[19:23]
Menntamálaráðherra (Ólafur G. Einarsson) :
Hæstv. forseti. Til mín hefur verið beint ærið mörgum fyrirspurnum og ég skal reyna að svara þeim eftir bestu getu. Ég veit þó fyrir fram að ég kemst ekki yfir að svara því öllu saman. Til þess hef ég ekki nægan tíma og sýnist líka að margt af því sem hér hefur komið fram mætti taka til sérstakrar athugunar og veit raunar að það verður gert við meðferð málsins í hv. menntmn.
Ýmsir hv. ræðumanna hafa komið að ákvæðunum um samræmd lokapróf í framhaldsskólanum og hv. þm. Valgerður Sverrisdóttir nefndi hér sérstaklega að slík próf kostuðu mikið fé og hún efaðist um að þeim peningum væri vel varið. Ég bendi á í því sambandi að þarna er fyrst og fremst verið að hugsa um hag nemendanna og tryggja jafnrétti þeirra. Ég held að það sé ekkert áhorfsmál að núverandi kerfi mismunar nemendum. Það kemur í ljós að nemendur hafa mismunandi undirbúning og það má kannski segja að það sé undir hælinn lagt hvað stendur á bak við tilteknar einkunnir í einstökum fögum, þær segja ekki það sama í hinum einstöku skólum. Það er ekki verið að tala um samræmd próf í öllum greinum heldur aðeins tilteknum greinum. Þetta geta aðrar þjóðir gert og ég sé ekki af hverju við ættum ekki að geta það líka.
Ég tel mig hafa upplýsingar um það að í flestöllum Evrópulöndum eru stúdentspróf samræmd. Ég veit að vísu um fjögur lönd þar sem það er ekki. Það er Grikkland, Spánn, Portúgal og Belgía.
Ég vil líka taka það fram að með samræmdum prófum er ekki á nokkurn hátt verið að stefna með því gegn áfangakerfinu. Þetta er eins og ég sagði til samræmis við það sem alls staðar er gert í löndunum hér í kringum okkur.
Hv. þm. Svavar Gestsson taldi gildandi lög nægilega góð og ég skildi hv. þm. þannig að í raun væri lagabreyting óþörf. Ég er ekki sammála því. Breytingar sem frv. leggur til eru í samræmi við þróun skólamála í nágrannalöndum. Það eru margar nýjungar sem löggjafarvaldið þarf að ræða og taka afstöðu til. Hjá því getum við ekki komist. Og það er ekki hægt að vera sífellt með tilraunir með heilu árgangana. Við verðum að móta opinbera skólastefnu fyrir framhaldsskólann. Í því sambandi vil ég líka taka skýrt fram að þeir sem að skólamálunum vinna við skólana sjálfa eiga ekki að bera ábyrgð á skipulagi námsins heldur framkvæmd þess.
Hv. þm. minntist á bréf mitt til Menntaskólans við Hamrahlíð á sínum tíma. Ég minni aðeins á í því sambandi að ákvörðun mín um að afturkalla námsskrána sem þar var verið að gera byggðist fyrst og fremst á þeim mótmælum sem komu frá Háskóla Íslands. Það var ástæðan fyrir því að ég féllst ekki á breytinguna sem þar hafði verið undirbúin.
Hv. þm. Svavar Gestsson talaði líka um, ef ég hef skilið hann rétt, að samningsstjórnun væri betri en reiknireglan sem þarna væri verið að fitja upp á í frv. og rifjaði upp í því sambandi skólasamning sem
hefði verið gerður við Fjölbrautaskólann í Garðabæ og ég held að ég hafi heyrt rétt að hv. þm. sagðist hafa gert þennan samning við Fjölbrautaskólann í Garðabæ á meðan hann var ráðherra. Ég kannast ekki við það. Ég kannast hins vegar við að ég gerði samning við Fjölbrautaskólann í Garðabæ og man ekki til að annar hafi verið í gildi þegar sá samningur var gerður. En það er nú ekkert aðalatriði. Þar var gerð tilraun sem hefur verið gerð skýrsla um og við höfum haft til athugunar í ráðuneytinu og ég held að út af fyrir sig megi læra margt af þeirri tilraun sem þar var gerð.
Hv. þm. gerði 15. gr. frv. að umtalsefni um inntökuskilyrðin og taldi að það væri verið að þrengja inngöngu í skólana og opnuð leið til þess að búa til inntökupróf í framhaldsskólann. Þetta er misskilningur hjá hv. þm. Matið á þarna eingöngu við um þá nemendur sem ætla í framhaldsskólann, ekki beint úr grunnskólanum. Það er möguleiki sem sagt fyrir þessa nemendur að komast á námsbrautir þó að þeir hafi ekki fullnægjandi árangur úr grunnskóla.
Hv. þm. spurði í sambandi við 38. gr. frv. hvort Alþfl. stæði að frv. Ég held að hann hafi þar átt sérstaklega við skólagjöldin. A.m.k. upphaf 38. gr. er samhljóða gildandi lögum um að ríkissjóður greiði samkvæmt lögum þessum rekstrarkostnað framhaldsskóla. Ég kem kannski aðeins seinna að því sem varðar innritunargjöldin sem skólanefnd ákveður skv. 7. gr., það er annað mál en skólagjöldin.
Um framhaldsdeildirnar hefur hv. þm. Pétur Bjarnason rætt og ég hef svo sem engu við það að bæta. Það er skoðun mín eins og hv. þm. Péturs Bjarnasonar að framhaldsdeildirnar eigi að vera á vegum framhaldsskólanna.
Skólanefndirnar hafa orðið að umtalsefni ýmissa hv. ræðumanna og sumir haft stór orð um hvernig ætlað er að skipa þær. Ég held að hv. þm. Svavar Gestsson hafi komist þannig að orði að engin glóra væri í því að menntmrh. eigi að skipa þrjá menn af fimm. Ég verð að segja á móti að ég á afar erfitt með að skilja þá miklu gagnrýni sem kemur á þessa tillögu. Ég sé ekki neitt að því og þykir eðlileg skipan mála að sá aðili sem greiðir allan rekstrarkostnað viðkomandi skóla, í þessu tilviki framhaldsskólans, hafi meiri hluta í skólanefnd. Sá ótti að ráðherra misbeiti valdi sínu með því að mér skilst að mesta hættan liggi í því að hann skipi alla þrjá sem sína flokksmenn --- ég sé ekki að það þurfi endilega að liggja í augum uppi að hann geri það. Hann getur gert það og ætti kannski engan að undra að hann treysti betur flokksmönnum sínum en öðrum en það þarf ekki að vera meginregla að hann geri svo. Í frv. segir að þeir þrír, sem ráðherra skipi, skuli að jafnaði vera búsettir á því svæði sem skólinn starfar. Það var gert vegna ábendinga sem komu frá ýmsum umsagnaraðilum að þannig var kveðið á um þetta atriði.
Margt fleira mætti segja um skipan skólanefndanna en mér þykir skipanin eðlileg, fyrst og fremst vegna þess að það er ríkið sem greiðir allan rekstrarkostnað skólans og þess vegna eðlilegt að meiri hluti skólanefndarinnar sé skipaður af ráðherra.
Hv. þm. spurði um hver ákvæði skólagjöldin sem getið er um í 7. gr. Hann kallar skólagjöld það sem segir í frumvarpsgreininni, með leyfi hæstv. forseta:
,,Skólanefnd ákveður upphæð gjalda er nemendum er gert að greiða við innritun í framhaldsskóla, svo sem innritunargjöld, efnisgjöld, pappírsgjöld og hlut nemenda í efniskostnaði vegna verklegrar kennslu í samræmi við reglur er menntmrh. setur. Halda skal bókhald um fjárreiður þessar. Um endurskoðun gilda sömu reglur og um annan rekstur.``
Ég sé ekki að í þessu felist nein hætta á að skólanefnd fari að leggja einhverjar ógnarbyrðar á nemendur. Ríkissjóður greiðir áfram rekstrarkostnað framhaldsskólans eins og segir í 38. gr. og þau ákvæði eru sem sagt óbreytt frá gildandi lögum.
Þá ræddi hv. þm. um af hverju aldursmarkið væri sett við 20 ára aldurinn. Reglugerðarákvæði um framhaldsskóla segir að aldursákvæðið sé 20 ár fyrir öldungadeildir, þ.e. samkvæmt gildandi lögum. Talað er um 18 ára aldur í 35. gr. gildandi laga en þar er verið að ræða um aðgang að dagskóla en ekki öldungadeildir.
Þá ræddi hv. þm. Svavar Gestsson um að breytt yrði kostnaðarhlutdeild við byggingu heimavista. Það gerði einnig hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon og eyddi löngu máli í þann hluta ræðu sinnar. Ég ætla að svara hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni um leið. Núna er það svo að heimavistarhúsnæði er greitt að fullu úr ríkissjóði. En með frv. er lagt til að þarna verði sama kostnaðarhlutdeild og við byggingu skólahúsnæðis, þ.e. að ríkið greiði 60% og sveitarfélögin sem standa að skólanum 40%. Þetta þykir sumum varhugavert og mér fannst t.d. hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon rugla saman kostnaði nemenda sem þurfa að dveljast í heimavist eða fjarri heimahögum sínum við þessa breytingu. Engin breyting er á rekstrarkostnaði skólans og nemendur verða að sjálfsögðu að greiða ákveðin gjöld fyrir veru sína í heimavistinni. Svo ég spyrji á móti þá skil ég ekki hvers vegna á að vera annað kostnaðarhlutfall eins og er í dag varðandi byggingu heimavistarhússins en kostnaðurinn við skólahúsnæðið sjálft. Þetta á ekkert skylt við þann mikla aðstöðumun sem er milli þeirra nemenda sem geta stundað nám í heimabæ sínum og þeirra sem þurfa að fara að heiman og dveljast annaðhvort í heimavist eða í öðru húsnæði fjarri heimabyggð sinni. Ég held að alveg óhætt sé að fullyrða að það sveitarfélag þar sem heimavistin er nýtur líka mjög góðs af því að heimavistarbygging er á staðnum. Eins og kom fram hjá hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni eru slík húsakynni notuð sem hótel eða gistiaðstaða á sumrin og skiptir miklu máli fyrir viðkomandi sveitarfélag. Í athugasemdum við 36. gr. segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
,,Þá er ákveðið að setja skuli reglugerð um normkostnað framhaldsskólahúsnæðis sem skipting áætlaðs stofnkostnaðar milli framkvæmdaaðila verði miðuð við. Einnig skal setja í reglugerð viðmiðunarreglur um stærð og gerð húsnæðis framhaldsskóla. Gert er ráð fyrir að allur undirbúningur verði í höndum framkvæmdaaðila.``
Ég held að ég fari ekki í fleiri spurningar sem komu frá hv. þm. Svavari Gestssyni. Ég kem þá aðeins að ræðu hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar. Honum þóttu frv. bæði um grunnskóla og framhaldsskóla sæta harla litlum tíðindum og sýndist þau meira til málamynda en hitt. Þetta má svo sem vera álit hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar, það verður að vera hans mat. Hann gerði mikið mál úr því og reyndar hv. þm. Svavar Gestsson líka að ekkert lægi á þessu því frv. kæmu ekki til framkvæmda fyrr en um aldamót og hv. þm. gerðu töluvert mál úr þessu. Að vísu er um að ræða tvö nokkuð stór atriði í frv. sem taka ekki gildi strax. Það er ákvæðið um samræmdu prófin og það eru ákvæðin um starfsnám. Ég held að allir ættu að vita að þörf er á aðlögunartíma og fullkomlega eðlilegt að þetta taki ákveðinn tíma og alveg óþarfi að gera þetta eitthvað sérstaklega tortryggilegt.
Hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon gerði líka 13. gr. frv. að umtalsefni þar sem segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
,,Í öllum framhaldsskólum skal rækja heilsuvernd. Sé heilsugæslustöð starfandi í nágrenni skólans skal fela henni að annast heilsuverndina.
Héraðslæknar hafa umsjón með þessari starfsemi`` o.s.frv.
Þetta er sambærilegt bæði í grunnskólafrv. og framhaldsskólafrv. Að sjálfsögðu er eðlilegt að ákvæði frv. séu í samræmi við ákvæði gildandi laga og ég get bætt því líka við að ákvæðið var borið undir heilbrrn. sem samþykkti fyrir sitt leyti að hafa þetta ákvæði svona.
Hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon ræddi einnig um athugasemdir við 6. gr. um fá fulltrúa úr atvinnulífinu í skólanefndirnar og taldi það að mér skildist eitthvað tortryggilegt. ( SvG: Það hefur ekki lagagildi.) Nei, það hefur ekki lagagildi, það er alveg rétt hjá hv. þm., en hv. þm. veit mætavel að það sem segir í athugasemdum við lagafrv. hefur gildi og það hefur líka gildi um túlkun þeirra það sem kemur fram í framsöguræðu t.d. þess ráðherra sem flytur málið. Þess vegna er fjarri því að segja megi að þetta sé einskis virði sem þarna kemur fram í umsögn um greinina. Auðvitað er hægt að leggja fram ákveðna stefnumörkun bæði í ræðu og í umsögn um tiltekna lagagrein.
Hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon sagði líka að ég væri að leggja niður Fiskvinnsluskólann. Það er ekki rétt. Hins vegar liggur fyrir að ákveðið var að taka ekki inn nýja nemendur eftir áramót til þess að rúm gæfist til að endurskipuleggja skólann. Það vantaði orðið nemendur og ekki er hægt að halda úti svona skólahaldi nema það séu nemendur. Við höfum fengið í hendur nýtt nefndarálit um heildarendurskoðun sjávarútvegsnáms. Það er unnið í samvinnu við skólafólk og fulltrúa atvinnulífs. Þar segir í einni tillögunni, með leyfi hæstv. forseta:
,,Nám í Fiskvinnsluskólanum í Hafnarfirði verði endurskipulagt í samráði við hagsmunaaðila í sjávarútvegi og lög um skólann endurskoðuð. Námið byggi á almennu framhaldsskólanámi og/eða námi á hinni nýju sjávarútvegsbraut sem þá verður skipulögð fyrir framhaldsskólana og verði sérhæft matvælafræðinámið með áherslu á vinnslu sjávarafurða.``
Það er sem sagt stefnt að því að efla Fiskvinnsluskólann.
Hv. þm. Pétur Bjarnason fullyrti að öll gögn, sem til væru í ráðuneytinu frá fyrrv. menntmrh., hefðu verið lögð til hliðar. Þetta er einfaldlega rangt og það hefur áður verið rakið að til hliðsjónar þeim frumvörpum, sem ég hef hér verið að mæla fyrir, bæði grunnskólafrv. og framhaldsskólafrv., sem við erum að ræða í dag, höfum við auðvitað haft mörg og mikilvæg gögn sem til eru í ráðuneytinu frá fyrri árum. Það hefur áður komið upp á hv. Alþingi að skýrsla sem forveri minn, hv. þm. Svavar Gestsson skildi eftir sig, Til nýrrar aldar, hafi verið læst niðri í skúffu og farið með sem eitthvert leyndarmál. Það er ekki rétt. Ég veit að þessi skýrsla hefur víða verið notuð. Mér er að vísu ókunnugt um hversu mikið upplag er til af henni í ráðuneytinu en ég tek skýrt fram að henni er ekki haldið leyndri af minni hálfu. Ég sagði hins vegar á sínum tíma að það sem kæmi fram í skýrslunni eða bókinni Til nýrrar aldar væri ekki í gildi að öðru leyti en því sem samræmdist gildandi lögum. En fjölmargar tillögur, eins og hv. þm. Svavar Gestsson tiltók raunar áðan, eru alveg í samræmi við það sem kom fram í bókinni Til nýrrar aldar.
Hv. þm. Pétur Bjarnason nefndi ákvæðið um að skólameistari skyldi skipaður til fimm ára. Ef ég skildi hann rétt þá hafði hann efasemdir um að það væri skynsamlegt ákvæði. Ég hef einhvern tíma sagt áður að sjálfsagt sé að athuga betur hvort það eigi við með skipan skólameistara að þeir séu skipaðir tímabundið og ég tel mjög eðlilegt að hv. menntmn. athugi það mál sérstaklega. Vel má vera að það dugi að gera við skólameistara ráðningarsamning sem sé uppsegjanlegur af hálfu beggja.
Hv. þm. nefndi að ekkert væri í frv. um ráðningarkjör kennara. Þó ekki væri, segi ég. Slíkt á auðvitað ekki heima í lögum. Það er að sjálfsögðu samningsatriði milli kennara og vinnuveitanda.
Hæstv. forseti. Mér er ljóst að ég hef ekki komist yfir að svara öllum spurningum sem til mín hefur verið beint, en ég hygg að allt sem hefur komið fram í umræðunni, sem mestan part hefur verið málefnaleg og ég þakka fyrir, muni verða tekið til sérstakrar athugunar í hv. menntmn. Ég vil í lokin aðeins vegna þeirra orða sem hafa fallið um að í raun og veru væri lagasetning óþörf nefna örfá atriði sem komu raunar fram í framsöguræðu minni og eru sérstök áhersluatriði í frv. Þar nefni ég í fyrsta lagi að áhersla er lögð á faglegt og fjárhagslegt sjálfstæði skólanna. Nánari ákvæði um forstöðumannshlutverk og faglega
forustu skólameistara og skólanefndir fái aukið hlutverk. Sett verða inntökuskilyrði á námsbrautir framhaldsskóla. Það er breytt námsskipan framhaldsskólanna, gert ráð fyrir að allur árgangur sem útskrifast úr grunnskóla geti farið í nám í samræmi við undirbúning og áhugasvið. Starfsnám verði forgangsverkefni í þróun framhaldsskólans á næstu árum, m.a. með aukinni aðild aðila atvinnulífs. Nemendur, sem lokið hafa stuttu starfsnámi, geti byggt ofan á það í áframhaldandi námi. Möguleiki verði á undirbúningsnámi undir stúdentspróf að loknu lengra starfsnámi. Námstilboð fyrir fatlaða á framhaldsskólastigi verði fest í sessi. Lokapróf úr framhaldsskólum verði samræmd í tilteknum greinum til að tryggja jafnrétti nemenda til náms af sambærilegum gæðum. Fullorðinsfræðsla í framhaldsskólum verði efld með fjölbreyttara námsframboði í öldungadeildum. Starfstími framhaldsskólanemenda verði níu mánuðir og kennsludagar a.m.k. 150. Þetta tek ég sérstaklega fram vegna þeirra orða sem hér hafa fallið að þetta sé í raun og veru allt saman óþarfi.