[17:51]
Siv Friðleifsdóttir:
Hæstv. forseti. Þetta hefur verið mjög góð umræða í dag. Við höfum rætt vítt og breitt um heilbrigðismálin. Að vísu hefur þetta líka verið svolítið dægurþras en það er eitt sem mér finnst standa upp úr. Það tengist ekki heilbrigðismálunum beint. Það eru þau orð sem hrutu fyrr í dag af vörum hv. þm. Ástu Ragnheiðar Jóhannesdóttur þegar hv. þm. nefndi það hér að hæstv. heilbrrh. væri kona. Þetta fannst mér lýsa skrýtnu viðhorfi og minnti mig á (ÁRJ: Er hún það ekki?) hálfgerða karlrembu. Það hefur enginn dregið það inn í umræðuna hingað til nema hv. þm. Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir og er það nú svolítið svekkjandi.
Heilbrigðismálin eru að sjálfsögðu ofarlega í hugum margra um þessar mundir vegna aðhaldsaðgerða. En af hverju erum við að fara í aðhaldsaðgerðir yfirleitt? Jú, meðal annars vegna þess að í tíð síðustu ríkisstjórnar safnaðist ríkissjóðshalli upp á 40 milljarða. Staða ríkissjóðs er mjög bágborin og það verður að segjast eins og er að hún er verri en við framsóknarmenn áttuðum okkur á í síðustu kosningabaráttu. Það verður bara að viðurkennast. Þar bárum við fram þá meginstefnu að á núverandi kjörtímabili yrði að eyða fjárlagahallanum. Þannig yrði hægt að treysta grundvöll atvinnulífsins og velferðarsamfélagsins. Núverandi ríkisstjórn hefur tekist það erfiða hlutverk á hendur að afgreiða fjárlög með 4 milljarða kr. halla á þessu ári en stefna að hallalausum fjárlögum á næsta ári. Það hefði að sjálfsögðu verið miklu einfalda og léttara og skemmtilegra fyrir okkur stjórnmálamenn að sleppa öllu aðhaldi, láta bara reka á reiðanum og safna skuldum í hið óendanlega áfram. Slík stefna er hins vegar með öllu óábyrg. Við getum alls ekki leyft okkur að færa frekari skuldir yfir á komandi kynslóðir. Hvaða fórnir þurfum við að færa vegna skuldabyrði ríkisins í dag? Jú, vextir af lánum sem við þurfum að greiða eru um 13--14 milljarðar í ár eða 10% af útgjöldum ríkisins. Vextir eru þannig þriðji stærsti útgjaldaliður ríkisins. Stærsti útgjaldaliðurinn er að sjálfsögðu heilbrigðis- og tryggingamál sem taka um 40% af okkar útgjöldum. Þar næst koma menntamálin. Ef við hefðum haldið áfram á þeirri braut sem gengin hefur verið á undanförnum árum, þá hefði stefnt í það að um aldamótin hefðum við greitt jafnmikið í vexti af skuldum og fara í menntamálin. Það er með öllu óásættanlegt. Heilbrigðismálin liggja því undir hagræðingarkröfu eins og aðrir málaflokkar velferðarþjónustunnar. Vegna stefnu ríkisstjórnarinnar í ríkisfjármálum eiga ríkissjóðsskuldir í hlutfalli við landsframleiðslu að lækka á milli ára í fyrsta sinn nú í heilan áratug og það er svo sannarlega jákvætt. Sérstaklega fyrir það unga fólk sem á að erfa þetta samfélag sem við búum í.
Það er mikið rætt um að það sé verið að skera niður í heilbrigðis- og tryggingamálum. En er skorið niður í orðins fyllstu merkingu? Nú í ár er verið að leggja 3,8 milljarða hærri upphæð til heilbrigðis- og tryggingamála en í fyrra. Niðurskurður er því rangnefni. Nær væri að ræða um aðhaldsaðgerðir en þær eru að sjálfsögðu nauðsynlegar vegna svokallaðrar sjálfvirkrar þenslu í heilbrigðisþjónustunni. Heilbrigðis- og tryggingakerfið þenst út um 3--5% á ári m.a. vegna fjölgunar aldraðra og aukinna útgjalda vegna lyfjanotkunar. Stjórnarandstaðan hefur reynt að telja landsmönnum trú um að ríkisstjórnin sé sérstaklega að skerða kjör þeirra sem minnst mega sín, svo sem aldraðra og öryrkja. En skoðum nokkur dæmi. Samkvæmt útreikningum Þjóðhagsstofnunar hafa þeir einstaklingar sem hafa minnst fé milli handanna fengið hækkun bóta á þessu ári. Kjör þeirra verst settu batna en kjör hinna sem meira hafa milli handanna versna eitthvað. Einstaklingur sem hefur ekkert fé sér til framfærslu annað en tryggingabætur frá Tryggingastofnun ríkisins fær 1.248 kr. meira í hendurnar janúar en í nóvember. Einstaklingur sem hefur 60.000 í ráðstöfunartekjur á mánuði, þ.e. bætur Tryggingastofnunar og 15.000 í lífeyristekjur fær sömu upphæð á mánuði og áður. Einstaklingur með ráðstöfunartekjur 70.000 á mánuði, þ.e. bætur Tryggingastofnunar, og 41.000 kr. í lífeyristekjur fær um 1.850 minna á mánuði.
En hvað er nú fram undan? Ríkisstjórnin hefur gefið út sinn fjárhagsramma. Sérhvert ráðuneyti hefur það hlutverk að halda sig innan hans. Að vísu vil ég benda sérstaklega á að fyrir stuttu síðan ákvað ríkisstjórnin að auka fé til barna- og unglingageðdeildar vegna forvarnastarfs vegna vímuefna og hafði Ingibjörg Pálmadóttir, hæstv. heilbrrh., forgöngu þar um. Sú viðbótarfjárveiting hefur því miður ekki náð athygli ýmissa lykilþingmanna í heilbrigðismálum og er það miður en hér var um 12 millj. kr. upphæð að ræða.
Á sjúkrahúsum landsins er afar erfið staða. Stóru sjúkrahúsin í Reykjavík hafa líka hagrætt hjá sér að undanförnu. Það er ekkert nýtt. Þær tölur hafa komið fram hjá Ríkisspítölunum að þeir voru nánast innan fjárlaga á síðasta ári, fóru um 1--1,5% fram úr eða um 158 millj. af yfir 7 milljarða kr. veltu. Það er því rangt sem stundum hefur verið haldið fram að Ríkisspítalar hafi farið langt fram úr fjárlögum og stjórnendur þar geri ekki sitt ýtrasta til að standast fjárlög. Það er einnig athyglisvert að í fjárlagagerðinni fyrir áramót í þinginu kom fram að Ríkisspítalar teldu að koma þyrfti til lokana á tæpum 20% rúma á þessu ári. En vegna mun minni halla en áætlað var á spítalanum fyrir 1995 og vegna ströngustu hagræðingarleiða þarf ekki að loka um 20% rúma heldur 14% rúma, þannig að það er nú eitthvert smáljós í því. Um mitt síðasta sumar var talið að halli Ríkisspítala yrði um 400--450 millj. kr. Vegna þessa gripu stjórnendur spítalans til hagræðingar og tölur sýna nú að hallinn varð mun minni en búist var við. Fyrir áramót töldu einnig stjórnendur spítalans að miðað við það fjármagn sem á nú að renna til Ríkisspítalanna þyrfti að segja upp allt að 80 manns. Nú kemur hins vegar í ljós að með minni halla síðasta árs en vænta mátti og ýtrustu hagræðingu er talið að ekki þurfi að koma til uppsagna. Stöðugildum verður fækkað um 20--30 með því að ráða ekki í stöður sem losna. Þessum árangri telja stjórnendur Ríkisspítala raunhæft að ná í ár með ýtrustu hagræðingu.
Þær gleðilegu fréttir eru einnig af Ríkisspítölunum að nýlega var taugasjúkdómadeild opnuð aftur en hún hefur verið lokuð um lengri tíma vegna sparnaðar. (Gripið fram í: Af Framsfl.) Það er ljóst að bæði Ríkisspítalarnir og Sjúkrahús Reykjavíkur þurfa að spara um 400 millj. hvort á yfirstandandi ári. Rekstur Ríkisspítalanna er um helmingi meiri en Sjúkrahúss Reykjavíkur þannig að það er augljóst að það sjúkrahús lendir hlutfallslega í meiri sparnaðarkröfu en Ríkisspítalarnir. Þar á sér einnig stað nú mikil vinna við að reyna að ná endum saman.
En margt jákvætt hefur átt sér stað varðandi hagræðingu á Sjúkrahúsi Reykjavíkur. Ég nefni t.d. að það kom fram í máli forsvarsmanna sjúkrahússins á fundi með heilbr.- og trn. nú fyrr í vikunni að sameining Borgarspítala og Landakots hefði skilað um 300 millj. kr. sparnaði á hverju ári síðan samrunaferlið hófst. Sparnaðurinn hefur þannig orðið hátt í milljarður á síðustu árum samanlagt vegna sameiningar þessara spítala í Sjúkrahús Reykjavíkur. (Gripið fram í: Hver byrjaði á því? Hver gerði það?) Mér er alveg sama hver byrjaði á því en þetta eru þær staðreyndir sem liggja á borðinu. (Gripið fram í.) Þessi mikla hagræðing veltir upp þeirri spurningu hvort ekki megi spara verulegar fjárhæðir með stóraukinni samvinnu sjúkrahúsanna á höfuðborgarsvæðinu. En nú er einmitt nefnd að störfum í ráðuneyti Ingibjargar Pálmadóttur, hæstv. heilbrrh., sem er að skoða þau mál. Það er brýnt að skoða leiðir til að auka samvinnu eða sameina stoðdeildir spítalanna í Reykjavík, svo sem launadeild, starfsmannadeild, tæknideild, viðhald fasteigna o.s.frv.
Ég bendi á að erlendis er víða talið að það þurfi um 2 millj. manna á bak við eitt hátæknisjúkrahús. Hér standa 260 þús. manns undir tveimur.
Heilbrrn. er einnig að skoða aðrar framtíðarleiðir til sparnaðar fyrir utan samvinnu sjúkrahúsanna á höfuðborgarsvæðinu. Það er unnið að hugmyndum um skiptingu landsins í svokölluð átta heilsukjördæmi og við höfum einmmitt rætt það mál talsvert í dag.
Það er einnig verið að skoða forgangsröðun undir forustu Ólafs Ólafssonar landlæknis. Það er að sjálfsögðu mjög erfitt verkefni. Landlæknisembættið sendi út lista á sínum tíma um forgangsröðun þar sem m.a. þingmenn fengu það erfiða hlutverk að svara ýmsum óþægilegum spurningum eins og t.d.: Á að láta reykingafólk sem þarf á kransæðaaðgerðum að halda að greiða fyrir þær sjálft? Á að láta sjúklinga sem ekki eru langlegusjúklingar greiða sjálfa fyrir mat á sjúkrastofnunum o.s.frv.?
Það er einnig verið að hrinda af stað núna endurskoðun á heilbrigðisáætlun. Í þeirri nefnd eiga sæti nokkrir fyrrv. heilbrigðisráðherrar m.a. Það eru hv. þm. Svavar Gestsson og hv. þm. Sighvatur Björgvinsson en þeir hafa báðir verið heilbrigðisráðherrar. Í nefndinni eiga einnig að sitja Inga Jóna Þórðardóttir. Hún var aðstoðarmaður Ragnhildar Helgadóttur á sínum tíma þegar hún var ráðherra. Þarna er líka Þórir Haraldsson, aðstoðarmaður hæstv. ráðherra Ingibjargar Pálmadóttur, og Davíð Á. Gunnarsson ráðuneytisstjóri. Að mínu mati hefur hér verið valin mjög skynsamleg leið með því að nýta krafta þessa fólks sem hefur alla þessa þekkingu í svona grundvallarvinnu. Þetta fólk gerir sér að sjálfsögðu fulla grein fyrir þeim vanda sem við Íslendingar eins og aðrar vestrænar þjóðir stöndum nú frammi fyrir í heilbrigðismálum.
Eins og hér hefur verið greint frá á sér nú stað mikil og góð vinna innan heilbrigðisþjónustunnar, bæði á sjúkrastofnunum sem eru að hagræða rekstri sínum og einnig hjá ráðamönnum sem eru að huga að uppstokkun í þjónustunni. Það er mitt mat að ólíklegt sé að hægt verði að spara mikið meir en gert er í dag við núverandi skipulag heilbrigðismála. Frekari sparnaði verður að ná með nýjum leiðum, þ.e. uppstokkun á kerfinu sjálfu eða með því fyrirkomulagi sem ég hef lýst að framan. Ég trúi ekki öðru en öll stjórnmálaöfl og allir þingmenn sjái þann sannleika innst inni með sér. Það er alveg ljóst að það er öllum landsmönnum í hag að endurskoða fyrirkomulag heilbrigðismála. Því fyrr, því betra. Ef það verður ekki gert á þessu kjörtímabili munu komandi ríkisstjórnir hvernig sem þær verða settar saman pólitískt ekki ná að halda utan um velferðarkerfi okkar Íslendinga. Það mun hrynja vegna geigvænlegrar skuldastöðu og vaxtabyrði. Þannig gætum við misst efnahagslegt sjálfstæði og frelsi sem þjóð.
Hagræðing í heilbrigðisþjónustunni er því spurning um það hvort Íslendingar vilja vera frjáls þjóð í framtíðinni eða ekki.