[16:46]
Svavar Gestsson :
Virðulegi forseti. Ég tek undir það sem fram kom hjá hv. 4. þm. Reykv. fyrr í dag að hér er á ferðinni eitt mikilvægasta mál sem við höfum fjallað um. Í rauninni er stærð þess allt önnur en rammi málsins í þessari virðulegu stofnun gefur tilefni til að ætla því að af eðlilegum og margvíslegum ástæðum ætla menn þessu ekki mikinn tíma. Ástæðan er auðvitað fyrst og fremst sú að um þetta mál er mjög rík samstaða.
Kannski er rétt að rifja það aðeins upp hvernig þetta mál er til komið og hver var þróun og hver var aðdragandi málsins. Þannig háttar til að á löggjafarþinginu sem sat 1991--1992 fluttum við þrír þingmenn, ég ásamt hv. þm. Kristínu Einarsdóttur og Jóni Helgasyni, till. til þál. um það hvernig best yrði minnst 50 ára afmælis lýveldisins. Þar gerðum við beina tillögu um að mannréttindakafli stjórnarskrárinnar yrði endurskoðaður og endurskrifaður, m.a. með hliðsjón af almennri réttarþróun sem orðið hefur frá
því að stjórnarskráin í öndverðu varð til, þ.e. í meira en 100 ár. Tillaga okkar náði ekki fram að ganga á því þingi og á þinginu þar á eftir varð niðurstaðan sú að um tillöguna varð samkomulag. Allir flokkar voru tilbúnir til þess að standa að því að afgreiða tillöguna, m.a. um það hvernig minnst yrði 50 ára afmælis lýðveldisins og þar var einnig samkomulag um það að sérstaklega yrði tekið á mannréttindaþætti stjórnarskrárinnar með endurskoðun á því verki og sérstakri vinnu við þann þátt stjórnarskrárinnar. Í framhaldi af því hófst þessi vinna og um hana náðist fullt samkomulag. Af hálfu okkar alþýðubandalagsmanna átti hv. þm. Ragnar Arnalds aðild að þeirri nefnd sem vann þetta mál í grófum dráttum í þeim búningi sem það liggur fyrir.
Þegar málið kom síðan fyrir þingið komu fram allmargar athugasemdir við efni þess, m.a. frá verkalýðshreyfingunni eins og hv. 12. þm. Reykv. gat um hér áðan. Það varð ofan á að komið var að verulegu leyti til samkomulags við þær athugasemdir sem fram komu frá verkalýðshreyfingunni í landinu. Þess vegna má segja að víðtæk allsherjarsátt hafi orðið um efni málsins eins og það liggur fyrir því að til viðbótar við þær breytingar sem voru gerðar til að koma til móts við sjónarmið úr verkalýðshreyfingunni var sérstaklega fjallað um 11. gr. frv., þ.e. tjáningarfrelsisþáttinn, ritskoðunarþáttinn eins og það var kallað á síðasta vetri. Um þau mál urðu mjög miklar umræður og einnig þar tókst mönnum að lenda þessu í samkomulagi. Ég tel ástæðu til að undirstrika það sem sjónarmið mitt í þessu máli að ég tel að rétt hafi verið staðið að málum í þeim skilningi að menn eru að setja stjórnarskrá sem eru grundvallarlög landsins og um þau á að vera samstaða. Þannig á að vinna að þeim málum og allir sem hafa komið að þeim málum eiga þakkir skildar fyrir það.
Varðandi einstök atriði í frv. vil ég sérstaklega víkja örfáum orðum að þremur þáttum. Það er í fyrsta lagi að 9. gr. frv. en þar segir svo:
,,Allir skulu njóta friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu.`` Í þeim efnum tek ég undir það sem kom fram hjá hv. 5. þm. Reykn. og ég lagði reyndar sérstaklega áherslu á við umræðu um þetta mál á síðasta þingi að þetta ákvæði má aldrei verða til þess að skapa skjól um ofbeldisverk og það er nauðsynlegt að þetta sé undirstrikað úr þessum ræðustól sem algerlega skýlaus hlutur. Það er mjög brýnt að þetta komi fram og ég tel að nauðsynlegt sé að ítreka það enn þá einu sinni vegna þess að við sem höfum reyndar fylgst dálítið með þessum málum á undanförnum árum þekkjum dæmi þess að menn hafi reynt að bregða fyrir sig anda þessa stjórnarskrárákvæðis til að slá skjaldborg um óhæfuverk sem hafa verið unnin inni á heimilum.
Í öðru lagi nefni ég sérstaklega þann málslið 11. gr. frv., með leyfi forseta, þar sem segir svo: ,,Ritskoðun og aðrar sambærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei í lög leiða.``
Um þetta mál urðu miklar umærður á síðasta þingi og náðist ágæt samstaða um málið í heild en rétt er að undirstrika að eftir er að endurskoða þann þátt okkar löggjafar sem fyllir út í þetta grundvallaratriði, þ.e. það eru ekki til nein lög á Íslandi um prentfrelsi og um tjáningarfrelsi. Engin lagaákvæði eru til í þeim efnum og ég tel að nauðsynlegt sé að ítreka það í tilefni af þessari grein og þessari umfjöllun að það þarf að verða til löggjöf um tjáningarfrelsi og um prentfrelsi og það þarf að flýta því að ryðja úr vegi þeim gömlu ákvæðum sem til eru um meiðyrði sem svo eru kölluð í íslensku hegningarlögunum en þau ákvæði eru löngu úrelt og eru hættulega misnotuð eins og menn hafa mörg dæmi um á seinni árum. Ég tel að það sé hins vegar mjög mikilvægt að Alþingi hefur fellt úr hegningarlögunum ákvæðið um sérstaka réttarvernd fyrir opinbera starfsmenn. Það er gamla ákvæðið sem Þorgeir Þorgeirsson rithöfundur barðist mjög lengi hetjulegri baráttu gegn og náði að hafa fullan sigur í því máli á síðasta þingi þegar þetta tiltekna ákvæði hegningarlaganna varðandi sérstaka æruvernd opinberra starfsmanna var fellt úr gildi.
Í þriðja lagi vil ég nefna það ákvæði sem fram kemur í 12. gr. frv. um að menn eiga rétt á að stofna félög í löglegum tilgangi þar með talin stjórnmálafélög og stéttarfélög. Ég vil segja það fyrir mitt leyti að ég fagna þessum ákvæðum alveg sérstaklega vegna þess að í íslenskri löggjöf og í lagasafninu hefur til þessa ekki verið gert ráð fyrir stjórnmálafélögum, þau eru ekki til. Það eru til þingflokkar í íslenskri löggjöf en ekki stjórnmálafélög og ég tel þess vegna að það sé sérstaklega mikilvægt að menn hafi ákveðið að taka inn í stjórnarskrána ákvæði um að stjórnmálafélög geti starfað með tilteknum hætti á þeim forsendum sem þarna eru raktar. Þegar þetta frv. var til meðferðar á síðasta þingi var ekki full samstaða um það. Þessu ákvæði var mótmælt af hæstv. núv. menntmrh., hv. 3. þm. Reykv. Ég man ekki betur en hann sæti hjá þegar nákvæmlega þetta ákvæði var borið upp til atkvæða í þinginu sl. vetur en hann var einn um það. Ég tel að það sé mjög mikilvægt að þau sérkennilegu sjónarmið, hliðarsjónarmið, sem hann stendur fyrir í þessu máli fengu þarna í besta falli eitt hjásetuatkvæði samtals á Alþingi Íslendinga. Ég tel að það sé mjög mikilvægt að allt þingið á þeim tíma að öðru leyti stóð að því að setja inn ákvæðið um stjórnmálafélög.
Í annan stað vildi ég leyfa mér, hæstv. forseti, að nefna annað málið á dagskrá þó að ekki sé búið að mæla fyrir því en það er líka um stjórnarskipunarlögin og varðar endurskoðun á fjárreiðum ríkisins. Þar er gert ráð fyrir því að fella niður einhver allra virðulegustu og merkilegustu störf sem unnin hafa verið í þágu íslenska ríkisins fyrr og síðar og er þá langt til jafnað, þ.e. störf yfirskoðunarmanna ríkisreiknings en það eru þrír menn sem kjörnir hafa verið samkvæmt stjórnarskrá á hverju þingi til þess að annast yfirskoðun ríkisreiknings. Í frv. er gert ráð fyrir því að fella þetta starf niður og að fela Ríkisendurskoðun að sjá alveg um þetta. Ég vil láta það koma fram að um leið og þetta yrði fellt niður sem var gert reyndar að minni tillögu og hv. þm. Pálma Jónssonar yrði Alþingi að taka um það ákvörðun hvernig verður farið með ríkisreikninga í framtíðinni. Það verður að taka um það ákvörðun hvernig verður farið með skýrslur Ríkisendurskoðunar og ríkisreikninga í framtíðinni. Ég vil láta það koma fram sem skoðun mína að ég tel skynsamlegt að breyta þannig þingsköpunum að skapaður verði farvegur fyrir skýrslu Ríkisendurskoðunar og fyrir meðferð ríkisreikningsins með öðrum hætti en verið hefur í tilefni af þeirri breytingu sem menn eru að gera tillögur um í öðru dagskrármálinu.
Að lokum, hæstv. forseti, um leið og ég fagna því eins og aðrir að sá árangur hefur náðst að endurskoða þennan þátt stjórnarskrárinnar er óhjákvæmilegt að spyrja hæstv. forsrh., sem hér er viðstaddur, hvað svo? Verulegur hluti af stjórnarskránni er óendurskoðaður. Það er verulegur hluti af stjórnarskránni sem er eftir að fjalla um sérstaklega þó að nefnd hafi verið starfandi við þau verkefni um allmargra áratuga skeið. Í tilefni af þessu skora ég í fyrsta lagi á hæstv. forsrh., ríkisstjórn og Alþingi að taka sér nú tak í þessu máli. Í tilefni af afgreiðslu mannréttindakaflans ákveði menn að fara í það verk að endurskoða stjórnarskrána að öðru leyti. Í öðru lagi spyr ég hæstv. forsrh. hvernig hann sér þessa endurskoðunarvinnu fyrir sér af því að stjórnarskrárnefndin sem starfandi hefur verið undir forustu Matthíasar Bjarnasonar --- ég veit ekki hvar vinna hennar er á vegi stödd en hún hefur verið á forræði forsrn. og ég vil spyrja hæstv. forsrh. að lokum hvernig hann hugsar sér framhaldið á þeirri vinnu sem í þeirri nefnd var unnin.