[15:51]
Björn Bjarnason :
Hæstv. forseti. Hér fara fram umræður um mikilsverð málefni og fróðlegar umræður á grundvelli góðra gagna sem unnin hafa verið í hendur okkar á vegum stjórnarskrárnefndar. Mér finnst að málið hafi verið lagt prýðilega fyrir okkur þingmenn til athugunar og skoðunar þó ég taki undir með þeim sem hafa
lýst þeirri skoðun sinni að tíminn til þess að fjalla um þetta mikilvæga mál sé mjög naumur og e.t.v. hafi verið ástæða til þess að standa öðruvísi að málatilbúnaði ef þannig mætti að orði komast.
Ég hef sjálfur verið mikill áhugamaður um það að mannréttindaákvæði í íslenskri löggjöf yrðu færð í nútímalegt horf og á þessu kjörtímabili hefur verið unnið að því markvisst fyrir frumkvæði ríkisstjórnarinnar og nú allra stjórnmálaflokkanna að standa þannig að málum því að bæði hefur mannréttindasáttmáli Evrópu verið festur í lög og nú erum við með til 2. umr. þessar breytingar á stjórnarskránni. Það kemur fram í þskj. 389, í grg. við frv. til stjórnarskipunarlaga en þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
,,Í athugasemdum við frv. til laga um mannréttindasáttmála Evrópu er lýst þeirri skoðun að lögfestingin hafi allt að einu þau óbeinu áhrif að ríkari tilhneiging verði en áður til að beita rúmri skýringu á stjórnarskránni til samræmis við sáttmálann þar sem það gæti átt við, en ákvæði stjórnarskrárinnar séu fáorð og komin mjög til ára sinna. Jafnframt kemur fram í athugasemdum að lögfesting mannréttindasáttmálans sé ekki framtíðarlausn. Lýst er þeirri skoðun nefndarinnar sem undirbjó frv. að nauðsynlegt sé að endurskoða mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar, ekki síst með hliðsjón af mannréttindasáttmálanum.``
Þetta kom sem sagt fram í grg. með frv. til laga um lögfestingu á mannréttindasáttmála Evrópu sem var samþykkt samhljóða á Alþingi og er nú orðinn að íslenskum lögum. Þarna er mælt með því annars vegar að menn túlki ákvæði mannréttindasáttmálans á þann veg að þau að nokkru leyti víki almennum lögum til hliðar ef þannig ber undir en við höfðum einnig áhyggjur af því sem að þessu máli störfuðum á sínum tíma að frumkvæði hæstv. dómsmrh. að það væri nauðsynlegt að ákvæði mannréttindasáttmálans og það sem þar stendur fengi ótvíræða, má segja, yfirburðastöðu í íslenskri löggjöf og það væri náttúrlega best gert með því að veita mannréttindasáttmálanum eða einhverjum ákvæðum hans stjórnarskrárvernd.
Nú hefur sú leið verið farin, eins og hér liggur fyrir, að endurskoða mannréttindakafla stjórnarskrárinnar og Alþingi tók um það ákvörðun á Þingvöllum 17. júní sl. að stefnt skyldi að því að þessu starfi yrði lokið á kjörtímabilinu. Ég er þeirrar skoðunar að það hafi komið fram meiri áhugi á þessu máli þegar þetta þskj. 389 var lagt fram en menn höfðu jafnvel getað búist við. Það lýsir því að í landinu er mjög mikill áhugi á því að bæði íslensk löggjöf og einnig stjórnarskráin séu þannig úr garði gerð að þau séu í sem bestu samræmi við hugmyndir manna um alþjóðlegar skuldbindingar og um þá þróun sem á sér stað hvarvetna um heiminn, a.m.k. í lýðfrjálsum löndum, til að tryggja mannréttindi.
Ég hef ekki lesið allar þessar álitsgerðir enda hef ég ekki fengið í hendur nema hluta af þeim en þar kemur fram áhugi á því hjá ýmsum álitsgjöfum að fleiri alþjóðasamningar á borð við mannréttindasáttmála Evrópu verði festir í íslensk lög. Mér finnst í framhaldi af þessum hugmyndum og í ljósi þess mikla áhuga sem er á þessum málum almennt að þá eigi ríkisstjórnin að standa þannig að málum í framhaldinu að hugað verði að því að lögfesta fleiri af þessum alþjóðasamningum. Það kunni að koma til móts við mörg skynsamleg ráð sem gefin hafa verið í þessum tillögubúnaði öllum og það eigi að nýta þann byr sem umræður um mannréttindamál hafa fengið í tilefni af framlagningu þessa frv. og þeirra umræðna sem um það hafa verið til að huga að lögfestingu á fleiri alþjóðasamningum sem Ísland er aðili að og einnig verði að vinda bráðan bug að því að tryggja að Ísland standi að fullu og öllu við þær skuldbindingar sem ríkið hefur gengist undir með aðild að þessum samningum. Þetta er ákaflega mikilvægt og ekki síður mikilvægt heldur en að breyta mannréttindaákvæðum stjórnarskrárinnar og færa þau í nútímalegra horf.
Gagnrýnin hefur sem sagt bæði beinst að efni málsins en ekki síður að forminu eða aðferðinni. Hér hefur áður í umræðunum verið vitnað til álits sem kom frá Dómarafélaginu og dags. er 15. febr. 1995. Hv. 10. þm. Reykv. gerði það en ég vil ítreka það því ég tel að þau eigi erindi hér inn í umræðurnar þessi sjónarmið þannig að umræðurnar gefi mynd af þeirri gagnrýni sem á okkur alþingismenn hefur komið vegna þessa máls og hvernig að því hefur verið staðið og sjálfsagt að menn velti því fyrir sér. Það segir, með leyfi hæstv. forseta, í áliti Dómarafélagsins:
,,Leggja verður á það sérstaka áherslu að vanda verði til þeirra breytinga á stjórnarskrá lýðveldisins sem Alþingi fjallar nú um. Það er sérstaklega varað við því að frv. til breytinga sé knúið í gegn fyrir lok þessa þings af þeirri ástæðu einni að búið var að ákveða að gera það. Slík má ekki vera forsenda aðgerða í jafnmikilvægu máli. Minnt er á að á Þingvöllum lofaði Alþingi aðeins að ,,stefnt`` yrði að þessu takmarki og með því að almennri umræðu hefur verið hrundið af stað er þegar búið að uppfylla fyrirheitið að hluta og þýðingarmikið skref stigið. Fjögur ár eru ekki langur tími á mælikvarða stjórnarskrár, en fljótfærnisleg vinnubrögð geta valdið miklum skaða með því að veikja tiltrú manna á stjórnarskránni og ekki síður stjórnarskrárgjafanum.
Annað sem veikt gæti traust fólks á stjórnarskrárgjafanum væri það að ekki væri gefinn kostur á nægilegri umræðu um málið. Mannréttindi eru réttindi sem mönnum ber sem mönnum og eru nauðsynleg hamingju þeirra og þroska. Þau eru ekki gjöf valdhafa til borgaranna heldur er það frumskilyrði þess að menn afsali sér náttúrulegu frelsi sínu í hendur stjórnvalda og lúti því að lífi þeirra sé skipað með lögum, að mannréttindi séu virt og varðveitt. Þrátt fyrir það að ekki séu í núgildandi stjórnarskrá ákvæði um að breytingar á henni skulu lagðar fyrir þjóðina til ákvörðunar í þjóðaratkvæðagreiðslu þá er ljóst að ætlun stjórnarskrárgjafans var að hvers konar breytingar yrðu lagðar fyrir dóm þjóðarinnar. Sá háttur sem hafður er á nær hins vegar ekki tilgangi sínum vegna þjóðfélagslegra og stjórnmálalegra aðstæðna sem öllum eru ljósar. Það munu hins vegar einungis fáir einstaklingar huga að stjórnarskrárfrv. þegar þeir ákveða hverjum þeir greiða atkvæði sitt auk þess sem í þessu tilviki standa allir flokkar að frv. Það mun því ekki fara
fram í raun nein könnun á vilja þjóðarinnar. Slík könnun sem að sjálfsögðu á að fara fram verður við núverandi aðstæður aðeins gerð með kynningu og umræðu. Það er réttur borgaranna að fá slíka umræðu og skylda Alþingis að sjá til þess að hún fari fram. Þeirri skyldu hefur að hluta verið sinnt með kynningu frv. og auglýsingu eftir athugasemdum en hún er ekki uppfyllt að því er varðar þau tímamörk sem umræðunni og umsagnaraðilum eru sett.
Önnur mikilvæg ástæða fyrir því að veita nægan tíma til umræðu er að ákveðinn hugmyndafræðilegur ágreiningur hefur komið upp. Má þar t.d. nefna mannréttindahugtakið sjálft og hugtakið efnahagsleg og félagsleg réttindi. Hér er um erfið og flókin atriði að ræða sem ekki hafa verið rædd og hugsuð mikið á Íslandi. Það virðist því bæði eðlilegt og rétt að leyfa þeirri umræðu sem nú er hafin að slíta barnsskónum og ná nokkrum þroska áður en stjórnarskrárákvæði sem helst eiga að standa um alla framtíð eru sett um þessi atriði.``
Ég vildi lesa þetta upp og get sjálfur tekið undir mikið af því sem þarna stendur því að ég er þeirrar skoðunar að ákvæði í stjórnarskránni um breytingar á henni séu þess eðlis að það verði að hafa í huga óskir um tækifæri til að veita umsagnir og líta á málin og ræða þau gaumgæfilega og í sjálfu sér sé það nýmæli í störfum Alþingis, stjórnarskrárgjafans, að standa þannig að málum eins og hér hefur verið gert, að samþykkja fyrst að ákveðnu máli skuli lokið fyrir ákveðin frest og síðan taka til við að ræða efni málsins og ræða það síðan í ljósi þess að það verði að ljúka því á ákveðnum tíma. Ég held að þessi aðferð sem hér hefur verið viðhöfð sé í raun og veru ekki í samræmi við það sem menn ætluðu sér með hliðsjón af 79. gr. stjórnarskrárinnar eins og hún liggur nú fyrir og lagt er út af, t.d. í bók Ólafs Jóhannessonar og Gunnars G. Schrams, Stjórnskipun Íslands, en ný útgáfa af þeirri bók var einmitt að berast mér í hendur í gær. Þar stendur, með leyfi forseta, m.a. um 79. gr. stjórnarskrárinnar:
,,Málsmeðferðin er hér af ásettu ráði þung í vöfum og ljóst að tímafrestir eru allir mun lengri en þegar um venjulegar lagabreytingar er að ræða.``
Það er minnt á það í þessari nýju útgáfu af þessari ágætu bók að í tillögum stjórnarskrárnefndar, sem hún birti 1983, og í stjórnarskrárfrv. sem borið var fram sama ár af formanni nefndarinnar, Gunnari Thoroddsen, var lagt til að 79. gr. stjórnarskrárinnar yrði breytt á þá lund að það færi fram þjóðaratkvæðagreiðsla um breytingar á stjórnarskránni. Þannig hefur hingað til verið litið þannig á að allar breytingar á stjórnarskránni ættu að vera með þeim hætti að mönnum gæfist góður tími til að ræða málið, velta því fyrir sér og skoða það og heyra ólík sjónarmið.
Það er einnig nýmæli, má segja, í þeirri aðferð sem hér er beitt að taka fyrir sérstakan kafla stjórnarskrárinnar í stað þess að leggja hana alla undir þegar verið er að endurskoða þetta grundvallarskjal íslenskrar stjórnskipunar. Það hefur komið fram í umræðunum að þingmenn og þeir sem hafa tekið þátt í þessu starfi hafa allir ýmislegt annað til málanna að leggja, aðrar breytingar, en við erum að tala um. Sjálfur átta ég mig ekki á því hvort þessi tillaga um eignarréttarfyrirvara varðandi auðlind hafsins eigi heima í VII. kafla stjórnarskrárinnar. Eða hvort ýmislegt af því sem hv. þm. Ragnar Arnalds nefndi séu atriði sem hann hefur gefið eftir af því að hann taldi að þau ættu heima í VII. kafla stjórnarskrárinnar eða hvaða kafla við erum í raun og veru að tala um þegar um atriði eins og þetta er að ræða. T.d. hvort eignarréttur á auðlindum sjávar snertir eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar eða hvort menn eru að hugsa um einhver ný svið í stjórnarskránni sem lúta náttúruvernd og útivistarrétti og öðru slíku eða vernd dýra. Varla fellum við það beint undir mannréttindi. Mér finnst því sumt af þessu vera utan við það sem við einsettum okkur að klára, þ.e. VII. kafla stjórnarskrárinnar. ( RA: Tillögurnar eru um fleira en mannréttindi.) Já, það eru þarna nokkur atriði í VII. kaflanum og samþykktirnar hafa náttúrlega gengið fyrst og fremst út á það hér í þinginu að endurskoða mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar.
En í ljósi þeirra miklu umræðna sem orðið hafa um aðferðirnar sem Alþingi hefur beitt þá hljótum við alþingismenn að búa okkur undir það að þetta mál verði kannski þeim mun meira áberandi í kosningunum sem fyrir dyrum standa en ella hefði verið og við þurfum að búa okkur undir það að þetta mál verði til umræðu og kannski þær aðferðir sem við höfðum beitt í meðferð málsins og verður þá að taka þátt í þeim umræðum. En það er alveg ljóst að við erum ekki hér og nú endanlega að ákveða hvernig þessu verður háttað því að þessar tillögur þurfa að koma að nýju fyrir Alþingi eftir kosningar og verði einhverjar breytingar gerðar á þessum tillögum þá þarf að bera málið að nýju upp. En ég vil leggja á það áherslu að ég lít þannig á að eftir að kosið hefur verið til nýs þings, þótt það komi saman til stuttra funda í vor og hittist ekki til reglulegra funda fyrr en næsta haust, þá legg ég áherslu á það að menn líti til þess að þá er væntanlega að hefjast 119. löggjafarþingið og það standi lengur en nokkra daga eða vikur í vor og menn gefi sér tíma til að þetta mál verði skoðað og ef ástæða þykir til og ef fram koma einhverjar athugasemdir þá taki menn hliðsjón af því þar sem ég tel ákaflega mikilvægt að það verði reynt að ná sem víðtækastri sátt um málsmeðferðina a.m.k. og menn séu ekki að deila á stjórnarskrárgjafann fyrir það að standa illa að málinu. En það er mikilvægt fyrir okkur að afgreiða þetta mál á fyrsta þingi eftir kosningar því að annars fellur það dautt niður. Ég varpa því hér fram og spyr og einnig væri fróðlegt að vita hvort nefndin hefði eitthvað rætt um það í sínum störfum hvernig hún lítur á það að kosningum loknum og hvað menn eiga von á því að þetta geti tekið langan tíma eftir að það kemur aftur fyrir þingið þegar kosið hefur verið. Eins og segir í bók Ólafs Jóhannessonar á stjórnarskrárfrv. sem Alþingi hefur samþykkt að ganga í gegnum hreinsunareld og á að samþykkjast aftur á Alþingi áður en það kemur til staðfestingar forseta.
Þetta eru atriði sem við verðum að hafa í huga og mér finnst að við getum komið til móts við þá gagnrýnendur sem hafa fundið að málsmeðferðinni með því að huga að framhaldinu því að það er alveg ljóst að málinu er ekki fulllokið á þessu þingi og stjórnarskráin sjálf gerir ráð fyrir því að um mál af þessu tagi þurfi að fjalla á tveimur þingum. Þessar hugleiðingar þótti mér nauðsynlegt að koma fram með í ljósi þeirrar gagnrýni sem fram hefur komið á málsmeðferðina hér og tel að við höfum ekki útilokað neinn frá því að láta skoðun sína í ljós og ef menn vilji beita sér í málinu, þá geti þeir gert það bæði í komandi kosningum og einnig gagnvart því þingi sem kemur saman að þeim loknum.
Ég tel að nefndin hafi í breytingartillögum sínum komið til móts við margt af því sem þótti gagnrýnisvert í hinum upphaflegu tillögum, en tillögurnar sem hér voru lagðar fram eru, eins og menn muna, aðrar tillögur en lágu fyrir þegar við samþykktum þáltill. á Alþingi 17. júní sl. Málið hefur verið vel rætt og margir hafa komið að því og margar tillögur komið fram en að lokum þurfa menn auðvitað að taka afstöðu, velja eina tillögu umfram aðra. Tillögurnar voru lagðar fram og síðar kynntar og auglýstar og menn höfðu tækifæri til þess að segja álit sitt á þeim.
Ég vil aðeins nefna nokkur atriði í nál. sem vöktu hjá mér spurningar og vekja máls á einu atriði sem ég tel að sé þess eðlis í brtt. nefndarinnar að ég á mjög erfitt með að fallast á það. En ég tek undir með nefndinni þar sem hún segir, með leyfi forseta:
,,Ekki þykir heppilegt að ákvæði stjórnarskrár séu of ítarleg þar sem sú hætta er fyrir hendi að gagnályktun verði beitt gagnvart öðrum mikilvægum samningsbundnum atriðum sem ekki eru tekin með í stjórnarskrá.``
Ef þessi skoðun hefur verið höfð að leiðarljósi við gerð þessa texta og breytingartillagnanna þá tel ég það mjög lofsvert því að þarna er einmitt vakið máls á hættu sem menn verða að varast við jafnviðkvæman texta og texti stjórnarskrárinnar er. Þó held ég að allir sanngjarnir menn sem líta á þann texta sem við erum nú að ræða og munum vonandi samþykkja áður en þessu þingi lýkur sjái að hann er með nokkrum öðrum hætti en textar annarra greina stjórnarskrárinnar. Hann er lengri og ítarlegri, þannig að þarna hefur verið gengið lengra í textasmíði en áður, en vonandi er staðið þannig að málum að þessi meginregla sem fram kemur í áliti nefndarinnar sé í heiðri höfð og orðalag á einstökum greinum stofni ekki til vandræða við túlkun. Á bls. 3 í áliti nefndarinnar er rætt um neyðarrétt og stöðuna á neyðartímum og nefndin segist hafa fjallað um hvort það ætti að setja ákvæði varðandi stjórnskipulegan neyðarrétt í stjórnarskrána en hafnar því og segir, með leyfi forseta:
,,Ákvæðið gæti því reynst næsta haldlítið ef slík upplausn ætti sér stað. Ekki er því lagt til að ákvæði um almennan neyðarrétt verði í stjórnarskránni. Það er skoðun nefndarinnar að öll stjórnarskrárákvæði beri alltaf að hafa í heiðri, jafnt á neyðartímum sem og öðrum tímum, og því verður að treysta.``
Mér finnst ástæða til að spyrja um það hvort nefndin líti svo á að það fordæmi sem er í íslenskri stjórnmálasögu um beitingu stjórnskipulegs neyðarréttar skuli að engu haft og það kunni ekki að koma til þeirra atvika hér í okkar stjórnmálalífi að menn hafi rétt eins og gert var á sínum tíma til að grípa til þess sem nefnt er stjórnskipulegur neyðarréttur og hvort það hafi verið rætt og tekin afdráttarlaus afstaða til þess af nefndarmönnum að þessi réttur væri ekki lengur fyrir hendi. Hingað til hafa menn talið að á Íslandi giltu reglur sem viðurkenndu stjórnskipulegan neyðarrétt og var gripið til þeirra þegar Íslendingar tóku mál sín í sínar hendur við hernám Dana eins og alþingismenn muna vafalaust.
Ég set einnig spurningarmerki við þessar hugleiðingar um jákvæða mismunun sem svo er kölluð. Ég spyr sjálfan mig hvernig á þessu yrði tekið í raun ef á reyndi eins og segir í áliti nefndarinnar, með leyfi forseta:
,,Nefndin álítur að í jafnræðisreglunni felist þessi heimild ef beiting hennar byggist á málefnalegum forsendum.``
Þessi setning hefur kannski verið málamiðlun innan nefndarinnar og þjónað þeim tilgangi að menn sameinuðust um þessar tillögur en ég leyfi mér að setja spurningarmerki við gildi hennar. Þetta hugtak, jákvæð mismunun, finnst mér næsta sérkennilegt og sé einmitt hugtak sem menn geta notað í mannréttindaumræðum eða réttara sagt misnotað og það beri að varast allar slíkar reglur og það beri frekar að túlka ákvæði samkvæmt orðanna hljóðan og ekki telja að í þeim felist einhver leyndur skilningur sem aðrir en innvígðir eigi erfitt með að átta sig á.
Ég vík þá að því atriði sem helst hefur sætt gagnrýni, þ.e. spurningunni um málfrelsið. Þar hefur nefndin gert tillögu til breytinga til að koma til móts við þau sjónarmið og þá gagnrýni sem fram kom á upphaflegu tillögurnar. Í stað þess að taka inn í tillögur sínar orðrétt það sem stendur í 2. mgr. 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þá velur nefndin að fara, ef ég hef skilið það rétt, einhvers konar millileið en ég velti því fyrir mér hvort ekki hefði verið skynsamlegra að taka á málinu eins og gert er í mannréttindasáttmála Evrópu. Við höfum lögfest þann sáttmála, eins og ég sagði, og það hefur komið fram og liggur fyrir að menn vilja að sá sáttmáli hafi jafnvel aðra stöðu en almenn lög þó að menn geti ekki notað það nema í orði kveðnu í raun og veru en á þetta hugtak hefur reynt fyrir Mannréttindadómstól Evrópu og um þetta hugtak hafa farið fram miklar umræður og að ýmsu leyti hefði það kannski verið skilmerkilegra og ótvíræðara að taka ákvæðið eins og það er í mannréttindasáttmálanum.
Varðandi það sem segir um félagafrelsið þá finnst mér að hugleiðingarnar í áliti nefndarinnar séu því til skýringar hvaða skilning menn leggja í þetta en hið sama á við um þá útleggingu alla eins og annað, við alþingismenn eigum ekki síðasta orðið um þau mál. Þótt vafalaust séu skoðanir okkar einhver leiðbeining ef til ágreinings kemur eða deilna þá vil ég um þetta atriði segja og það sem stendur í greinargerðinni, sérstaklega þar sem rætt er um forgangsréttarákvæðin, að það er rétt að ég tel að réttur manna til þess að standa utan félaga raski í sjálfu sér ekki forgangsréttarákvæðum í kjarasamningum enda hafa menn rétt til þess að semja í frjálsum samningum um slík atriði. Ef menn eru að velta fyrir sér hvort forgangsréttarákvæðin brjóti í bága við einhverjar reglur sem við höfum sett á Alþingi, þá mundi ég ætla að það væri helst í sambandi við aðildina að Evrópska efnahagssvæðinu því að forgangsréttarákvæði sem veita einstaklingum hér á landi forréttindi til vinnu á einhverju ákveðnu landsvæði eða félagssvæði kynnu að vera talin brjóta í bága við samninginn um Evrópska efnahagssvæðið þar sem allir íbúar á svæðinu eiga að sitja við sama borð hvar sem þeir búa. Það væri einkennilegt ef útlendingar hér á landi nytu meiri réttinda en Íslendingar ef þeir kæmu hér og sæktust eftir vinnu og gætu vísað til þess að þeir þyrftu ekki að lúta forgangsréttarákvæðum í íslenskum kjarasamningum því að þeir kæmu hingað á grundvelli samningsins um Evrópska efnahagssvæðið sem mælti fyrir um það að ekki mætti leggja neinar landfræðilegar hindranir í götu manna sem vildu leita sér eftir vinnu.
Þá segir í greinargerðinni, með leyfi forseta:
,,Þá verður heldur ekki litið svo á að umsamin skylda launþega til að greiða gjöld til stéttarfélaga sé félagsskylda af þeim meiði sem ákvæði þetta nær til.``
Ég get tekið undir þetta. Ég get tekið undir það að semji menn um það að greiða gjöld til stéttarfélaga þá séu þeir bundnir af þeim samningi. Vandinn er hins vegar sá í þessu máli að það hefur verið gert að menn hafa samið fyrir hönd annarra um að greiða til stéttarfélaga og þó svo þessir menn séu ekki í félögunum. Sá vandi kann að koma upp í þessu efni og sérstaklega væri áhugavert að vita hvort í nefndinni hafi verið rætt um það hvað sé um ákvæði í lögum sem skylda menn til þess að greiða til stéttarfélaga þótt þeir séu ekki í félögunum. Þannig lagaákvæði eru t.d. í lögum 94/1986, þar sem segir beinlínis, með leyfi hæstv. forseta:
,,Starfsmaður sem lög þessi taka til og eigi er innan stéttarfélags samkvæmt lögum þessum, greiði til þess stéttarfélags, sem hann ætti að tilheyra, gjald jafnt því sem honum bæri að greiða væri hann í því, enda fari um laun hans og önnur starfskjör samkvæmt samningum þess samkvæmt nánari ákvörðun fjmrh. eða sveitarstjórnar. Þá ákvörðun skal tilkynna viðkomandi stéttarfélagi.``
Var fjallað í nefndinni um það hvort þetta ákvæði væri þess eðlis að ástæða væri til að líta á það ef þessi breyting, sem vonandi verður samþykkt, yrði að stjórnarskrárákvæði því að hér stendur í áliti nefndarinnar:
,,Þá verður heldur ekki litið svo á að umsamin skylda launþega til að greiða gjöld til stéttarfélaga sé félagsskylda af þeim meiði sem ákvæði þetta nær til.``
Þarna er um umsamda skyldu að ræða. Hér er um lagaskyldu að ræða til þess að greiða félagsgjöld þótt maður sé ekki í viðkomandi félagi. Þarna held ég að um sé að ræða atvik sem ég held að hljóti að koma til skoðunar varðandi rétt manna gagnvart félögum.
Ég er þá kominn að því atriði sem ég tel mjög erfitt að sætta sig við í brtt. nefndarinnar og það er þegar tekið er til við að nefna sérstaklega stjórnmálafélög og stéttarfélög og þar held ég að nefndin gangi í berhögg við þá línu sem lögð er í upphafi og ég las, með leyfi hæstv. forseta:
,,Ekki þykir heppilegt að ákvæði stjórnarskrár séu of ítarleg þar sem sú hætta er fyrir hendi að gagnályktun verði beitt gagnvart öðrum mikilvægum samningsbundnum atriðum sem ekki eru tekin með í stjórnarskrá.``
Þarna held ég að sú hætta kunni m.a. að skapast að með því að tilgreina sérstaklega stéttarfélög og stjórnmálafélög þá sé verið að skapa hættu á gagnályktunum þannig að þessum félögum sé veittur einhver meiri réttur en öðrum félögum. Enda finnst mér að þarna sé um stílbrot á stjórnarskránni að ræða. Ef litið er á texta hennar almennt þá held ég að það komi hvergi fyrir í texta stjórnarskrárinnar að menn noti orðalagið ,,þar með talið`` og skjóti inn í einhverjum tveimur eða þremur atriðum. Almennt séð er textinn skýr þótt það megi deila um hvernig eigi að túlka hann en svona atriði eins og þetta finnst mér stílbrot á stjórnarskránni auk þess sem mér finnst að það kalli yfir okkur þá hættu sem sjálf nefndin varar sérstaklega við í inngangi að ágætu áliti sínu.
Ég hef hér, hæstv. forseti, hreyft þeim atriðum sem komu upp í huga minn þegar ég skoðaði þetta mál í lokayfirferðinni. Eins og fram hefur komið höfum við ekki haft mikinn tíma til þess og vafalaust ef lengri tími hefði gefist hefði verið ástæða til að nefna fleira. Ég hef ekki staldrað við það sem ég fagna sérstaklega og það er margt og ég fagna því að þetta mál skuli komið á þetta stig sem nú er og samstaða náðst um þann texta sem fyrir okkur liggur en nauðsynlegt er að ræða þetta í þingsalnum eins og annars staðar í þjóðfélaginu og velta fyrir sér hvað í raun og veru felst í ýmsu af því sem þarna stendur.
Ég sakna þess, eins og hv. 10. þm. Reykv., að niður skuli felld 78. gr. núgildandi stjórnarskrár um að sérréttindi sem bundin eru við aðal, nafnbætur og lögtign megi eigi taka í lög, en þó sakna ég þess sérstaklega að niður skuli felld 75. gr. þar sem segir, með leyfi forseta:
,,Sérhver vopnfær maður er skyldur að taka sjálfur þátt í vörn landsins, eftir því sem nákvæmar kann að verða fyrir mælt með lögum.``
Ég tel að þessi stjórnarskrárgrein, sem við höfum sem betur fer aldrei þurft að grípa til, hafi meira
en táknrænt gildi ef á reynir og ég sakna hennar úr stjórnarskrártextanum og hefði talið að okkar samkomulag um þetta mál hefði átt að byggjast á því að ekki yrðu felldar úr greinar beinlínis sem einstakir þingmenn eða fulltrúar þeirra í nefndinni lögðu áherslu á að væru inni. Ég hefði talið að það væri eðlileg forsenda í samkomulaginu að ef menn legðu áherslu á að greinar eins og þessar tvær stæðu inni, þá væri það sá grunnur sem menn byggðu á þegar þetta starf hæfist. En við stöndum frammi fyrir þessu og ekki mun ég gera tillögu um breytingar á þessu til þess að rjúfa ekki það mikilvæga samkomulag sem hér hefur tekist. Varðandi þetta með stéttarfélögin og stjórnmálafélögin, þar mun ég íhuga minn gang hvaða afstöðu ég tek í því máli.
Ég sakna þess einnig, hæstv. forseti, og það skulu vera mín lokaorð, að ekki skuli þegar mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar eru endurskoðuð með jafnprýðilegum hætti og hér hefur verið gert hafa tekist samkomulag um breytingar á kosningalöggjöfinni eða kjördæmamálinu eða hvað við eigum að kalla það. Í mínum huga er það helsta vandræðamálið varðandi mannréttindi á Íslandi hve landsmenn standa misjafnt að vígi þegar þeir ganga að kjörborðinu. Það hefur komið fram í ýmsum athugasemdum eða álitsgerðum sem borist hafa vegna þessa máls að menn telja að það hefði einnig átt að líta á jafnvægi í atkvæðaþunga við endurskoðun á mannréttindakafla stjórnarskrárinnar. Eins og ég sagði í upphafi litu menn þannig á að það væri verið að fjalla hérna sérstaklega um VII. kaflann og undir það falla málefni eins og varðandi sveitarfélög og annað, trúfélög, en ég sakna þess mjög að þegar við göngum frá þessu máli skulum við skilja þetta stóra mál eftir, þetta misréttismál í íslensku þjóðfélagi, því að hvarvetna um heiminn þar sem menn ræða um mannréttindi og lýðréttindi þá er jafn réttur manna við kjörborðið talinn grundvallarréttur sem verði að hafa í huga þegar tekið er á mannréttindamálum.
Því miður hefur ekki neitt miðað í því máli á þessu kjörtímabili og þegar menn gera heitstrengingar um það hverju þeir ætla að vinna að þegar stjórnarskráin verður frekar til umræðu hér þá get ég gefið þá heitstrengingu að ég mun vinna áfram að því að draga úr misréttinu varðandi atkvæðaþungann og hefði raunar vonað að lengra miðaði í því máli á þessu kjörtímabili sem nú er að ljúka.