[16:39]
Frsm. 2. minni hluta efh.- og viðskn. (Steingrímur J. Sigfússon) :
Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti 2. minni hluta efh.- og viðskn. á þskj. 63. Afstaða 2. minni hluta var efnislega samhljóða afstöðu 1. minni hluta, a.m.k. eins og henni er lýst í nefndarálitinu að það sé ekki rétt að samþykkja frv. eins og a.m.k. var og er í pottinn búið að mínu áliti um efni þeirra. Það er því lagt til í nefndarálitinu að frv. og áfengismálunum sé vísað til ríkisstjórnarinnar eða þau felld ella og engin efni standi til þess að afgreiða þau. Frv. um verslun ríkisins með áfengi, tóbak og lyf var sent heilbr.- og trn. til umsagnar og fylgir álit minni hluta fulltrúa með sem fskj. með nál. þessu, þeirra hv. þm. Ögmundar Jónassonar og Ástu R. Jóhannesdóttur, og verður nánar vikið að því síðar.
Það er mín skoðun, hæstv. forseti, að þetta mál sé allt hið sérkennilegasta ef farið er yfir aðdraganda þess og sögu og einkum sá þáttur málsins sem tengdur er við samningagerðina um Evrópska efnahagssvæðið og svo nú tengsl málsins við þær hótanir sem berast frá eftirlitsstofnun EFTA um að okkur Íslendingum sé ekki lengur heimilt að viðhafa það fyrirkomulag í sambandi við verslun og innkaup og dreifingu á áfengi sem við höfum lengi gert og ætlað okkur að viðhafa, a.m.k. eins og málin lágu fyrir þegar þessi samningur var gerður. Það er fullyrt að fyrir dyrum sé málshöfðun af hálfu eftirlitsstofnunarinnar eða vísun á málinu til dómstólameðferðar ef Íslendingar láti ekki tafarlaust undan og breyti lögum og starfsháttum ríkiseinkasölunnar á áfengi.
Nú skyldi einhver halda að í sjálfu sér mundi ekki himinn og jörð farast þó þannig færi að þetta mál yrði tekið til úrskurðar hjá þessum erlenda dómstóli. Væntanlega er hann til þess að dæma úr því hann heitir dómstóll og þarf að hafa eitthvað að gera og það yrði þá varla öðruvísi en oft oft áður þegar ágreiningsmálum er vísað til úrlausnar á slíkum stað. En því er ekki að heilsa þegar áköfustu talsmenn þess að afgreiða þessi frv. og gera þessar breytingar flytja hér mál sitt að það gæti orðið um þá leið að ræða að málið fengi einfaldlega meðferð hjá dómstóli. Látið er að því liggja að í því fælist mikill álitshnekkir fyrir Íslendinga að málið yrði tekið til dóms og mikið liggi við að forða þeirri vá sem að okkur steðji ef dómstóllinn í útlöndum tæki þetta fyrir og dæmdi jafnvel okkur í óhag.
Það væri fróðlegt, hæstv. forseti, að heyra hvort það er almenn skoðun íslenskra stjórnvalda að staða okkar gagnvart þessum samningamálum sé slík að öll ágreiningsmál sem upp koma þar sem hið erlenda vald er okkur ekki sammála þá verðum við að láta undan áður en til þess kemur að við látum reyna á rétt okkar eða stöndum á honum fyrir dómstóli. Ég hef satt að segja ekki skilið þennan málflutning og hann verður enn ótrúlegri þegar farið er yfir forsögu málsins og þau gögn sem liggja fyrir um afstöðu íslenskra stjórnvalda til þessa máls. Ég ætla í fyrsta lagi, hæstv. forseti, að rifja það aðeins upp hver tengsl þessa máls við samninginn um Evrópskt efnahagssvæði eru.
Það er sem sagt þannig, hæstv. forseti, að þegar hér kom til afgreiðslu og umfjöllunar endanleg gerð samningsins um EES þá var þetta að sjálfsögðu eitt af þeim atriðum sem var til skoðunar og umræðu, þ.e. fyrirkomulag ríkiseinkasölu á áfengi á Íslandi, sem og reyndar á þremur hinna Norðurlandanna en eins og kunnugt er þá hafa öll Norðurlöndin fyrir utan Danmörku lengi viðhaft þetta fyrirkomulag. Þá voru ýmsir sem spurðu hvort ástæða gæti verið til að óttast um það að okkur yrði meinað að viðhafa þetta fyrirkomulag í framtíðinni á grundvelli ákvæða samningsins. Að því var spurt hér og jafnvel við því varað í umræðum á Alþingi að svo væri. En þá var í það vísað að í fyrsta lagi hefði í samningagerðinni sjálfri af hálfu ríkisstjórnar Íslands sem og annarra Norðurlanda verið sett fram sú stefna hinna norrænu ríkisstjórna að þetta þetta tiltekna fyrirkomulag, ríkiseinkasala á áfengi, væri hluti af heilbrigðisstefnu Norðurlandanna. Og þetta fyrirkomulag hygðust menn varðveita og því vildu menn viðhalda, til þess stæði vilji ríkisstjórna Norðurlanda annarra en Dannmerkur. Til þess að tryggja þetta enn betur var gefin sérstök yfirlýsing í tengslum við gerð samningsins um Evrópskt efnahagssvæði. Vísað var í það og fullyrt í umfjöllun um málið hér að Evrópubandalagið gerði ekki athugasemdir við þetta fyrirkomulag. Það var fullyrt að það sem fyrst og fremst þyrfti að tryggja væri að ríkiseinkasalan gerði ekki greinarmun á grundvelli ríkisfangs. Það væri með öðrum orðum ekki um mismunun að ræða. Þá væri því skilyrði fullnægt og þyrfti ekki að hafa áhyggjur af því meir. Að öðru leyti lagði Evrópusambandið og hinn evrópski réttur, sem verið var að taka upp með samningagerðinni um EES, fyrst og fremst áherslu á það að unnt væri að stunda svonefndan samhliða innflutning og veita einkaréttarhöfunum, í þessu tilviki áfengiseinkasölunum, aðhald. Það er alveg ljóst að í samningaviðræðunum og í samningagerðinni var það sameiginlega afstaða Norðurlandanna fjögurra í EFTA að þau teldu að skuldbindingar samningsins gæfu ekki tilefni til að breyta ríkjandi fyrirkomulagi um áfengiseinkasölu. Ef menn vilja lesa sér til um þetta og sannreyna þetta enn frekar þá vísast í fylgiskjöl með frv. til laga um staðfestingu samningsins um Evrópskt efnahagssvæði sem menn geta flett upp á í Alþingistíðindum árið 1992. Það er einkum og sér í lagi umsögn um 16. gr. frv. þar sem um þetta er fjallað.
Þetta voru þær forsendur sem lagðar voru til grundvallar afgreiðslu samningsins um Evrópskt efnahagssvæði hér --- af hverra hálfu, af hálfu íslenskra stjórnvalda, af hálfu sömu aðila að hluta til og nú bara þetta frv. fram. Því á þessum tíma sat ríkisstjórn hæstv. forsrh., Davíðs Oddssonar, fyrra ráðuneyti hans sem vonandi verður ekki nema annað af tveimur, og í þeirri ríkisstjórn var m.a. sami hæstv. fjmrh. og nú starfar.
Til að undirstrika það enn betur að þetta var afstaða íslenskra stjórnvalda á þessum tíma má líka minna á bækling sem utanrrn. gaf út, litprentaðan og skrautlegan bækling, mig minnir að hann hafi verið sendur í hvert einasta hús, herra forseti, með miklum tilkostnaði og ærinni fyrirhöfn. Ég er ekki með eintak undir höndum en það væri fróðlegt að þingið yrði sér út um eitthvert upplag af bæklingnum því þetta er orðið sögulegt gagn og merk heimild. Það er ekki alveg óhugsandi að einhvers staðar í kassa í utanrrn. liggi ónotað upplag af þessum bæklingi og væri ekki verra en hvað annað að því yrði nú dreift á nýjan leik á borð þingmanna. Í þessum bæklingi fullyrti utanrrn. að ekki þyrfti að hrófla við ríkjandi fyrirkomulagi á áfengiseinkasölu á Íslandi þrátt fyrir samninginn um EES. Það var einmitt tekið til marks um blekkingar og áróður andstæðinga samningsins að vera að halda slíku fram. Tekið sem dæmi um ómerkilega útúrsnúninga og áróður þeirra sem væru að gagnrýna þennan samning. Að það væri ranglega verið að halda því fram að áfengiseinkasalan gæti verið í hættu vegna ákvæða samningsins. Svo er ekki, sagði utanrrn. þegar það var að selja þjóðinni ágæti þessa samnings í skrautbæklingum á sínum tíma. ( ÖS: Hann vissi ekki betur.) Hann vissi ekki betur, kallar hér fram í fyrrv. umhvrh. Þá var að vísu þessi hv. þm. ekki orðinn umhvrh. en sama er, hann ber alla vega þá skömm á herðum sér að vera flokksbróðir hæstv. þáv. utanrrh. og ber að sínu leyti ábyrgð á þessari framgöngu.
Er þetta rismikil staða fyrir þá sem þannig stóðu að málum að þeir tóku akkúrat þetta dæmi til marks um það hvernig andstæðingar samningsins um EES væru með blekkingum og ómerkilegum hætti að tortryggja samninginn og reyna að varpa rýrð á hann, að því væri ranglega haldið fram að við þyrftum að hrófla við áfengiseinkasölunni, svo væri ekki?
Í framhaldi af þessari umfjöllun má síðan vitna til þess að ítrekað á síðasta kjörtímabili staðfestu bæði fjmrn. og utanrrn. þá afstöðu sína að ekki þyrfti að hrófla við ÁTVR. Til marks um það eru m.a. bréfaskriftir fjmrn. við eftirlitsstofnun EFTA og bréfaskriftir utanrrn. til sömu stofnunar og til að mynda til samtaka eins og BSRB. Það liggur fyrir skjalfest í bréfum og greinargerðum frá báðum þessum ráðuneytum á síðasta kjörtímabili ágætur rökstuðningur fyrir því að ekki sé ástæða til að breyta þessu. Ég held að það sé fróðlegt fyrir ágæta þingmenn að fara í fylgiskjöl sem birt eru með nál. 2. minni hluta og lesa þetta fyrir sig sjálfa.
En kannski ættum við fyrst, herra forseti, að staldra aðeins við upphaf þessara bréfaskrifta, hvað það var sem setti alla hrinuna af stað. Það er nefnilega bréf frá 30. des. 1993. --- Nú óska ég eftir því, herra forseti, að hv. þm. Vilhjálmur Egilsson verði kallaður til stofu og hann leggi það á sig að sitja hér eina stund og taka þátt í umræðu um þetta mál því hann er aðili að málinu, ekki bara sem formaður efh.- og viðskn. og framsögumaður minni hluta heldur líka sem framkvæmdastjóri Verslunarráðs Íslands. Því þannig er að sá mikli félagsskapur tók upp úr safni sínu bréfsefni 30. des. 1993 og setti á tvö blöð texta og sendi til Brussel. Það er þannig að Verslunarráðið fór þess á leit með bréfi til ESA, eftirlitsstofnunar EFTA, að hún fjallaði um starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins á Íslandi og athugaði hvort þessi starfsemi samræmdist samningnum um Evrópskt efnahagssvæði. Undir bréfið ritar Vilhjálmur Egilsson, framkvæmdastjóri Verslunarráðsins, og sjá nú fylgiskjal XII, hygg ég að það sé í þessu litla nefndaráliti, herra
forseti.
Það er rétt að fara aðeins yfir það hvernig þessir atburðir urðu. Með öðrum orðum á mannamáli, herra forseti, Verslunarráðið kærði Íslendinga. Verslunarráðið kærði Íslendinga til eftirlitsstofnunar EFTA og sérstaklega starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins. Það segir, með leyfi forseta, í þessu bréfi, m.a. svohljóðandi:
,,Verslunarráð fer með bréfi þessu fram á að eftirlitsstofnun EFTA fjalli um starfsemi Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins á Íslandi (ÁTVR) og athugi hvort þessi starfsemi samræmist samningnum um hið Evrópska efnahagssvæði.``
Ég vek athygli á orðalaginu ,,þessi starfsemi``. Það er ekki bara verið að tala um innflutningsþáttinn eða heildsöluþáttinn heldur alla starfsemi ÁTVR.
Í 3. mgr. í bréfi Verslunarráðsins er fullyrt:
,,Framleiðendur áfengis og tóbaks á Evrópska efnahagssvæðinu hafa ekki jafnan aðgang að íslenska markaðnum.``
Hér er í bréfi Verslunarráðsins ÁTVR borið þeim sökum að mismuna mönnum eða öðruvísi er erfitt að lesa þennan texta. Og það gerist á grundvelli þess að verslunin velji tilteknar vörur til að hafa á boðstólum. Með öðrum orðum virðist það vera skoðun Verslunarráðsins að svo lengi sem Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins hafi ekki allar brennivínstegundir heimsins á boðstólum samtímis þá sé um mismunun að ræða.
Í þriðja lagi segir neðar í bréfinu, hæstv. forseti:
,,Verslunarráð Íslands telur að starfsemi ÁTVR geti vart samræmst 16. gr. EES-samnings. Enn fremur efast Verslunarráð Íslands um að einkasalan geti samræmst 31. gr. þar sem fjallað er um rétt manna til að hefja og stunda sjálfstæða atvinnustarfsemi. Varðandi yfirlýsingu ríkisstjórna Finnlands, Íslands, Noregs og Svíþjóðar með EES-samningnum þar sem fram kemur að áfengiseinkasala sé starfrækt til að ná félagslegum og heilbrigðislegum markmiðum vill Verslunarráð Íslands taka fram að hin háa skattlagning á áfengi sem er við lýði á Íslandi getur talist framlag til félagslegra og heilsufarslegra markmiða.``
Hér virðist Verslunarráðið taka sér það fyrir hendur alveg óumbeðið að útskýra það að í raun og veru sé þessum félagslegu og heilbrigðislegu markmiðum fullnægt með því að hafa brennivínið dýrt og að sölu- og dreifingarfyrirkomulagið eða aðgengi manna eigi að vera því óviðkomandi --- hver sem hefur beðið Verslunarráðið að fara að taka faglega afstöðu til þessara áfengispólitísku álitamála.
Verslunarráðið klykkir út í bréfi sínu með svofelldum orðum:
,,Verslunarráð Íslands hvetur eftirlitsstofnun EFTA til þess að kanna vandlega lagalegan grundvöll og viðskiptahætti ÁTVR þannig að bæta megi úr ef starfsemi getur ekki talist vera í samræmi við EES-samninginn.``
Með öðrum orðum þótti þeim ástæða til þess í kærubréfinu að brýna nú eftirlitsstofnunina á því að fara rækilega ofan í saumana á hlutunum og kanna vandlega bæði lagalegan grundvöll og viðskiptahætti, hvort þarna væri ekki eitthvað verulega bogið á ferðinni.
Undir þetta er ritað, eins og áður sagði, svohljóðandi: ,,Virðingarfyllst, Verslunarráð Íslands, Vilhjálmur Egilsson, framkvæmdastjóri.``
Þarna urðu þau tíðindi sem þóttu nú nokkur í stjórnmálasögunni að þingmaður kærði m.a. sjálfan sig til erlendrar stofnunar því eins og kunnugt er átti hv. þm. Vilhjálmur Egilsson sem alþingismaður þátt í því að afgreiða samninginn um Evrópskt efnahagssvæði, gera hann að lögum hér og vitandi af því fyrirkomulagi sem hér var um áfengisdreifingu og vitandi af rökstuðningi íslenskra stjórnvalda um að þetta fyrirkomulag stæðist. En eins og ári síðar eða svo eða einhverjum mánuðum a.m.k. síðar er hv. þm., að vísu í gervi framkvæmdastjóra Verslunarráðsins, búinn að skipta um skoðun. Telur greinilega að þetta fyrirkomulag sé óheimilt og kærir Íslendinga til eftirlitsstofnunar EFTA.
Þetta er með miklum ólíkindum og enn þá kostulegri verður sagan og skemmtilegri, mundu kannski einhverjir ábyrgðarlausir menn segja, þegar það bætist svo við að nú á þessu kjörtímabili fáum við frv. til umfjöllunar sem eru að sögn stjórnvalda afleiðing af kæru Verslunarráðsins og þá kemur það í hlut hv. þm. Vilhjálms Egilssonar sem formanns efh.- og viðskn. að stjórna faglegri úttekt þingsins á þeim málum. ( Gripið fram í: Hefur hann ekki gert það vel?) Ræðumaður ætlar ekkert að ásaka hv. þm. um að hafa ekki reynt að vinna þetta samkvæmt bestu samvisku en ég get hins vegar alveg látið það koma fram að ég tel þetta óheppilegar aðstæður, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Ég lét það sjónarmið mitt koma fram í efh.- og viðskn. og það gerðu fleiri. Forseti vor hæstv. hefur að vísu fellt um það mikinn salómonsdóm að hv. þm. sé hæfur til þess að fjalla um þessi mál þrátt fyrir þessar mjög svo óvenjulegu og sérstöku hagsmunaaðstæður sem þarna myndast og ekki tjáir að deila við dómarann, þ.e. hæstv. forseta, í þessu efni og skal ekki gert. En eftir stendur það að menn hljóta að geta haft skoðanir á því og mega láta þær uppi hvort þeir telji heppilegt að hlutverk manna krossist með þessum hætti.
En þetta er upphaf málsins að þessu leyti til, hæstv. forseti, að bréfaskriftirnar hófust. Með bréfi Verslunarráðsins undirrituðu af framkvæmdastjóranum 30. des. 1993.
Og kærubréfið bar skjótan ávöxt því svarbréf Eftirlitsstofnunar EFTA eða öllu heldur má segja fyrsta bréfið frá eftirlitsstofnun EFTA til íslenskra stjórnvalda þar sem spurst er fyrir um starfsemi ÁTVR er dagsett 7. jan. 1994. Það tók sem sagt rétt liðlega viku og eru þó helgidagar þarna á milli að senda bréf
til baka til Íslands og spyrjast fyrir um hvað væri á ferðinni. Þannig að þeir brugðust skjótt við í Brussel eftir að hafa fengið kæruna. Síðan upphófust miklar bréfaskriftir og er ekki ástæða til að rekja þær í einstökum atriðum, það geta menn gert sjálfir því eitt af fskj. með nál. þessu er yfirlit yfir þessar bréfaskriftir en bréfin liggja frammi í gögnum efh.- og viðskn., er mikill doðrantur orðinn og geta þeir sem því nenna eða vilja vafalaust orðið sér úti um þann bunka en verða þá að vera læsir á enskri tungu því hann er þar ekki í þýðingu.
En það sem er kannski öðru fremur áhugavert við þessar bréfaskriftir, herra forseti, og er ástæða til að vekja enn betur athygli á er að í framhaldinu á öllu árinu 1994 eru íslensk stjórnvöld, ráðuneytin, að rökstyðja það að við Íslendingar þurfum ekki að breyta neinu vegna þess að það sé okkar afstaða að þetta fyrirkomulag samræmist ákvæðum samningsins um Evrópskt efnahagssvæði. Fjmrn. rökstyður það ágætlega til að mynda í svarbréfi sínu frá 11. júlí 1994. Þar lýsir fjmrn. sig algjörlega ósammála því viðhorfi ESA að starfsemi ÁTVR samrýmist ekki EES-samningnum. Og utanrrn. hefur sömu afstöðu því í bréfi frá því ráðuneyti, einnig dagsett 11. júlí, er vísað í grg. með frv. um EES-samninginn sem rökstuðning fyrir því að ekki þurfi að breyta þarna neinu, eða a.m.k. að það hafi verið afstaða ráðuneytisins að ekki þurfi að breyta þarna um.
Ég vil vísa í aðra skráða heimild frá utanrrn., sem á þessum tíma var stýrt af hv. þm. Jóni Baldvini Hannibalssyni. Þá er utanrrn. að svara Bandalagi starfsmanna ríkis og bæja sem hafði spurst fyrir um það í framhaldi af samningagerðinni um EES hvort nauðsynlegt væri að gera breytingar á einhverjum opinberum fyrirtækjum, hvort einkavæðing á einhverjum fyrirtækjum mundi fylgja í kjölfar EES-samningsins, hvort ástæða væri til að óttast um starfsöryggi opinberra starfsmanna o.s.frv. í kjölfarið á samningagerðinni. Eðlilega hafði og hefur Bandalag starfsmanna ríkis og bæja og önnur stéttarfélög opinberra starfsmanna áhyggjur af þessu máli. En hverju svaraði utanrrn. á síðasta kjörtímabili í þessum efnum? Jú, í svari til Ögmundar Jónassonar, formanns BSRB, dagsettu 1. júlí 1992, segir utanrrn.:
,,Með vísan til fyrrnefnds bréfs fylgir hér svar ráðuneytisins við þeim spurningum sem þar eru settar fram.
1. Samningurinn krefst þess ekki að ríkisfyrirtæki eða stofnanir verði færð yfir í einkarekstur og skerðir á engan hátt möguleika ríkis eða sveitarfélaga til þess að taka þátt í atvinnustarfsemi.`` --- Og neðar í sama tölulið segir, með leyfi forseta: ,,Ekkert mælir gegn starfsemi ÁTVR sem í raun hefur haft með hendi einkaleyfi á smásölu fremur en við innflutning sem ekki mismunar á grundvelli þjóðernis.``
Svo mörg voru þau orð og þar hafa menn það. Enn ein staðfesting þess að afstaða beggja ráðuneytanna á síðasta kjörtímabili var sú að ekki væri ástæða til að hrófla við neinu. Ekki þyrfti að gera breytingar. Ekki þyrfti að afnema ríkiseinkasölu á innflutningi eða heildsölu og dreifingu áfengis.
Og þá er komið að spurningunni, herra forseti: Hvað hefur breyst? Hvers vegna hafa menn allt í einu skipt um skoðun? Af hverju er allt í einu snúið við blaðinu? Eftir allan þennan rökstuðning sem fram hefur farið ágætlega, eftir allar fullyrðingarnar í tengslum við samningagerðina, eftir alla málsvörnina í bréfaskriftum við eftirlitsstofnun EFTA --- af hverju þá ekki að standa á rétti Íslendinga og láta á hann reyna? Af hverju ekki? Vilja menn frekar gera sjálfa sig að ómerkingum með þeim hætti sem hér stefnir í? Vilja fjmrh., fyrrv. hæstv. utanrrh. og í raun og veru allir þeir sem báru ábyrgð á þessum málflutningi frekar dæma sjálfa sig ómerkinga með því að snúa við blaðinu og segja: Nei, þetta var allt í plati. Þetta má ekki, við verðum að breyta þessu? Er ekki skárra að reyna þá að standa í lappirnar, byggja upp okkar málsvörn og málsástæður og fara þá með það fyrir dóm ef svo ber undir og reyna þar að verja sinn rétt?
Þetta, herra forseti, er nauðsynlegt að menn hafi í huga, tengsl frv. við samninginn um EES sem öðrum þræði eru færð fram sem ástæða þess að breyta þurfi þessu fyrirkomulagi.
Það er reyndar mikið tvíeðli í þessu máli því iðulega hefur verið og er blandað saman tveimur óskyldum atriðum. Það er annars vegar þessum tengslum við EES og þessum kærum til Brussel og hótunum þaðan sem hv. þm. Vilhjálmur Egilsson kom af stað með kærubréfi sínu 30. des. 1993. ( VE: Og er stoltur af.) Og er stoltur af, segir hv. þm. Nú er spurning hvort hann er stoltur af því sem þingmaður eða stoltur af því sem framkvæmdastjóri Verslunarráðsins að hafa það sannað bréflega að hann hafi verið í vinnunni 30. des. ( VE: Hvort tveggja.) Hvort tveggja. Þingmaðurinn er sem sagt stoltur af því að hafa kært sjálfan sig fyrir erlendum dómstóli.
En hitt er svo auðvitað það að á bak við liggur það sem ég vil í öðru lagi gera sérstaklega að umtalsefni: Einkavæðingarstefnan. Því þetta mál er líka hluti af, kannski ekkert síður hluti af einkavæðingarstefnunni. Spurningin er hvort hæstv. ríkisstjórn, sú fyrrverandi a.m.k. og jafnvel þessi sem nú situr, hefði ekki verið að nudda með þessi mál hér hvort sem er þó engin kæra hefði komið frá Brussel. Eða var kannski kæran send til Brussel til þess að fá það vopn í hendur að hægt væri að koma heim og segja: Við verðum að leggja niður ÁTVR? Við verðum að breyta þessu, við verðum að láta þetta í hendur einkaaðila? Var það e.t.v. til þess sem leikurinn var gerður? Var það ekki bara sannleiksástin og ófullnægð réttlætisþörf sem kom mönnum til þessa?
Hæstv. fjmrh. hefur heyrst segja að hann telji að það eigi ekkert að vera að blanda saman EES-þætti málsins annars vegar og hins vegar bara þeirri stefnu ríkisstjórnarinnar að einkavæða. Það er virðingarvert sjónarmið að hafa hreinskilni og uppburði í sér til þess að segja það ef það er það sem er hér
á ferðinni. Sem það auðvitað er því þetta er hluti af einkavæðingaráráttunni og -þráhyggjunni.
Það virðist að vísu vera svo að einhver feimni sæki á einkavæðingarpostulana þegar kemur að því að einkavæða brennivínsgróða og koma viðskiptum með brennivín í hendur einkaaðila þannig að þeir geti farið að græða á þeim. Þá fara menn frekar með veggjum og það er ekki alveg eins fínt, það passar ekki alveg jafn vel inn í formúlurnar og að einkavæða lyfjaverslunina og síldarbræðslur og eitthvað því um líkt. Þá kemur sér náttúrlega afar vel að fá svona hótun frá Brussel.
Staðreyndin er sú að það er afar ógeðfelldur hluti af þessu máli ef færa á víglínuna fyrir vígvöll gróðahyggjunnar svo innarlega að hún komi jafnvel inn á svið vímuefnanna. Það hlýtur að leita á mann sú spurning: Hvar vilja menn þá draga mörkin? Hvar ætlar Verslunarráðið að draga mörkin á vímuefnasviðinu? Á hverju eiga menn að mega græða og hverju ekki í þessum efnum?
Fyrrv. ríkisstjórn varð fræg að endemum fyrir framgöngu sína í einkavæðingarmálum. Hún ætlaði að einkavæða og selja ríkisfyrirtæki fyrir á annan milljarð kr. á hverju ári. Það fór upp og ofan því að aðallega var um afhendingu að ræða og gjafir og flest árin var gat í fjárlögunum upp á milljarð þegar upp var staðið af því að einkavæðingaráformin runnu út í sandinn og vantaði þó ekki viljann því að menn voru jafnvel tilbúnir til þess að selja heila banka á hálfvirði ef það mætti verða til þess að koma þeim úr eigu rikisins.
Það sem verst var við þetta var að það var staðið þannig að þessum málum gagnvart starfsfólkinu að það skapaði mikið óöryggi og mikil leiðindi enda eru bullandi dómsmál í gangi vegna slíkra mála þar sem starfsfólkið telur að brotið hafi verið á réttindum þess vegna þess hvernig fyrrv. ríkisstjórn stóð að málum. Það er mjög dapurlegt, herra forseti, ef það á að verða niðurstaðan að núv. ríkisstjórn feti í sömu slóð því á síðasta kjörtímabili voru margir hv. þm. Framsfl. liðsmenn í því að gagnrýna fyrrv. ríkisstjórn fyrir það hvernig hún stóð að málum. Það er spurning, hæstv. forseti, hvort ekki sé ástæða til þess að lýsa eftir Framsfl., senda eins og eina tilkynningu í útvarpið um það hvar Framsfl. sé. Það hefur lítið sést af honum upp á síðkastið. Það er að vísu sýnist mér einn ágætur hv. þm. Framsfl. til staðar en ég hefði gjarnan viljað sjá eins og þó ekki væri nema einn hæstv. ráðherra. Út af fyrir sig væri bara gaman að hafa eitt eintak til sýnis af þeirri tegund, hæstv. forseti, því að það er enginn ráðherra í þingsalnum, ekki einu sinni hæstv. fjmrh. sem fer með þetta mál. Þetta er ekki bandormur.
( Forseti (ÓE): Fjmrh. er í húsinu.)
Hann er að vísu í húsinu. Ég lýsi eftir Framsfl. Ég lýsi eftir því að Framsfl. taki þátt í umræðunni og geri okkur svolitla grein fyrir því hvað hefur breyst. Ætlar Framsfl., eins og halda má af þessu máli, að skrifa upp á einkavæðingardellu og kreddu fyrrv. ríkisstjórnar óbreytta og fara ofan í sama farið í þessum efnum og byrja á brennivíninu, byrja á því að einkavæða brennivínið? Kemur nú annað stykki, hæstv. forseti, hv. þm. Framsfl. og það er fagnaðarefni að það eru þó a.m.k fundnir og fram komnir tveir þingmenn Framsfl. Þetta eru að vísu hvorugt þingmenn sem sátu á síðasta kjörtímabili. Það hefði verið enn fróðlegra að fá inn í umræðuna menn sem tóku þátt í því á síðasta kjörtímabili að gagnrýna fyrrv. ríkisstjórn fyrir ofstæki í einkavæðingarmálum, fautaskap gagnvart starfsfólki o.s.frv. ( Gripið fram í: Ólafur Þórðarson.) Nú er hv. fyrrv. þm. Ólafur Þ. Þórðarson fjarri góðu gamni. Það hefði nú verið gaman að hafa hann hér og við söknum hans mjög. En hér mættu ýmsir fleiri góðir menn vera. Hæstv. félmrh. var stundum liðtækur í orðræðum um þetta efni og fleiri.
Auðvitað væri ástæða til að formaður Framsfl., hæstv. utanrrh., kæmi hér og gerði grein fyrir afstöðu Framsfl. í þessum málum, bæði í þessum brennivínsmálum og einkavæðingarmálum. Var það með þetta eins og fleira að Framsfl. gleypti hrátt það sem að honum var rétt og líka óbreytta einkavæðingarstefnu fyrri ríkisstjórnar sem lætur það verða sitt fyrsta og brýnasta verk að leggja fram frumvörp um einkavæðingu á brennivíninu? ( Gripið fram í: Breyttar áherslur með nýju fólki.) Já, það er þetta nýja fólk hjá Framsókn, hv. þm. Það hefur vakið mikla undrun, satt best að segja, hvernig framganga þess er hér. Ég fagna því ef menn koma hér og gera sig gildandi í þessari umræðu og rökstyðja það þá að þetta sé hin nýja lína sem komi með nýja fólkinu að einkavæða brennivín o.s.frv. Þá skýtur það fleiri stoðum undir þá skoðun sem hér er að verða mjög útbreidd að það sé orðið ástæðulaust að tala um ríkisstjórnina í fleirtölu, þ.e. stjórnarflokkana, þetta sé bara einn flokkur, stjórnarflokkurinn, stóri Framsfl. og er handhægt t.d. í skammstöfun að hafa þetta þannig.
Herra forseti. Ég ætlaði í þriðja lagi að gera að umtalsefni þær breytingar sem með þessum frumvörpum, ef að lögum yrðu, kæmu þá til á opinberri áfengisstefnu í landinu því það er vonlaust að bera á móti því að breytingar á þessu tagi fælu í sér grundvallarbreytingu á íslenskri áfengisstefnu. Hér á Íslandi sem og reyndar lengst af á hinum Norðurlöndunum öðrum en Danmörku hefur ríkt tiltölulega góð sátt um það að liður í aðhaldssamri áfengisstefnu stjórnvalda væri ríkiseinkasala á áfengi, ríkiseinkasala sem ekki væri drifin áfram af gróðasjónarmiðum, þar sem stjórnvöld hefðu í hendi sér að takmarka með tilteknum hætti aðgengi manna, þar sem hafa mætti fullkomið eftirlit með áfengisdreifingunni o.s.frv. Um þetta hefur ríkt tiltölulega góð sátt, a.m.k. fram á síðustu ár. Og það þarf ekkert að fjölyrða um að það er grundvallarbreyting ef til sögunnar eiga nú að koma tugir og jafnvel hundruð hagsmunaaðila sem eiga persónulega hagnaðarvon í því að auka umsvif sín við sölu og dreifingu á þessari vöru. Það er vonlaust mál að bera á móti því að það er grundvallarbreyting. Og það er mjög dapurlegt ef það á að gerast þannig að menn hverfi frá fyrirkomulagi sem hefur verið viðurkennt að hafi skilað árangri, tölfræðilega þeim að drykkja er
með því minnsta sem þekkist í þessum löndum og áfengisvandamál að sama skapi lítil, árangri eins og þeim sem náðist á löngu árabili í Svíþjóð að á sama tíma og áfengisneysla var nánast alls staðar annars staðar vaxandi þá fór hún minnkandi þar, árangri sem er slíkur að alþjóðlegar heilbrigðisstofnanir eins og Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóðanna vísar út um allan heim í fordæmi Norðurlandanna um það hvernig unnt sé að ná árangri, árangri sem hefur þann orðstír að á síðustu árum hafa önnur lönd og einstök ríki, til að mynda í Bandaríkjunum, verið að hverfa aftur til þess að taka upp þetta fyrirkomulag af því að menn hafa einfaldlega fallist á þau rök að með því hafi menn sýnilga náð árangri í glímunni við þetta vandamál sem ofneysla áfengra drykkja er.
Það er ekki bara, herra forseti, að með þessu sé um grundvallarstefnubreytingu að ræða heldur hefur það ítrekað komið fram og liggur fyrir í gögnum þessa máls að mjög margir líta svo á að hér sé einungis um fyrsta skrefið að ræða, hér sé einungis upphafið að þróun sem eigi að ganga lengra í því að losa enn meir um fyrirkomulagið og sleppa alveg tökunum á því hvernig þessi vara er boðin fram.
Það getur vel verið að menn geri bókstaflega ekkert með það að svona sjónarmiðum sé haldið hér fram og ég býst ekki við því, herra forseti, að það þyki í tísku og fínt og sé inni, eins og sagt mun vera í dag, að halda fram svona sjónarmiðum og það sé allt heldur hallærislegt sem þetta ágætisfólk sem starfar að vímuefnavörnum og forvörnum og meðferð áfengissjúkra o.s.frv. heldur fram. En er það virkilega svo að það renni ekki tvær grímur á nokkurn einasta mann hér inni þegar menn fá upp í hendurnar gögn af því tagi sem liggja fyrir að öll þau samtök sem eru að glíma við þetta vandamál úti í þjóðfélaginu, hvort heldur er að sinna forvörnum eða sjá um meðferð áfengissjúkra, eru á móti þessu, þau vara við þessu, þau biðja um að þetta verði ekki gert? Áfengisvarnaráð, Vímulaus æska, samtökin Stöðvum unglingadrykkjuna, samtökin Heimili og skóli og fjölmargir fleiri aðilar hafa sent frá sér ályktanir, gefið yfirlýsingar um það að þeir séu andvígir þessum breytingum.
Reynt hefur verið að toga það út úr heilbrrn. hvaða afstaða ríki á þeim bænum. Það hefur hins vegar ekki gengið vel, herra forseti, eins og kemur fram í áliti tveggja fulltrúa í minni hlutanum í heilbr.- og trn. því að þrátt fyrir mikinn hug sem hæstv. heilbrrh. ku hafa haft á því við 1. umr. að láta til sín taka í málinu hefur ekki tekist að toga skriflega neitt út úr ráðuneytinu um afstöðu þess og ber að harma það. Spurningin er, herra forseti: Hvar ætli hæstv. heilbrrh. sé staddur um þessar mundir? Væri nokkuð hægt að fá hæstv. heilbrrh. til að vera hér viðstaddan umræður þó ekki væri nema . . . (Gripið fram í.) Það er mér mikil ánægja að hæstv. heilbrrh. skuli vera hér viðstödd.
Ég óska eftir því að hæstv. heilbrrh. tjái sig þá um það hvernig til að mynda hæstv. heilbrrh. líði gagnvart þeirri afstöðu sem hér kemur fram í fskj. og komið hefur fram opinberlega um viðhorf eiginlega allra þeirra sem sinna áfengisvörnum eða áfengismeðferð í landinu. Mér finnst ekki hægt að afgreiða þennan þátt málsins bara þannig að þarna séu einhverjir léttvægir hlutir á ferð og eitthvað sem ekki þurfi að hafa áhyggjur af.
Það hafa verið að koma fram, herra forseti, allískyggilegar tölur um aukna drykkju og aukin vandamál samfara drykkju hér á Íslandi á síðustu árum til að mynda og ekki síst, því miður, hvernig drykkjan hefur stóraukist í yngstu aldurshópunum og færst neðar og því miður þýðir ekkert annað en horfast í augu við það að varnaðarorð þeirra sem óttuðust að menn myndu missa tökin á þessu að verulegu leyti í kjölfar þess að til sögunnar kæmi áfengur bjór án þess að gripið yrði til mjög sérstakra og harðra ráðstafana á móti hafa reynst á rökum reist. Það geta hlegið ýmsir menn úti í salnum, til að mynda hv. þm. Vilhjálmur Egilsson, og gert að þessu grín, en tölurnar og staðreyndirnar gufa ekki upp við það, hv. þm. Þar með er ekki sagt að að því hefði ekki komið með einum eða öðrum hætti fyrr eða síðar að Íslendingar hefðu lögleitt þennan vökva eins og aðrar þjóðir og það hefur aldrei verið mín sannfæring að það væri líklegt að til lengri tíma litið hefði það fyrirkomulag orðið öðruvísi hér. En ég held að það sé að koma í ljós að það skiptir miklu máli hvernig að því var staðið og þá var nákvæmlega sama andvaraleysið ríkjandi og virðist ætla að vera upp á teningnum í þessu máli nú. Það var þannig, svo dapurlegt sem það er, að íslensk stjórnvöld gerðu varla nokkurn skapaðan hlut með auknum áróðri, fræðslu og upplýsingum eða öðrum slíkum fyrirbyggjandi aðgerðum að vega upp á móti þeim áhrifum sem var ástæða til að ætla að gæti orðið af þeirri breytingu og því hefur farið sem farið að drykkjan hefur stóraukist á þeim tíma sem síðan er liðinn, að hve miklu leyti sem það er beinlínis því að kenna verður auðvitað aldrei mælt.
Ég kalla menn furðu káta í sér að geta bara hlegið að því að verið sé að reyna að ræða þessi mál. Það gera a.m.k. ekki þeir sem fást við þau úti í þjóðfélaginu og glíma við þau vandamál sem af misnotkun áfengra drykkja stafar.
Einn sá þáttur sem menn hafa einmitt áhyggjur af í þessu sambandi, herra forseti, og ég ætlaði í fjórða lagi að gera að umtalsefni er eftirlitsþátturinn. Það hefur ítrekað verið á það bent og af því hafa menn áhyggjur að það muni torvelda með ýmsum hætti eftirlit á þessu sviði að til sögunnar komi fjöldi nýrra aðila sem verður bundinn hagsmunum í þeim skilningi að menn eiga orðið beinna hagsmuna að gæta að auka umsvif sín við áfengissölu. Þessu mótmæla ýmsir og hv. þm. Vilhjálmur Egilsson, frsm. meiri hlutans, reyndi ef ég heyrði rétt í stuttri og tiltölulega ómerkilegri, leyfi ég mér að segja, herra forseti, framsöguræðu áðan þar sem ekki var farið mjög ítarlega yfir málin, satt best að segja, að gera lítið úr þessum þætti. Ég ætla aðeins að gera hann að umtalsefni. Ég ætla að spyrja að því af því að hv. þm. Vilhjálmur Egilsson þykist hafa vit á hagfræði og bisness og vinnur við það svona öðrum þræði:
Er líklegt að það hafi ekki einhver áhrif, trúa menn því, finnst mönnum það sennilegt að það hafi engin áhrif þegar tugir einkaaðila fara að eiga hagsmuna að gæta af því að auka umsvif sín í áfengissölu í landinu beint þar sem jafnvel miklir fjármunir geta verið í húfi í allt öðru samhengi en verið hefur, þar sem menn hafa ýmist fengið lítið eða ekki neitt í einhverja þóknun fyrir það að eiga að heita umboðsmenn fyrir erlent áfengi? Þegar menn stofna nú til þess fyrirtæki eða hefja viðskipti í þeim fyrirtækjum sem fyrir eru og fá í sínar hendur fulla verslunarálagningu fyrir sína vöru, og hér er um að ræða verðmæta vöru þar sem stórar fjárhæðir skipta um hendur, er líklegt að það hafi ekki áhrif að tugir eða jafnvel hundruð sjálfstætt starfandi einkaaðila eigi sína afkomu og sína gróðavon undir því að auka sín umsvif? Hvað þýðir að segja mönnum að það hafi ekki áhrif? Auðvitað mun það hafa mikil áhrif. Það er vonlaust mál annað en það muni hafa mjög mikil áhrif. Þar með hlýtur það líka að vera eðli máls samkvæmt þannig að þeim mun fleiri sem þessir aðilar verða þeim mun erfiðara verður að hafa fulla yfirsýn yfir það hvernig þessir hlutir ganga fyrir sig.
Það hefur verið á það bent að frv. eins og það er fram lagt er algerlega ófullnægjandi hvað varðar hluti eins og merkingar á áfengi og það virðist ekki hafa verið ætlunin þegar frv. var fram lagt að um neinar skyldur yrði að ræða í þeim efnum. Einhverja bakþanka eru stjórnarliðar komnir með út af því máli eins og reyndar líka út af áfengisforvörnunum því að nú var það boðað allt í einu að það ætti að líta á það mál milli 2. og 3. umr. Þá ætti að velta því fyrir sér hvort ekki væri hægt að setja upp einhvern sjóð og sletta í einhverjum peningum til að friðþægja samviskuna. Eins er það með eftirlitsþáttinn að það er ekki lengur hægt að kaupa sér aflausn upp á fornan máta eins og hægt var á sinni tíð þegar slíkt var til sölu í Róm. Það er ekki lengur hægt, þeir viðskiptahættir eru aflagðir að mestu, a.m.k. í vorri kristni. Og þá verður að kaupa aflausnina með einhverjum öðrum hætti eins og þeim að velta því fyrir sér milli 2. og 3. umr. að sletta einhverjum peningum í forvarnir.
Um eftirlitsþáttinn mætti margt fleira segja, herra forseti. Það koma til að mynda upp álitamál eins og þau hvernig eigi í þessu nýja kerfi með tugum eða hundruðum heildsala eða milliliða, því að það er gert ráð fyrir því í frumvörpunum að ekki verði einungis um að ræða innflytjendur sem fái verslunarleyfi heldur geti menn starfað sem hreinir innlendir milliliðir og menn geti orðið farandheildsalar með brennivín, stofnað hér farandsölur, keypt það af öðrum innflytjendum, lagt land undir fót, ferðast um og reynt að selja, hvernig eigi að hafa eftirlit með slíkri starfsemi. Hver ætlar til að mynda að hafa eftirlit með vörurýrnun í þeim viðskiptum? Hver ætlar að gera það, hæstv. heilbrrh.? Hv. þm. Vilhjálmur Egilsson? Ætlar Verslunarráðið að senda mann á eftir hverjum bíl sem leggur út á hringveginn og fer í farandheildsölu á brennivíni?
Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins hefur upplýst að vörurýrnunin nemur um 20 millj. á ári. Það er gölluð vara, það eru flöskur sem brotna, það eru sendingar sem vantar í o.s.frv. og allt þar fram eftir götunum. Um þetta eru færðar nákvæmar skýrslur þar sem gerð er grein fyrir hverju einasta tilviki og auðvelt að halda utan um slíkt í því fyrirkomulagi sem nú er við lýði, en hver ætlar að gera það í kerfi Verslunarráðsins og stjórnarflokksins? Á til að mynda að endurgreiða áfengisgjald af flöskum sem brotna í dreifingu? Á að gera það? Eða á heildsalinn að sitja uppi með það óbætt? Hvernig á að fara með svona mál? Ef í ljós kemur gölluð sending sem búið er að leysa úr tolli og búið að borga fullt áfengisgjald til ríkisins, sem verður tekið við tollun, getur heildsalinn fengið það gjald endurgreitt eða á hann að sitja uppi með það? Sé svarið já, að hann geti mætt og fengið í slíkum tilvikum endurgreiðslu, hver ætlar þá að fylgjast með því að varan hafi raunverulega verið gölluð eða flöskur hafi brotnað o.s.frv.?
Það verða ýmis svona álitamál sem væri fróðlegt að heyra sérfræðingana tjá sig um og svara. Ég efa það ekki að hv. formaður efh.- og viðskn. og frsm. meiri hluta og sérstakur áhugamaður um þetta mál, item framkvæmdastjóri Verslunarráðsins, geti svarað svona spurningum.
Auðvitað er það svo, herra forseti, að það er hreint ábyrgðarleysi að ætla að knýja fram afgreiðslu málsins í algerlega ófullnægjandi formi eins og hér er lagt til. Frumvörpin eru að þessu leyti mjög illa úr garði gerð, hroðvirknislega unnin og áfengisvarna- og eftirlitsþáttur málsins er allur meira og minna í lausu lofti. Þetta ættu þeir hv. þm. að viðurkenna sem bera málið fram og hæstv. ráðherra og kalla það aftur og reyna a.m.k., þó ekki væri annað en gera það betur úr garði hvað þetta snertir áður en mönnum er boðið upp á að afgreiða það hér.
Í fimmta lagi, herra forseti, ætla ég aðeins að fjalla um stöðu Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins og árekstra við ákvæði samkeppnislaga ef sú breyting verður gerð að heimila öðrum aðilum að starfrækja innflutning og heildsölu. Ég vakti máls á því í efh.- og viðskn. að mér sýndist alveg augljóst mál að um leið og til sögunnar kæmu sjálfstætt starfandi aðilar á þessu sviði sem yrðu í samkeppni við Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins sem jafnframt héldi áfram innflutnings- og heildsöluumsvifum þá mundu verða árekstrar að þessu leytinu til við ákvæði samkeppnislaga. Og af sjálfu leiðir þegar málið er betur skoðað. Það hlýtur að verða þannig, ef frumvörpin í óbreyttri mynd hefðu náð fram að ganga, sem hefði falið það í sér að ÁTVR hefði haft hvort tveggja á hendi, innflutning og heildsölu í samkeppni við einkaaðila en líka smásölu sem bundin væri einkaleyfi. Nákvæmlega sams konar árekstrar hefðu þá komið upp í samskiptum milli stofnunarinnar og einkaaðila og til að mynda hafa gert í samskiptum Pósts og síma við einkaaðila á því sviði.
Þetta kom á daginn þegar til að mynda fulltrúar Samkeppnisstofnunar mættu til fundar við efh.-
og viðskn. þó að þeir séu í sinni greinargerð til nefndarinnar tiltölulega hógværir og verður ekki annað lesið út úr henni en að á þessu sé veruleg hætta. Fskj. XIV með þessu litla nefndaráliti er minnisblað til efh.- og viðskn. frá Samkeppnisstofnun um þetta atriði.
Það lá líka alveg ljóst fyrir og liggur í málinu að það voru og eru ýmsir aðilar sem ætluðu gagngert að nota þetta atriði til að mylja ÁTVR niður. Og ég leyfi mér að ganga svo langt að fullyrða, herra forseti, að það sé alls ekki víst að það hafi verið tilviljun að frumvörpin voru jafnilla úr garði gerð hvað þetta snertir og raun ber vitni vegna þess að fjmrn. hlýtur að hafa vitað betur en svo að það þýddi að bjóða mönnum upp á það að hleypa sjálfstætt starfandi heildsölum af stað í landinu en ætla að láta ÁTVR áfram starfa óskipt í einni deild, annars vegar með einokunarstarfsemi og hins vegar með heildsölu í samkeppni við einkaaðilana. Og var það kannski þannig að það stóð alltaf til að ganga síðan á lagið, kæra stofnunina og brjóta niður innflutnings- og heildsöluþáttinn með Samkeppnisstofnun að vopni ef eftirlitsstofnun EFTA dygði ekki til nema hvoru tveggja væri. Það er nefnilega þannig að í kærubréfi Verslunarráðsins er talað um alla starfsemi ÁTVR. Þar er ekki bara beðið um úttekt á heildsöluþættinum heldur allri starfseminni. Það er alveg ljóst, herra forseti, að það er hugsjónamál hjá ýmsum öflum í landinu að koma þessari starfsemi í heild sinni út úr heiminum og öllum umsvifum með brennivín í landinu í hendur einkaaðila til þess að græða á.
Ofan af þessari blekkingu hefur að vísu verið flett vegna þess að nú hefur meiri hlutinn áttað sig á því að svona einfeldnislega þýðir ekki að bjóða mönnum upp á að afgreiða málið. Við látum ekki plata okkur með þessum hætti hafandi næga þekkingu á samkeppnislögum til þess að sjá að svona gengur þetta ekki. Nú er komin brtt. sem afrakstur af þessu starfi og þessu nuddi þar sem meiri hlutinn leggur til að stofnuninni verði skipt upp í annars vegar innflutnings- og heildsöludeild sem sé í samkeppni og fullnægi öllum ákvæðum samkeppnislaga um bókhaldslegan og fjárhagslegan aðskilnað og hins vegar smásöludeild sem starfi á grundvelli einkaleyfis og einkaréttar og sé algerlega aðskilin og færi enga fjármuni á milli.
Það er svo saga út af fyrir sig hvernig hin nýju samkeppnislög hafa að þessu leyti til komið út. Ræðumaður átti sinn þátt í þeirri vinnu á sínum tíma og batt miklar vonir við það að hin nýju samkeppnisleg mundu valda verulegum framförum í viðskiptalífinu að því leyti til að hér kæmist á heilbrigðara viðskiptaumhverfi en verið hafði og meiri samkeppni en því miður virðist mestöll orka manna hafa farið í það að beita samkeppnislögunum sem svipu á ríkisreksturinn og ríkisfyrirtækin. ( VE: Sýnir það ekki bara hvað var að?) Hv. þm. og framkvæmdastjóri Verslunarráðsins, ég held að það sé flestra manna mat sem eitthvað þekkja til í íslensku viðskiptalífi að stóra vandamálið þar, stóri skorturinn á samkeppni liggi ekki í leigunum af einhverjum atvinnurekstri ríkisins. Hann liggi í fákeppni stóru blokkanna í viðskiptalífinu. Hann liggi í stóru samsteypunum í olíuverslun, tryggingum, bönkum og öðru slíku. ( ÓRG: Sem fara með atkvæðisrétt í Verslunarráðinu.) Sem eru stærstu atkvæðagreiðendurnir í Verslunarráðinu og borga mest í sjóðina. Og ætli það sé ekki svolítið vandræðalegt fyrir hv. þm. að vera að taka þetta mál upp með þessum hætti? Ætli það sé kannski ónefndur kolkrabbi, 14 fjölskyldur og stóru hagsmunablokkirnar hér, fákeppnin á fjölmörgum sviðum íslensks viðskiptalífs sem sé aðalvandamálið? Þar sé skorturinn á samkeppni. En því miður er það svo að gagnvart þessum aðstæðum hefur Samkeppnisstofnun ekki þorað að hreyfa sig. Stofnunin tók að vísu saman ágæta skýrslu samkvæmt ósk Alþingis þar um og kortlagði þessa fákeppni en í raun og veru hefur ekkert meira verið gert.
Mér finnst, því miður herra forseti, að allt of mikil orka hafi farið í það sem ég get ekki kallað annað en tittlingaskít, með leyfi forseta, í þessum efnum, að rífast um það hvort með sölu Pósts og síma á símtólum eða einhverju því um líku felist stórháskaleg brot á samkeppnisögum á sama tíma og ekkert er gert gagnvart þessari ískyggilegu fákeppni sem hér er viðloðandi til að mynda á fjölmörgum sviðum viðskiptalífsins svo ekki sé minnst á samgöngugeirann þar sem nánst ríkir miðaldaeinokun hvað varðar til að mynda flugsamgöngur og sjósamgöngur. Hv. þm. og framkvæmdastjóri Verslunarráðsins hefur lítið kært í þessum efnum. Það hefur lítið farið fyrir kærubréfunum hvort sem er til Brussel eða Samkeppnisstofnunar út af þessum þáttum. ( Gripið fram í: Hann er bara rétt að byrja.) Hann hefur kannski ekki átt meira bréfsefni í desember 1993 en þetta eina sem fór til Brussel.
Að lokum, herra forseti, er ástæða til þess að nefna einn furðulegan þátt í þessu máli enn sem kom upp undir lok umfjöllunar efh.- og viðskn. og það er skyndileg hugdetta meiri hlutans um að breyta stjórnskipulegri stöðu ÁTVR. Þau miklu tíðindi gerðust að allt í einu skutu upp kollinum drög að brtt. frá meiri hlutanum þar sem talað var um að það þyrfti að setja stjórn yfir stofnunina, einhvern yfirfrakka yfir forstjórann. Og enn þá kostulegri var sú útfærsla þeirrar hugmyndar sem fyrst leit dagsins ljós. Hún var þannig að það yrði á grundvelli heimildar hægt að setja með reglugerð ef fjmrh. sýndist svo stjórn yfir Höskuld forstjóra eða hvern þann mann annan sem því starfi kynni að gegna. Með öðrum orðum var það virkilega hugsunin, ættuð við einhvers staðar innan úr meiri hlutanum eða ráðuneytinu, að ganga þannig frá löggjöfinni að fjmrh. hefði það í hendi sér ef honum sýndist svo að setja saman einhvers konar stjórn og láta hana setjast inn í stofnunina yfir forstjóra og starfsfólk. Það átti að vera algerlega í sjálfsvald sett ráðherranum, hvort eða hvenær hann beitti þessu heimildarákvæði.
Hvað þýðir þetta á mannamáli? Hvað er þetta á mannamáli? Þetta er hótun. Þarna átti að hanga í loftinu hótun yfir forstjóranum og stofnuninni: Ef þið verðið ekki góðir og gerið það sem ykkur er sagt þá kemur stjórnin. Þetta var mikil snilld og af mörgu kostulegu í þessu máli þá held ég að þetta hafi slegið öll met. Þegar forstjóri ÁTVR kom til nefndarinnar þá hafði hann aldrei heyrt á þetta minnst og kom af fjöllum, kannski í bókstaflegum skilningi, maðurinn er fjallagarpur, og varð auðvitað næsta fár við, án þess að ég ætli að fara að rekja frekar þau orðaskipti sem þarna urðu.
Það er með miklum ólíkindum hvernig að þessum hlutum öllum er unnið. Ég held að meiri hlutinn skuldi okkur það hér og hæstv. fjmrh. fyrir hönd ráðuneytisins að útskýra hvað er hér á ferðinni. Hvað er hér á ferðinni? Og vera ekki að bera á borð blaður. --- Hæstv. fjmrh. sést ekki hér. Hann er ábyggilega lasinn þessa dagana því hann tollir ekkert inni í þingsalnum. --- Að við fáum á því útskýringar hvað hér er raunverulega á ferðinni. Ekki bull af því tagi að það sé núna af einhverjum ástæðum eftir 73 ár nauðsynlegt að fara að setja stjórn yfir stofnunina sem enginn veit til að hafi liðið fyrir það hingað til á þessum ágæta mannsaldri sem hún hefur lifað að hafa ekki stjórn. Auk þess er það svo að ef setja á stjórn yfir þetta ríkisfyrirtæki eða ríkisstofnun sem ekki er hlutafélag þá standa engin rök til þess að þar sé þá ekki um þingkjörna stjórn að ræða. Ég fullyrði að það er algjör nýbreytni og mjög óeðlilegt og óvenjulegt að ætla með þessum hætti að setja inn framkvæmdarvaldsskipaða stjórn í ríkisstofnun af þessu tagi. Það er fullkomlega óeðlilegt.
Það má til að mynda benda á í því sambandi að sambærilegar stórar stofnanir eða fyrirtæki, ef menn kjósa að kalla svo eins og við getum sagt Póstur og sími eða Flugmálastofnun eða aðrar slíkar, hafa ekki yfir sér slíkar stjórnir. Í þeim tilvikum að það eru annaðhvort stjórnir eða ráðgefandi ráð þá eru þau þingkjörin sem er lýðræðislegra og eðlilegra. Þess vegna óska ég eftir því að í umræðunum skýri meiri hlutinn út hvað þarna er á ferðinni og reyni ekki að bera á borð fyrir okkur hluti af því tagi eins og reynt hefur verið í þessu sambandi.
Þetta er náttúrlega mjög sérkennilegt og er enn tortryggilegra en ella í ljósi þeirra kringumstæðna allra í málinu sem ég hef hér farið yfir. Það er margt gruggugt í kringum þetta mál, herra forseti, og hvernig það er hér fram borið og um það búið og er þó ekki allt rakið í þeim efnum.
Nei, herra forseti. Það er niðurstaða 2. minni hluta og undir það álit tekur áheyrnarfulltrúi í efh.- og viðskn., hv. þm. Kristín Ástgeirsdóttir, að það standi engin rök til þess að afgreiða þetta mál eins og það er hér fram borið. Það sé því eðlilegast að vísa því til ríkisstjórnarinnar eða fella það að öðrum kosti og fela frekar ríkisstjórninni það verkefni, sem hún ætti að vera að sinna, að styrkja með öllum tiltækum ráðum okkar stöðu gagnvart hugsanlegum málaferlum fyrir EES-dómstóli geri eftirlitsstofnun EFTA í kjölfar kæru Verslunarráðsins alvöru úr því að vísa málinu þangað. Fljótt á litið verður ekki séð að nokkuð sé óeðlilegt við að þetta mál gangi þangað og engin haldbær rök hafa komið fram um að það sé Íslendingum í sjálfu sér eitthvað meiri álitshnekkir fyrir fram en öðrum þó að ágreiningsmál af þessu tagi, sem er þá einfaldlega uppi, gangi þangað til úrskurðar. Í ljósi þeirrar afstöðu sem íslensk stjórnvöld höfðu í þessu máli þegar EES-samningurinn var gerður, í ljósi þeirrar afstöðu sem bæði fjmrn. og utanrrn. höfðu á öllu síðasta kjörtímabili um að það væri ekkert að þessu fyrirkomulagi og okkur væri stætt á því að viðhafa það eru engin tilefni til þessara sinnaskipta.
Og ég segi svo að allra síðustu, herra forseti, að óskaplega finnst mér ömurlegt hlutskipti þeirra manna sem ganga fram fyrir skjöldu í því að brjóta þetta fyrirkomulag niður og kæra sjálfa sig jafnvel til útlanda í því skyni. Óskaplega finnst mér það ömurlegt hlutskipti. Ég get tæplega hugsað mér að menn gangi út í vorkvöldið með öllu lágkúrulegra hlutskipti á bakinu en það.