[15:28]
Umhverfisráðherra (Guðmundur Bjarnason) :
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um erfðabreyttar lífverur sem er flutt á þskj. 16 og er 16. mál þingsins. Ég vil geta þess strax í upphafi að hv. 4. þm. Austurl., Hjörleifur Guttormsson, hefur reyndar beðið um að fá að taka þátt í umræðunni. Hann hefur hins vegar fjarvistarleyfi í dag. Ég hef rætt það við formann þingflokks Alþb. að mér sé heimilt að flytja framsöguræðuna og vegna þess tíma sem þingið hefur til starfa fái nefndin að hefja umfjöllun um málið til þess að spara tíma þó að 1. umr. verði ekki lokið núna.
Ég mæli fyrir þessu frv. til laga um erfðabreyttar lífverur. Frv. er samið m.a. til þess að uppfylla skyldur þær sem íslenska ríkið tekur á sig með samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.
Í XX. viðauka EES-samningsins eru tvær tilskipanir sem fjalla um erfðabreyttar lífverur, þ.e. tilskipun ráðsins frá 23. apríl 1990, um einangraða notkun erfðabreyttra örvera, og tilskipun ráðsins frá 23. apríl 1990 um þau tilvik er erfðabreyttum lífverum er sleppt af ásettu ráði út í umhverfið. Samkvæmt sérstakri bókun í XX. viðauka skulu nauðsynlegar ráðstafanir til þess að fara að þessum tilskipunum koma til framkvæmda frá 1. janúar 1995. Á því má sjá að við erum reyndar þegar nokkuð á seinni skipunum að koma fram þessari löggjöf. Á Norðurlöndum hafa Danmörk, Noregur og Svíþjóð þegar sett löggjöf um erfðabreyttar lífverur og í Finnlandi liggur lagafrv. fyrir þinginu. Í öllum tilvikum er tekið mið af tilgreindum tilskipunum.
Vandfundin eru ákvæði í íslenskum lögum sem sérstaklega taka til erfðabreyttra lífvera. Hins vegar eru fjölmörg lagaákvæði sem taka til lífvera og örvera án tillits til þess hvort þær eru erfðabreyttar eða ekki. Þar má m.a. nefna lög nr. 54/1990, um innflutning dýra, lög nr. 76/1970, um lax- og silungsveiði, lög nr. 81/1988, um hollustuhætti og heilbrigðiseftirlit, og lög nr. 46/1980, um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum.
Frv. það sem hér liggur fyrir hefur ekki áhrif á gildissvið fyrrgreindra laga en ekki er óhugsandi að reynt geti á reglur frv. samhliða ákvæðum þessara laga.
Starfsemi með erfðabreyttar lífverur á Íslandi er ekki mjög umfangsmikil í dag. Aðeins er vitað um starfsemi með erfðabreyttar örverur hjá Líffræðistofnun háskólans, Iðntæknistofnun og Tilraunastöð háskólans á Keldum. Víða erlendis er nú þegar hafin mjög umfangsmikil notkun og framleiðsla á erfðabreyttum lífverum og því er spáð að hún muni aukast mjög á komandi árum. Íslensk löggjöf sem tryggir framkvæmd fyrrgreindra tilskipana er því nauðsynleg, ekki eingöngu til að uppfylla skyldur er varða samninginn um Evrópska efnahagssvæðið heldur einnig til að tryggja eftirlit með öruggri starfsemi og markaðssetningu á erfðabreyttum lífverum eða vörum sem innihalda erfðabreyttar lífverur á Íslandi.
Markmið frv. er að vernda náttúru landsins, vistkerfi, heilsu manna, dýra og plantna gegn skaðlegum og óæskilegum áhrifum erfðabreyttra lífvera. Samkvæmt frv. er lögunum ætlað að gilda um alla notkun erfðabreyttra lífvera, svo og framleiðslu þeirra og geymslu. Enn fremur tekur frv. til starfsaðstöðu og rannsókna, þar með talið meðhöndlunar úrgangs. Jafnframt nær frv. til innflutnings, markaðssetningar, sölu og annarrar afhendingar á erfðabreyttum lífverum, hvort sem afhendingin fer fram í vísindalegum tilgangi
eða viðskiptalegum. Frv. gildir einnig um flutning á erfðabreyttum lífverum þótt það sé undanskilið gildissviði framangreindra tilskipana og er það í samræmi við danska og norska lagaframkvæmd.
Í frv. er gert ráð fyrir að umhvrh. fari með yfirstjórn málaflokksins og að Hollustuvernd ríkisins hafi yfirumsjón með framkvæmd laganna og leyfisveitingum auk þess að stofnunin hafi umsjón með eftirliti er varðar notkun og starfsemi með erfðabreyttar lífverur. Gert er ráð fyrir því að umhvrh. sé heimilt að ákveða með reglugerð, að fenginni umsögn félmrh., heilbrrh., menntmrh. og landbrh., að öðrum stjórnvöldum en Hollustuvernd ríkisins verði falið að sinna eftirliti með tilteknum þáttum í starfsemi með erfðabreyttar lífverur undir yfirumsjón Hollustuverndarinnar. Að baki þessari reglugerðarheimmild liggja hagkvæmnissjónarmið um skipulag og framkvæmd á eftirliti þar sem nú er til staðar þekking hjá öðrum stjórnvöldum á þessu sviði sem hægt væri að nýta við framkvæmd þess.
Ákvæði í frv. er um að umhvrh. skipi fimm manna ráðgjafanefnd. Henni er ætlað að vera stjórnvöldum til ráðgjafar um framkvæmd laganna. Um verður að ræða sérfræðinefnd sem starfa mun samkvæmt ákveðnum starfsreglum sem umhvrh. setur. Nefndin mun m.a. vera umsagnaraðili er varðar leyfisveitingar um notkun og starfsemi með erfðabreyttar lífverur.
Sú leið hefur verið valin í lagafrv. að veita stjórnvöldum rúmar heimildir til að setja lagaframkvæmdarreglugerðir um frekari útfærslu laganna. Er þetta hliðstætt því sem gert hefur verið við lagasetningu vegna erfðabreyttra lífvera í helstu nágrannalöndum okkar. Þróun í starfsemi með erfðabreyttar lífverur er hröð og starfsemin flókin. Því er nauðsynlegt að stjórnin hafi svigrúm til að aðlaga framkvæmd laganna þeirri þróun eins og kostur er innan þeirra marka sem lögin setja.
Samkvæmt bráðabirgðaákvæði frv. er umhvrh. heimilt að auglýsa gildistöku tilskipanaráðs EBE um erfðabreyttar lífverur í heild sinni eða að hluta til þar til nánari ákvæði um framkvæmd laganna hafa verið sett í reglugerð.
Frv. skiptist í átta kafla. Í kafla I er fjallað um markmið og gildissvið laganna. Í II. kafla er að finna orðaskýringar við lögin og í III. kafla er fjallað um stjórnsýsluframkvæmd laganna. Í köflum IV--VI í frv. er fjallað um mismunandi notkun og starfsemi með erfðabreyttar lífverur. Kafli IV tekur á svokallaðri afmarkaðri notkun erfðabreyttra lífvera. Hér er átt við alla starfsemi með erfðabreyttar lífverur þar sem gera þarf sérstakar ráðstafanir til að koma í veg fyrir að þær komist í snertingu við fólk, umhverfi eða aðrar lífverur. Þetta á við starfsemi með erfðabreyttar örverur á rannsóknarstofum og öðrum sérstaklega afmörkuðum athafnasvæðum.
Kafli V fjallar um sleppingu eða dreifingu erfðabreyttra lífvera. Hér er átt við þegar þeim er sleppt út í umhverfið án þess að beitt sé sérstökum ráðstöfunum til að hindra að þær geti haft áhrif á fólk, aðrar lífverur eða umhverfi. Hér er fyrst og fremst um að ræða tilvik þegar slepping eða dreifing á sér stað í rannsóknar- og þróunarskyni eða í hverju öðru skyni en til markaðssetningar, t.d. til rannsóknar á erfðabreyttum plöntum á afmörkuðum en ekki einangruðum rannsóknasvæðum.
Í VI. kaflanum er fjallað um markaðssetningu erfðabreyttra lífvera. Með markaðssetningu er átt við hvers kyns afhendingu þeirra eða vöru sem hefur þær að geyma, hvort sem afhendingin er gegn gjaldi eða ekki. Í kaflanum er kveðið á um að óheimilt sé að markaðssetja erfðabreyttar lífverur eða vörur sem innihalda þær án leyfis Hollustuverndar ríkisins. Ef hins vegar liggur fyrir leyfi útgefið af lögbæru yfirvaldi í öðru landi á EES-svæðinu til markaðssetningar erfðabreyttra lífvera eða vöru sem inniheldur þær jafngildir sú leyfisveiting leyfi til markaðssetningar hér á landi. Þrátt fyrir þessi ákvæði er umhvrh. heimilt að fengnum tillögum Hollustuverndar ríkisins og umsögn ráðgjafanefndarinnar að banna eða takmarka hér á landi markaðssetningu tiltekinna erfðabreyttra lífvera eða vöru sem inniheldur þær ef hætta er á að markaðssetningin hafi í för með sér skaðleg áhrif á heilsu manna eða umhverfi eða ef leyfisveitingin samræmist ekki markmiðum laga þessara eða annarra laga.
Í kafla VII er að finna almenn ákvæði frv. en þar er m.a. að finna heimild til setningar gjaldskrár vegna meðferðar umsókna hjá Hollustuvernd ríkisins. Jafnframt er heimilt að krefja umsækjanda um endurgreiðslu alls kostnaðar sem fellur til ef nauðsyn krefur að fram fari sérstakar rannsóknir eða úttektir áður en afstaða er tekin til umsóknarinnar.
Í VIII. kafla er að finna þvingunarúrræði stjórnvalda, málsmeðferð og viðurlög.
Hæstv. forseti. Ég hef nú lokið framsögu minni um þetta frv. til laga um erfðabreyttar lífverur. Ég leyfi mér að leggja til að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og umfjöllunar í umhvn. Ég legg áherslu á það að afgreiðslu þessa máls verði hraðað eftir föngum í ljósi þess sem ég hef áður nefnt og að lögtaka ákvæða þessa frv. er hluti okkar skuldbindinga gagnvart samningnum um hið Evrópska efnahagssvæði. Því ítreka ég það sem ég sagði í upphafi ræðu minnar, hæstv. forseti, að umhvn. fái nú þegar að líta á málið og hefja umfjöllun um það, safna upplýsingum eftir því sem þörf krefur, þó svo að ég geti fallist á að 1. umr. ljúki ekki nú vegna þeirrar beiðni sem fram kom hjá hv. 4. þm. Austurl. um það að fá að taka þátt í umræðunni strax við 1. umr. málsins.
