulega vöruðu menn við smæð sveitarfélaga og að þau væru
misjafnlega í stakk búin. Varðandi það mál vil ég enn árétta það að ef ekki sameining sveitarfélaga, þá hlýtur að koma til samvinna sveitarfélaga um verkefni sem tekið verður við, m.a. af þessum toga. Það var spurt um hvernig á að færa verkefnin og hvernig flutningurinn á að fara fram og hvað á að færa. Ég vil geta þess að fullmótaðar hugmyndir eru ekki fyrir hendi varðandi þetta, en það mun fást dýrmæt reynsla með reynslusveitarfélögum og einnig með flutningi grunnskólans til sveitarfélaga vegna þess að þá fæst góð reynsla af ýmsum þáttum sem snerta tilflutning.
Verkefni hafa ekki verið færð til sveitarfélaga samkvæmt 13. gr. laganna um málefni fatlaðra þar sem það hefur sýnt sig að vera erfitt um vik vegna starfsmannamála og m.a. þau mál munu verða í brennidepli varðandi tilflutning grunnskólans. Á fundi Sambandi ísl. sveitarfélaga var talað um að það væri æskilegast að það liðu eins og tvö ár á milli tilflutnings grunnskólans og að málaflokkur fatlaðra yrði fluttur sem þýðir að það væri e.t.v. á árunum 1997--1998 sem þessi flokkur færi til sveitarfélaganna.
Það var spurt um hvaða sveitarfélög hefðu sýnt áhuga sem reynslusveitarfélög að fá málaflokkinn og það eru Reykjavík, Akureyri, Vestmannaeyjar og Hornafjarðarbær.
Það var fjallað nokkuð um málefni geðfatlaðra og að skýrslan væri fáorð um þann hóp fatlaðra og spurt um starf nefndarinnar sem skilaði af sér 1991. Skýrslan frá 1991 lagði til mikla uppbyggingu á sambýlum fyrir geðfatlaða og það má segja að hugmyndir úr skýrslunni hafi skilað sér að nokkru við endurskoðun laganna um málefni fatlaðra sem fram fór á árinu 1991, samanber að 3. tölul. 39. gr. laganna segir, að ríkissjóður muni veita sérstakt framlag til uppbyggingar þjónustu í þágu geðfatlaðra. Framlög ríkissjóðs samkvæmt þessari lagaheimild hafa verið um 20 millj. á ári sl. þrjú ár. Það hefur verið komið upp einum áfangastað sem rekinn er af Geðhjálp, einu sambýli sem er í leiguhúsnæði og unnið er að því að að koma upp áfangastað í Reykjavík á vegum svæðisskrifstofu, en aðaláherslan er þó á íbúðum sem eru á vegum Öryrkjabandalagsins og í samvinnu við svæðisskrifstofu.
Það var einnig spurt hvort þjónusta við geðfatlaða hafi verið skilgreind. Þörfin sem slík hefur ekki verið nákvæmlega skilgreind en hins vegar er vitað að geðfatlaðir þurfa á margs konar félagslegum stuðningi að hjalda og aðhaldi. Það þarf ekki að vera sérfræðiaðstoð heldur stuðningur einkum til að koma reglu á líf þeirra varðandi lyf, fjármál, umgengni o.s.frv. og að sjálfsögðu eiga sum félagsleg ákvæði laganna einmitt við um þann þátt.
Það var spurt um stuðningsfjölskyldur og hvort lausn hefði fengist varðandi skattskyldu þeirra greiðslna sem stuðningsfjölskyldur fá. Já, það hefur fengist niðurstaða og það gilda nú svipaðar reglur um skattlagningu á greiðslum til stuðningsfjölskyldna og til dagmæðra. Þessi nýja tilhögun kemur greinilega fram í leiðbeiningaskjali sem fylgir með skattframtölum einstaklinga og svæðisskrifstofa Reykjavíkur hefur sent leiðbeiningabréf til allra hlutaðeigandi í Reykjavík vegna þessarar nýju tilhögunar og mun einnig senda það bréf til annarra svæðisskrifstofa til leiðbeiningar. Fjárhæðin sem stuðningsfjölskyldur fá greidda í dag er 2.434 kr. á sólarhring en reglugerð um stuðningsfjölskyldur er í endurskoðun núna. Ég vil vekja athygli á því vegna þess að þetta er ekki há upphæð og hefur reynst erfitt að fá fjölskyldur til að vera stuðningsfjölskyldur við mikið fatlaða einstaklinga, en þar er þörfin mjög brýn, að í tengslum við ráðstafanir í ríkisfjármálum fyrir jól var framkvæmdastjóra heimilað að taka þátt í kostnaði við þjónustu stuðningsfjölskyldna mikið fatlaðra barna skv. 21. gr. laganna og með því á að koma til móts við hve erfitt það getur verið þegar þung fötlun er að fá fjölskyldur til þessarar hjálpar.
Það var spurt um ákveðið grátt svæði sem snýr að sjúkdómum og fötlun. Það er mál sem þarfnast góðra úrræða. Það voru nefnd flogaveik börn, sykursjúk börn og krabbameinssjúk börn. Í maí 1993 var samþykkt á Alþingi þingsályktun um að könnuð yrði réttarstaða krabbameinssjúkra barna og annarra langtímasjúkra barna og var skipuð nefnd í þetta mál á vegum heilbrrn. Mér er kunnugt um að hún hefur hitt bæði foreldrasamtök og hagsmunaaðila varðandi þessi mál og það er verið að ljúka nefndaráliti þar sem fram koma bæði ábendingar og tillögur um hvernig með þessi mál skuli fara. Mér skilst að það hafi átt að ljúka þessu starfi fyrir áramót en það náðist ekki. Það er afar mikilvægt að þetta verði ekki eitt af þeim málum sem fellur niður á milli ráðuneyta eins og gerðist t.d. varðandi túlkaþjónustu. Þess vegna verðum við að skoða það hvenær slík mál hætta að vera heilbrigðismál og verða í raun og veru mál af félagslegum toga. Það er alveg ljóst að þörf er á sams konar þjónustu við þessi langtímasjúku börn og er búið að festa í lög varðandi fötluð börn og stuðning við fjölskyldur þeirra. Ég hef fengið erindi og reyndar heimsókn eftir áramót frá fleiri en einum hagsmunahópi fyrir slík börn með ósk um stuðning og ábendingar um vanda sem þurfi að leysa úr. Það hefur verið sjónarmið stjórnarnefndar um málefni fatlaðra varðandi erindi sem að þeim beindist um úrræði fyrir krabbameinssjúk börn að það félli ekki undir lögin. En ég hef óskað eftir því að stjórnarnefnd fjallaði um það mál aftur á ný. Þetta er mjög mikilvægt mál og ég er alveg sannfærð um að þetta er eitt af þeim stóru málum sem er mjög brýnt að leysa.
Ég vil benda Alþingi á að 2. gr. laganna um málefni fatlaðra hljóðar svo: ,,Sá á rétt á þjónustu samkvæmt lögum þessum sem er andlega eða líkamlega fatlaður og þarfnast sérstakrar þjónustu og stuðnings af þeim sökum. Hér er átt við þroskahömlun, geðfötlun, hreyfihömlun, sjón- og heyrnarskerðingu.`` --- Síðan kemur þessi setning: ,,Enn fremur getur fötlun verið afleiðing af langvarandi veikindum svo og slysum.``
Það er e.t.v. þetta huglæga mat á hvenær það er orðin afleiðing og hversu lengi á að bíða með að skilgreina að þarna sé um fötlun að ræða. Ég mun láta mig þetta mál varða og reyna að sjá til þess að
reynt verði að finna góða lausn á því.
Það var líka rætt um verndaða vinnustaði og látið í ljós að þeir yrðu að vera fyrir hendi og ég er sammála því. En það er mjög mikilvægt að úrræði séu fjölbreytt og þegar kemur að samdrætti á almennum vinnumarkaði sem og að dregið er úr vernduðum vinnustöðum verðum við að gera okkur grein fyrir að það hefur orðið áherslubreyting í núgildandi lögum, m.a. á þann veg að stöðva frekari uppbyggingu verndaðra vinnustaða, styðja frekar við að fötluðum bjóðist úrræði á almennum markaði. Nefnd um atvinnumál fatlaðra hefur verið með tillögugerð um þessi mál og er drepið á þær tillögur í skýrslunni. Lokaskýrsla er væntanleg alveg á næstunni þar sem verða gerðar tillögur um hvernig staða mála verði varðandi markaðinn. Ég minni á reglugerð sem sett var fyrir nokkrum árum um öryrkjavinnu. Þau áform sem þá voru uppi gengu ekki eftir, það varð að gera samning um öryrkjavinnuna og fá til þess stuðning frá Tryggingastofnun, samning til þriggja ára og atvinnurekendur voru ekki tilbúnir til þess. Ég held að sú stefnubreyting sem hefur orðið varðandi þessar áherslur og m.a. af hálfu hagsmunasamtaka fatlaðra að loka ekki fatlaða af heldur að þeir eigi sem víðast heima úti í samfélaginu, líka á vinnustöðum, og það sé ódýrari kostur að styðja fyrirtæki þannig að þau séu með fatlaða í vinnu. Það er mál sem þarf að leysa farsællega.
Búsetumálin eru annað mál sem skiptir mjög miklu máli. Þar var talað um ákveðna hættu á einsemd hjá fötluðum sem byggju í séríbúð. En þeir sem búa í íbúð eiga kost á ýmiss konar þjónustu, bæði heimaþjónustu, liðveislu sveitarfélaga, frekari liðveislu svæðisskrifstofa og heimahjúkrun og ég minni enn á að frekari liðveisla er hjá ríkinu og er m.a. varðandi búsetu og aðstoð úti í atvinnulífinu.
Margir eru einnig í vinnu eða í dagvist. Það var líka talað um millistig milli sambýlis og íbúða og ég bendi á að svokallaðar ,,verndaðar íbúðir`` koma að nokkru leyti til móts við þetta sjónarmið. Þær eru ekki á vegum svæðisskrifstofa en það má benda t.d. á Hátún 10 sem dæmi um slíkt fyrirkomulag. Það er verið að hverfa frá hefðbundnu sambýlunum sem eru með herbergjum og til sambýla með einkarými og sér snyrtiaðstöðu, samanber nýlega reglugerð um búsetu fatlaðra sem var sett á sl. ári og einmitt verið að reyna að koma þá til móts við þá hugmynd sem hv. þm. Guðrún J. Halldórsdóttir orðaði.
Ég vil líka aðeins drepa á Kópavogshælið. Ég ætla að viðurkenna að sú nefnd, sem félmn. óskaði eftir að yrði sett á laggir til þess að tryggja vistmönnum þjónustu sem búa á Kópavogshæli en eru í raun og veru ekki skilgreindir þar verandi á heilbrigðisstofnun, fór aldrei í gang. Þessir einstaklingar áttu þess ekki kost að fá þjónustu samkvæmt lögunum vegna þess að Kópavogshæli er heilbrigðisstofnun. Að mínu mati fór sú nefnd aldrei í gang. Það var önnur nefnd um Kópavogshæli sem hittist í nokkur skipti og það er þess vegna sem svo óljóst er tekið til orða í skýrslunni. Það hefur orðið að ráði milli heilbrrh. og mín að tveir fulltrúar frá honum og tveir frá félmrn. fari í það næstu daga að fjalla um áætlanagerð um útskriftir af Kópavogshæli og með hvaða hætti þjónustu verður háttað við þá sem útskrifast ekki. Það eru u.þ.b. 2 / 3 hlutar hóps vistmanna sem er hugsanlegt að geti útskrifast á sambýli en um 1 / 3 sem gæti ekki nýtt sér slíkt úrræði. Ég treysti því að okkur takist þá jafnframt að koma því svo fyrir að meðan fólk býr þarna áfram án þess að komast á sambýli verði því tryggð þjónusta.
Það var komið inn á ferlimálin. Ég bendi á að þau eru málefni sveitarfélaganna en ferlinefnd ráðuneytis hefur það hlutverk að vera ferlinefndum sveitarfélaga til ráðuneytis miðað við framkvæmd áætlana og til að bæta aðgengi. En ég held að framtíðarstefnan í aðgengismálum byggist á víðtæku samstarfi allra þeirra sem bera ábyrgð á skipulagi og eftirliti bygginga og jafnframt í samvinnu við hagsmunasamtök fatlaðra.
Það var spurt um hvað hópur fatlaðra væri stór og hvers konar hópar þetta séu og bent á að þeir væru ólíkir innbyrðis. Ég bendi á að á skrá hjá Greiningarstöð ríkisins og svæðisskrifstofum eru u.þ.b. 2.800 til 3.000 manns en einhvers konar þumalputtaregla segir að fatlaðir geti verið 1% af heildaríbúafjölda. Auðvitað fer þetta eftir skilgreiningunni.
Tíma mínum er lokið og ég hef svarað flestöllum spurningunum þó ég hefði kosið að benda á eitthvað fleira. Námskeið Greiningar- og ráðgjafarstöðvar eru fyrst og fremst haldin í Reykjavík nema námskeið fyrir fagfólk sem verða haldin úti á landi. Spurt var um frekari liðveislu. Fjármagnið sem fór til hennar var á milli 50 og 60 millj. kr. á sl. ári.
Virðulegi forseti. Ég tel að ég hafði náð að svara allflestum spurningunum sem beint var til mín en að öðru leyti hef ég skráð hjá mér allar ábendingar sem komu og ég veit að þær verða skoðaðar vel og nýttar í þágu málaflokksins í ráðuneytinu.