[14:47]
Flm. (Hjörleifur Guttormsson) :
Virðulegur forseti. Ég þakka þátttöku hv. alþm. og hæstv. ráðherra í umræðunni og þann vilja sem fram hefur komið, bæði frá hv. 3. þm. Reykv. og hæstv. umhvrh. fyrir hönd iðnrh., sem er fjarverandi, til að vinna sig fram til lausnar í þessu stóra máli. Það var gagnlegt að fá fram sjónarmið hæstv. forsrh. við umræðuna þó ég saknaði kannski af hans hálfu þeirrar áherslu á nauðsyn þess að ganga frá löggjöf hið fyrsta um þetta efni. Ég vænti þess að ekki sé heldur fyrirstaða í því efni af hálfu hæstv. forsrh. enda er málið bundið samkvæmt stjórnarsáttmála sem ætti að vera einhvers virði á stjórnarheimilinu að reyna að standa við.
Mér þótti það athyglisvert sem kom fram hjá hv. 1. þm. Norðurl. v. í þessu efni en hann vitnaði til þeirrar greinargerðar sem hann studdist við í nefndarstarfi á sínum tíma þar sem hann myndaði minni hluta. Það væri mat manna að stefna frv., sem hér liggur fyrir varðandi orku fallvatna og væntanlega einnig þá varðandi jarðhitaréttindin, stangaðist á við stjórnarskrá. Því þyrfti að athuga um breytingar á stjórnarskránni til þess að unnt væri að ganga frá lögfestingu í þá veru sem hér er gerð tillaga um eða eftir því sem samkomulag gæti tekist um við frekari athugun málsins á milli flokka á hv. Alþingi.
Ég tek það skýrt fram og tel ástæðu til þess vegna umræðunnar, virðulegur forseti, að það er og var mat okkar flutningsmanna málsins að sú löggjöf sem er lögð til, bæði varðandi jarðhitaréttindi og orku fallvatna, rúmist innan óbreyttrar stjórnarskrár. Fyrir þessu eru færð rök sem ég tel vera gild enn í dag í greinargerð með frv., í II. kafla þess og einnig síðar í IV. kafla frv. um jarðhitaréttindi þar sem allítarlega er út í þessi mál farið og leiddir fram fræðimenn sem hafa verið taldir mjög traustir í þessum efnum.
Ég leyfi mér, virðulegur forseti, að vitna aðeins í greinargerðina að þessu gefna tilefni. Það segir í II. kafla, með leyfi forseta:
,,Eins og fram kemur í lýsingu á settum lögum um jarðhita hér að framan hefur í löggjöf verið byggt á þeirri meginstefnu að landeigendur hefðu umráða- og eignarrétt á jarðhita bæði á og í jörðu. Þessum rétti hafa verið sett ýmis takmörk en enga reglu eða ábendingu er að finna í löggjöf um það hversu djúpt í jörðu niður forræði landeiganda á jarðhita nær né heldur er í íslenskum rétti að finna reglu sem kveður á um takmörk eignarráða landeiganda niður á við. Fræðimenn hafa talið að þau nái svo langt niður sem nauðsynlegt er að leyfa til þess að landeigandinn geti haft þau not af landi sínu sem heyra til venjulegrar hagnýtingar á landi, sjá t.d. Ólafur Lárusson: Eignaréttur, bls. 46.
Í frumvarpi þessu er á því byggt að eignarrétti að landi geti löggjafinn sett almennar takmarkanir, þó þannig að ekki brjóti í bága við rétt landeiganda til að hafa þau not af landi sínu sem heyra til venjulegrar hagnýtingar á landi.``
Síðar í greinargerðinni segir:
,,Áður hefur verið vísað til þess sem Ólafur Lárusson sagði í ritinu Eignaréttur. Árið 1956 var lagt fyrir Alþingi frumvarp til laga um jarðhita í 66 greinum og 9 köflum. Í 8. gr. frumvarpsins var svohljóðandi ákvæði: ,,Ríkið á allan rétt til umráða og hagnýtingar jarðhita, sem liggur dýpra eða sóttur er dýpra en 100 metra undir yfirborð jarðar, sbr. þó 14. gr.`` Með frumvarpi þessu fylgdi ritgerð eftir Ólaf Jóhannesson sem bar nafnið: Um eignar- og umráðarétt að jarðhita. Ritgerð þessi er ítarlegasta lögfræðilega greinargerðin um þessi efni sem rituð hefur verið á íslensku. Í henni er fjallað um hversu háttað sé að íslenskum lögum eignar- og umráðarétti að jarðhita, hver stefna muni í þeim efnum hallkvæmust hagsmunum bæði einstaklinga og þjóðarheildar og skipun löggjafar á þessu sviði hjá öðrum þjóðum.
Niðurstöður Ólafs Jóhannessonar voru þær að þótt réttur landeigenda til umráða og hagnýtingar jarðhita á landi sínu sé, að því er virðist, litlum skorðum bundinn að núgildandi lögum þá megi auðvitað setja honum ýmis takmörk með nýrri löggjöf ef ástæða þykir til. Enn fremur segir Ólafur að það sé sanngjörn regla og í samræmi við eðli máls að sérstök náttúruauðæfi, sem enginn einstakur hefur átt þátt í að skapa, séu sameign þjóðarinnar allrar. Með löggjöf þeirri, sem gerð var tillaga um, væri ekki gengið of nærri hagsmunum landeigenda. Þeir héldu eftir nægilegri orku til sinna eðlilegu þarfa. Lokaorð ritgerðar Ólafs um ákvæði frumvarpsins um umráðarétt ríkisins neðan 100 metra dýpis eru þessi: ,,Og slík löggjafarákvæði mundu ekki brjóta í bág við eignarréttarvernd stjórnarskrárinnar. Er það augljóst þegar litið er til þeirrar löggjafar sem sett hefur verið í öðrum löndum um hliðstæð efni, enda þótt þar séu svipuð eða samhljóða ákvæði um friðhelgi eignarréttar, sbr. það sem sagt er hér að framan um Danmörk.``
Rétt er og að vitna til ummæla dr. Bjarna Benediktssonar í greinargerð með frumvarpi til laga sem hann flutti á Alþingi 1945, um viðauka við lög nr. 98/1940, um eignar- og notkunarrétt jarðhita (Alþingistíðindi 1945 A, bls. 434--435). Var lagt til að jarðboranir er ná dýpra en 10 metra mætti ekki framkvæma án leyfis ráðherra sem skyldi synja leyfis ef hætta kynni að vera á því að með jarðborunum væri spillt hagnýtingu jarðhita á eign annars manns sem þegar er hafin eða hagnýtingu síðar meir, enda sé sú hagnýting jarðhitans mun verðmeiri en sú hagnýting sem stefnt er að með hinni fyrirhuguðu jarðborun.
Ekki var í frumvarpinu ákvæði um bætur, enda segir m.a. í greinargerð með því: ,,Hér er aðeins um almenna takmörkun á eignarréttinum að ræða, sem löggjafarvaldinu er heimilt að setja, þrátt fyrir ákvæði stjórnarskrárinnar um friðhelgi eignarréttarins.`` Í frumvarpi þessu var því lagt til að unnt væri að svipta landeiganda rétti til hagnýtingar jarðhita neðan 10 metra dýpis ef hætta kynni að vera á því að það spillti
byrjaðri eða væntanlegri hagnýtingu jarðhita á landi annars manns. Taldi dr. Bjarni Benediktsson þetta almenna takmörkun eignarréttar sem heimil væri án bóta. Virðast því fræðimennirnir Bjarni Benediktsson og Ólafur Jóhannesson hafa verið sammála í aðalatriðum um þetta efni.``
Virðulegur forseti. Nánar er síðan að þessum atriðum vikið, spurningunni um stjórnarskrána og eignarréttinn, í IV. kafla greinargerðar um jarðhitaréttindi og ég ætla ekki að fara að lesa lengra í því efni hér, en þar er m.a. vísað til hæstaréttardóma sem ástæða er til að vekja kannski athygli á áður en ég lýk máli mínu. Það segir í lok þessa kafla:
,,Um rétt ríkisins til að setja reglur um meðferð jarðhita utan einkaeignarlanda og neðan við 100 metra dýpi undir einkaeignarlöndum má vísa til dóms Hæstaréttar 19. febrúar 1981, um eignarrétt að botni Mývatns utan netlaga, og dóms Hæstaréttar 28. desember 1981, um eignarrétt að Landmannaafrétti. Í báðum tilvikum var einkaeignarréttarkröfum landeigenda hafnað, en kveðið á um rétt handhafa ríkisvaldsins til að setja reglur um yfirráð, meðferð og nýtingu náttúruauðæfa þessara.``
Ég kann auðvitað ekki að skýra og þekki ekki þau sjónarmið sem hæstv. forsrh. vísaði hér til, þar sem um var að ræða einhverja tilkvadda sérfræðinga stjórnarflokkanna. Og ef ég hef lesið rétt í ummæli eða svör hæstv. forsrh. við spurningum hv. þm. Svavars Gestssonar áðan þá virðist sem báðir hafi kveðið sömu vísuna í þeim efnum.
Ég hafði hins vegar ekki skilið hæstv. iðnrh. Alþfl. þannig að þeir mætu slík rök gild í þessu máli. Hæstv. iðnrh., nú starfandi, sá sem nú fer með þau mál í Stjórnarráði Íslands, Sighvatur Björgvinsson, lýsti mjög jákvæðum viðhorfum til þessara mála svo seint sem í apríl eða maí byrjun síðastliðnum og lágu þá væntanlega þessi sjónarmið fyrir. Þannig að ég held að það sé mikil þörf á því að það verði farið ofan í þessi efni. Þingið sameinist um það að reyna að setja löggjöf á þessum stóru sviðum mála á yfirstandandi þingi. Fresturinn gagnvart EES-samningnum er --- það hef ég fengið upplýst síðan ég talaði hér síðast --- til 1. janúar 1996, að ritari utanrmn. upplýsir, og það segir okkur að við þurfum að taka á þessu máli á yfirstandandi þingi og leitast við að setja skilmerkilega löggjöf um bæði þau efni sem hér liggja fyrir til umræðu.