[14:37]
Guðmundur Bjarnason :
Hæstv. forseti. Ég held að mál það sem nú er hér til umræðu sé fullrar athygli vert og ástæða til þess að fara um það nokkrum orðum. Ég hefði þó talið æskilegt að þessi umræða færi fram að viðstöddum t.d. hæstv. viðskrh. og kannski hæstv. forsrh. einnig því að þetta er auðvitað mál sem þá varðar, annars vegar bankamálaráðherrann, hæstv. viðskrh., og svo auðvitað líka hæstv. forsrh. í ljósi þeirrar umræðu sem oft hefur farið fram hér í þingsölum um t.d. sjóðasukk, fortíðarvanda og eitt og annað fleira sem mætti kannski rekja til orðalags sem má eigna hæstv. forsrh. Ég ætla hins vegar ekki að dvelja lengi við það, virðulegur forseti, heldur aðeins við efnisatriði og áhersluatriði í frv. sem hér liggur fyrir. Ég ætla þó ekki að dvelja lengi við 1. gr. og þær hugmyndir hvernig nefnd sem kanni útlánatöp helstu innlánsstofnana, fjárfestingarlánasjóða atvinnuveganna og Byggðastofnunar sé skipuð, en ég vil undirstrika það að ég held að það sé mjög mikilvægt að verði af þessu sem hér er lagt til og slík endurskoðunar- eða rannsóknarnefnd, eða hvað við eigum að kalla það, verði til, þá skoði hún einmitt ekki síst útlánatöp helstu innlánsstofnana, þ.e. bankastofnananna okkar því að mér finnst að augu þeirra, sem hæst hafa um þessi útlánatöp og það ástand sem kann að hafa skapast hér í þjóðfélaginu, hafi fyrst og fremst beinst að t.d. Byggðastofnun og þeim sjóðum sem hafa verið mikið til umræðu hér í hv. þingi á undanförnum missirum, Atvinnutryggingarsjóðs útflutningsgreina og Hlutafjársjóðsins. En það er ýmislegt fleira sem ég held að sé ástæða til að líta til og þá ekki síst einmitt í innlánsstofnunum.
Hvað löggjafinn getur komið að því eða skipt sér af því í smáatriðum eða haft áhrif á það hvernig bankar eða peningastofnanir, sparisjóðir og hlutafjárbankar, sem eru sjálfstæðar stofnanir með sjálfstæða stjórn, haga sínum málum er svo aftur annað umhugsunarefni og getur vel verið að það sé erfitt a.m.k. að hafa áhrif á það, en það ætti þó alla vega að vera möguleiki eins og hér er til umræðu að nefnd sem löggjafinn setur á laggirnar fái aðgang að upplýsingum hjá þessum stofnunum og geti sett fram skoðanir sínar eða álit á því sem þar kann að finnast og teljast athyglis- eða athugunarvert.
Í 2. gr. er hins vegar nefnt hvað það er sem þarf fyrst og fremst að líta til, þ.e. hvort um óeðlilega viðskiptahætti sé að ræða og nauðsynlegt að líta yfir þá þætti. Í öðru lagi hvort lánveitingar séu í eðlilegu samræmi við umfang lántakendanna, hvort eins og manni virðist reyndar stundum í fréttum t.d. af gjaldþrotum eða einstökum málum sem lenda í fjölmiðla og þjóðin er upplýst um, að það séu ótrúlega háar lánsfjárupphæðir sem ýmsir viðskiptaaðilar geta náð út úr sínum viðskiptabönkum eða viðskiptastofnunum og sýnast a.m.k. hinum almenna manni eða leikmanni ekki geta verið í neinu samræmi við þá starfsemi sem þar er á ferðinni. En svo er í þriðja lagi spurt hvort það kunni að vera að einhverjum óeðlilegum þrýstingi sé beitt og þá kannski fyrst og fremst pólitískum þrýstingi eða hvort um óeðlileg hagsmunatengsl kunni að vera að ræða í sambandi við lánveitingar sem síðan hafa leitt af sér óeðlileg útlánatöp. Þetta er sá þátturinn sem ég vildi helst staldra við og velta aðeins fyrir mér, hvað við erum að tala um ef við erum að tala um óeðlilegan pólitískan þrýsting.
Nú er það svo að þegar rætt er um útlánatöp og það ástand sem hefur skapast á undanförnum árum hér í þjóðfélaginu þá er mikið talað um loðdýrarækt og fiskeldi og það virðist helst vera að þeir þættir tveir eða þær atvinnugreinar hafi öllu illu valdið og öllu illu komið til leiðar og sé það málið sem sé sérstaklega gagnrýnisvert í sambandi við aðgerðir og afskipti stjórnmálamanna eða pólitískra afla í sambandi við úthlutun á fjármunum, bæði opinberu fé í formi styrkja og svo einnig lánsfé í sambandi við þessar opinberu eða hálfopinberu stofnanir sem einkum hefur verið horft til og Byggðastofnun þá kannski verið þar efst í umræðunni.
Ég held að það sé einmitt fjölmargt annað sem megi líta til í þessu efni og ég held að það séu
ýmsir aðrir þættir í okkar viðskiptalífi heldur en þessar tvær greinar sem hafa leitt til þess að bankarnir eru með ýmiss konar vandamál við að glíma, stór vandamál og þurfa að afla sér tekna í óeðlilega háum vaxtamun. Ég minni t.d. á öra uppbyggingu hótela í landinu, svo ég nefni bara eitthvert dæmi af handahófi sem mér er ofarlega í huga. Ég veit það að við þurfum að búa vel að okkar ferðamönnum ef við ætlum að gera einhverja alvöru úr því að byggja upp hér ferðamannaiðnað eða gera ferðamannaþjónustuna að alvöruatvinnugrein sem við höfum oft rætt um og ég vil taka undir og undirstrika. En við verðum þá líka aðeins að haga okkur eftir efnum og ástæðum. Og það er ekki síður þar en í fiskeldinu eða loðdýraræktinni ástæða til þess að fara fram með gát.
Ég þykist hafa heyrt það að sum hótel hér í okkar ágæta landi hafi verið reist af þeim hraða og með þeim kostnaði og svo mikið í þau lagt að þau verði ekki starfrækt af neinu viti fyrr en þau séu búin að fara tvisvar, kannski þrisvar sinnum á höfuðið, verða gjaldþrota svo og svo oft til að fjárfestingin sé komin á einhvern grunn sem sé rekstrarlega hæfur. Ég nefni ekkert einstakt eða sérstakt hótel í því sambandi. Ég nefni bara þau sem eitt dæmi.
Hvað með alla veitingastaðina sem skipta látlaust um eigendur? Ætli það sé ekki eitthvað af útlánatöpum þar á ferðinni? Ætli það sé ekki eitthvað af gjaldþrotum í þeirri grein sem skilur eftir stórar skuldir óuppgerðar í bönkunum og auðvitað líka hjá opinberum aðilum, skattaskuldir svo að eitthvað sé nefnt o.fl.? Og skemmtistaðir og verslanir? Ég ætla ekki að telja þetta allt upp en ég er alveg viss um það að á því sviði er ekki síður við að glíma vanda sem mín vegna má kalla fortíðarvanda ef það er orð sem menn hafa dálæti á en þá eru þetta hlutir sem þurfa ekki síður athugunar við. Þetta er það sem ég held að þurfi að skoða í sambandi við frv. sem hér er til umræðu nái það fram að ganga.
En aðeins aftur að loðdýraræktinni og fiskeldinu af því að það hefur nú oft verið tekið sem dæmi um pólitískan þrýsting. Ég er sannfærður um það að við þær aðstæður sem þá ríktu þegar menn fóru í þá miklu uppbyggingu, þá var það allt saman með eðlilegum formerkjum og það var nauðsynlegt að leggja út í þá fjárfestingu og þær framkvæmdir. Kannski fórum við of geyst, ég ætla ekki að gera lítið úr því. Við fórum of geyst og við byggðum kannski of stórar fiskeldisstöðvar miðað við þá reynslu sem við höfðum. Við áttum að fara okkur hægar í því. En að leggja af stað í þá ferð sem farin var hlaut að vera eðlilegt og teljast eðlilegt á þeim tíma. Loðdýraræktin er reyndar núna því betur að koma upp aftur og ég hygg að þeir sem hafa þó reynt að skrimta af þessi erfiðu ár undanfarið geti nú horft til betri tíðar. Hvað fiskeldið varðar þá er alveg ljóst mál að þar eigum við eftir að nýta fjárfestingu og fiskeldi er atvinnugrein sem við Íslendingar eigum að horfa til og hljótum að gera í meira mæli í framtíðinni heldur en við höfum gert að undanförnu.
Þessar tvær atvinnugreinar hafa núna í einhverja mánuði eða missiri verið nánast bannorð og bankarnir fórna bara höndum ef einhverjir koma þar inn og dettur í hug að fá fyrirgreiðslu til að geta hafið slíka starfsemi á ný. Það er mikil skammsýni. Ég veit ekki hvað okkar ágætu fjármálastofnanir, bankar og sjóðir, eiginlega hugsa til frambúðar og hvað þeir hugsa sér að geti orðið þessu þjóðfélagi helst til bjargar ef það á ekki að horfa að atvinnugrein eins og fiskeldinu og hlú að því að endurreisa hana. Um það væri hægt að hafa langt mál en ég ætla ekki að ræða frekar á þessu stigi.
Aðeins nokkur orð um Byggðastofnun þó að ég viti að hér eru í salnum hv. þm. sem þekkja málefni hennar miklu betur en ég og geta farið orðum um það sem þar hefur verið að gerast þá held ég að hluti af þeim vanda sem þar hefur skapast sé vegna þess að Byggðastofnun hefur ávallt verið skilin eftir með erfiðustu málin, henni hefur verið vísað aftur fyrir banka og aðra sjóði. Hún hefur átt að koma með áhættufjármagnið. Mín skoðun er sú að Byggðastofnun eigi frekar að vera stofnun sem hafi með ráðgjöf og ýmiss konar aðstoð í öðru formi heldur en beinum lánveitingum að gera, hugsanlega í styrkjum þar sem það á við, en það á auðvitað að ætlast til þess að bankarnir og lánastofnanirnar sjálfar sjái svo um sín fyrirtæki eða þau fyrirtæki sem þau hafa tekið að sér og hugsa sér að veita lánafyrirgreiðslu, að það þurfi ekki að koma einhver áhættulánasjóður á eftir. Bankarnir eiga auðvitað að bera ábyrgð á sínum lánveitingum, þeir eiga að lána til viðkomandi fyrirtækja það fé sem þarf. Ekki segja: Við vitum það að þið þurfið 15 millj. kr. en við ætlum að lána ykkur 10 millj. svo getur Byggðastofnun komið á eftir og lánað ykkur þessar 5 millj. sem vantar upp á. Það er engin ábyrgð fólgin í slíkri starfsemi og ég tel að við eigum að skoða þetta líka í tengslum við þá úttekt sem hér kann að vera gerð. Við eigum að krefjast þess í raun af þessum stofnunum að þær séu ábyrgar í sínum lánveitingum og þær fylgi eftir þeim verkefnum sem þær taka að sér en ekki hleypa mönnum af stað í starfsemi sem ekki er séð fyrir endann á nema einhver annar aðili, helst opinber aðili eins og Byggðastofun eða einhverjir sjóðir sem eru á vegum hins opinbera, komi á eftir og svo sé hægt að skella skuldinni á stjórnvöld og segja: Þetta var nú allt saman fyrir pólitískan þrýsting. Við vorum beittir pólitískum þrýstingi eða það er pólitíkusum og stjórnmálamönnum að kenna hvernig ástandið er.
Þetta er nú, virðulegur forseti, sundurlaust hjá mér en ég vildi koma þessum hugleiðingum mínum á framfæri og vangaveltum um það sem hér er til umræðu. Ég tel að þetta mál sé fullrar athygli vert og veit að það verður skoðað ítarlega í þeirri nefnd sem um frv. fjallar. En ég vildi aðeins skjóta þessu hér inn í að ég tel að það sé margt fleira sem hefur farið miður í okkar þjóðfélagi að undanförnu heldur en loðdýrarækt og fiskeldi og það séu fleiri ábyrgir aðilar í því efni heldur en stjórnmálamennirnir sem þó er oftast um kennt.