Össur Skarphéðinsson:
Herra forseti. Það er gaman að sjá hvað hér er fjölskipaður bekkurinn og hvað ráðherrar sýna þessu mikinn áhuga og sérstaklega hæstv. menntmrh. sem við vitum að hefur sýnt því mikinn áhuga að málið nái fram að ganga og það sé hægt að rökræða hérna. Það er auðvitað alveg sérstaklega heppilegt að fá tækifæri til þess að rökræða a.m.k. við annað eyra hæstv. ráðherra meðan hitt er límt við símtólið þarna inni í afherbergi. En nú kemur hæstv. ráðherra og það er ágætt. Hæstv. ráðherra er kannski ekki mikill á velli en þeim mun gildari andlega og siðferðisstyrkur hans og þrek er mikið. Það þarf líka talsverða burði, herra forseti, til að standa undir því lofi sem hefur verið hlaðið á hæstv. menntmrh. fyrir framgöngu hans í þessu máli.
Eiríkur Jónsson, forsvarsmaður kennara, og reyndar fleiri talsmenn verkalýðssamtakanna í landinu, m.a. hv. þm. Ögmundur Jónasson, þingmaður Alþb. og óháðra, hafa líka tekið í þann streng að hæstv. menntmrh. hafi staðið sig mjög vel við þann hluta af flutningi grunnskólans yfir til sveitarfélaganna sem lýtur að stöðu kennara. Kennarar hafa eðlilega lagt höfuðáherslu á það að réttindi þeirra verði í engu skert þegar þessi mikilvægi flutningur á sér stað. Þeir hafa notið vildar hæstv. menntmrh. sem hefur í einu og öllu tekið undir málflutning þeirra um þetta atriði. Það var þess vegna sem vonir voru bundnar við að það tækist stórslysalítið að flytja grunnskólann yfir til sveitarfélaganna. Menn voru sannfærðir um góðan hug hæstv. menntmrh. Þegar menn ræða þessi mál er það auðvitað svo að þeir leggja til grundvallar þau orð sem hæstv. menntmrh. hefur látið frá sér fara og hans starfsmenn.
Herra forseti. Nú virðist hins vegar, því miður, það vera uppi á teningnum að það er eins og að aðrir í ríkisstjórninni séu að reyna að ómerkja orð hæstv. menntmrh. Því miður verð ég líka að segja, herra forseti, að mér finnst ekki að öllu leyti hugur fylgja máli hjá hæstv. menntmrh. Þá vísa ég til þess að þegar hann hélt framsöguræðu sína var hún full af svardögum um það að í engu yrði gengið á bak þeirra loforða sem kennurum voru gefin. En bæði í máli hæstv. menntmrh. og eins í greinargerðinni sem hann ber ábyrgð á var að finna hluti sem eru talsvert á skjön við orð hæstv. menntmrh. Á bls. 8 og 9 í greinargerðinni sem er með þessu frv. er mikið talað um það, eins og hæstv. ráðherra lagði þunga áherslu á í sinni ræðu, að réttindi og skyldur kennara mundu ekki hnikast frá því sem nú er. En hins vegar kemur það fram að ef sérstakar aðstæður koma upp, þá er hæstv. menntmrh. reiðubúinn til þess að hlaupa frá þessum orðum sínum. Það kemur fram, herra forseti, þar sem segir í greinargerðinni á bls. 9 að ef ósk kemur um það frá sveitarfélögum að breyta þeim ákvæðum sem er að finna í frv. um réttindi og skyldur kennaranna er ekki bara ríkisstjórnin reiðubúin til þess að gera það heldur er hæstv. menntmrh. reiðubúinn til þess að taka þátt í því. Ég tel ekki að það sé með ósæmilegum hætti sneitt að hæstv. menntmrh. þegar ég leyfi mér í þessum stóli að draga þá ályktun af þessum orðum að það sem í því felst er það eitt að hæstv. menntmrh. er að segja það kurteislega að hann er til í að svíkja þau orð sem hann hefur gefið kennarasamtökunum. Hvar, hæstv. menntmrh., í þeim plöggum sem undirrituð eru af ráðuneytinu og starfsmönnum ráðuneyta gagnvart kennurum er að finna eitthvað sem felur það í sér að við vissar aðstæður er ráðuneytið reiðubúið til þess að hlaupast frá þessum loforðum?
Herra forseti. Það er nefnilega svo að þetta mál snýst í rauninni einungis um það hvort orð og fyrirheit skulu standa og það er sú stika og sá einasti mælikvarði sem hæstv. menntmrh. verður mældur á í þessu máli. Þá verða menn að fara lítillega yfir það, hver voru þessi orð, hver voru þessi fyrirheit? Aðdragandi málsins hefur þegar verið rifjaður upp, herra forseti. Hann var sá að Alþingi samþykkti með lögum að ríkissjóður mundi tryggja að ráðningarréttindi kennara og skólastjórnenda við grunnskóla yrðu óbreytt eftir að grunnskólinn væri kominn yfir á ábyrgð sveitarfélaganna. Eins og kemur fram í greinargerðinni, herra forseti, var það líka samþykkt að lífeyrisréttindin mundu líka verða óbreytt. Þetta var sáttargerðin. Á þessu byggðist vild kennara gagnvart málinu. Í framhaldi þessarar lagasetningar var sett á laggir nefnd sem hafði það verkefni eitt að gera tillögur um það hvernig skyldi farið með réttindi og kjaramál kennara og skólastjórnenda. Það var hluti af þeirri sáttargjörð sem hæstv. menntmrh. bauð fram til þess að sátt næðist. Í þessari nefnd sátu fulltrúar allra þeirra þriggja aðila sem að málinu koma, sveitarfélaganna, kennaranna og fjmrn. sem lagði til formanninn og hlutur menntmrn. og full vitneskja um það sem þar gerðist var tryggður með því að fulltrúi ráðuneytisins vann með nefndinni. Nefndin skilaði undir jól tillögum sem nefndarmennirnir sameinuðust um. Þetta voru tillögurnar sem hæstv. menntmrh. gerði síðan að sínum.
Í stuttu máli varð niðurstaða nefndarinnar sú að sett yrðu lög sem kvæðu á um það að réttindi og skyldur kennara og skólastjórnenda yrðu algerlega og fullkomlega hin sömu og áður eða eins og er mælt fyrir um í lögum frá 1954, nr. 38, um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna. Það er vert að undirstrika, herra forseti, að það var ekki einasta rætt að lagt yrði fram frv. þessa efnis heldur gengust fulltrúar ríkisstjórnarinnar undir það að beita sér fyrir samþykkt frv. En á þessu tvennu er nefnilega nokkur munur, herra forseti, eins og sjúkraliðar geta borið um af reynslu síðustu ára. Þetta frv. var því byggt á samkomulagi, samkomulagi sem var signt í bak og fyrir af hæstv. menntmrh. Í því birtast skýlaus fyrirheit ráðherrans gagnvart kennurum. Í stuttu máli, herra forseti, felur það í sér að fyrir hönd ríkisstjórnarinnar lofar hæstv. menntmrh. kennurum nákvæmlega sömu réttindum og þeir hafa samkvæmt lögunum frá 1954. Þetta kemur ekki aðeins fram í áliti samstarfsnefndarinnar heldur segir skýrum stöfum í greinargerðinni, sem hæstv. ráðherra ber formlega ábyrgð á, að réttindin eigi að verða fullkomlega hliðstæð lögum nr. 38/1954, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Síðar segir: ,,Frv. felur því fyrst og fremst í sér endurspeglun á lögunum um réttindi og skyldur starfsmanna, nr. 38/1954.``
Það er vert að undirstrika, herra forseti, að sá sem leggur þessa greinargerð formlega fram er hæstv. menntmrh. Það er hann sem gefur þessi loforð um að kennarar haldi öllum réttindum sínum við flutning grunnskólans. Í því sambandi skiptir engu máli hvort ég eða einhverjir innan ríkisstjórnarinnar hafa þá skoðun að gildandi löggjöf byggist á úreltum viðhorfum eða sé ósanngjörn eða ekki í takt við tímann. Það eina sem skiptir máli í þessu sambandi, herra forseti, er sú staðreynd að hæstv. menntmrh. hefur gefið loforð fyrir hönd ríkisstjórnarinnar og hann verður að lýsa því yfir úr þessum ræðustóli að hann hyggist standa við það loforð hvað sem yfir dynur, ella eru forsendurnar fyrir flutningi grunnskólans brostnar.
Herra forseti. Hæstv. menntmrh. er þekktur fyrir það að fela ekki skoðanir sínar. Hann er þekktur fyrir það að ræða hans er já, já og nei, nei. En í þessu máli hafa runnið grímur, ekki bara ein heldur tvær og jafnvel fleiri á hæstv. ráðherra. Hann hefur ekki talað skýrt í málinu. Hann hefur sagt það skorinort í framsögu sinni og greinargerð að hann hyggist standa við þau loforð sem gefin voru gagnvart kennurunum en hann hefur líka sagt það í framsögu sinni og enn fremur í greinargerðinni að sú staða kann að koma upp að hann hyggist brjóta þetta loforð. Ég get ekki skilið mál hæstv. menntmrh. öðruvísi en svo að ef sú staða kemur upp að sveitarfélögin óska eftir því að þessum lögum verði breytt í þá veru að verulega verði dregið úr þeim réttindum sem kennurum og skólastjórnendum eru tryggð með þessu frv., til samræmis við önnur lög sem kunna að verða samþykkt síðar, þá hyggst hann gera það. Ég get ekki túlkað það öðruvísi, herra forseti, en að með því sé hæstv. menntmrh. beinlínis að segja þingheimi það að hann sé reiðubúinn til að ganga á bak orða sinna. Ef það er misskilningur hjá mér, herra forseti, tel ég að hæstv. menntmrh. verði að skýra í hverju sá misskilningur liggur og hann verður að skýra það hvort það er rangur skilningur hjá mér að hann sé reiðubúinn til þess að leggja fram frv. eða standa að samþykkt frv. sem gengur í bága við það sem hér segir svo fremi sem sveitarfélögin óski eftir því.
Herra forseti. Það eru loforðin sem eru mælistikan sem verða lögð á hæstv. ráðherra. Ég ítreka að það skiptir ekki máli hvort okkur þykir núverandi löggjöf um lífeyrisréttindi eða biðlaunarétt eða uppsagnarfrest rétt eða röng. Málið snýst einfaldlega um þetta: Orð skulu standa.
Herra forseti. Ríkisstjórnin hefur farið geyst fram í málinu og svarað þeim hörðu ásökunum sem á hana hafa verið bornar af hálfu opinberra starfsmanna og af hálfu kennara. En ég er þeirrar skoðunar, herra forseti, að þetta frv. sé ekki hægt að skoða eitt og sér. Það verður að skoða í samhengi við önnur frumvörp sem varða réttindi opinberra starfsmanna. Það verður að skoða þetta frv. með hliðsjón af þeim þremur frumvörpum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna sem búið er að leggja fram, sum a.m.k. og hin koma á næstu dögum eða vikum. Strax í næstu viku hefur verið boðað að menn munu ræða frv. um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna. Það er nefnilega mergurinn málsins sem hv. þm. Bryndís Hlöðversdóttir sagði áðan að með frv. sem liggur fyrir er verið að lofa kennurum og skólastjórnendum með annarri hendinni óbreyttri stöðu en í hinni hendinni glittir í önnur frumvörp hjá hæstv. ríkisstjórn þar sem á að draga núverandi réttindi til baka. Það er auðvitað þetta sem málið snýst um.
Herra forseti. Ég vil nota tækifærið til þess að gera það að umræðuefni að mér finnst sem það skorti verulega á skilning innan ríkisstjórnarinnar á stöðu þessara mála. Mér sýnist að það skorti á að ríkisstjórnin samræmi stefnu sína vegna þess að það eru fleiri frumvörp sem tengjast réttindamálum opinberra starfsmanna. Við höfum nýverið, herra forseti, rætt um frv. til laga um Póst og síma þar sem steinninn sem steytir á eru einmitt réttindi opinberra starfsmanna. Ég hef bent á það, herra forseti, að þar er að finna ákvæði í frv. sem eru beinlínis í andstöðu við nýfallinn úrskurð héraðsdóms um biðlaunréttinn og eðli biðlaunaréttarins. Þetta, herra forseti, hafa ráðherrar Sjálfstfl. sagt að sé rangt hjá mér. En ég vil nota þetta tækifæri, herra forseti, til að benda á að í nýlegu viðtali í Morgunblaðinu tekur hæstv. viðskrh., Finnur Ingólfsson, undir þau viðhorf sem ég hef hérna. Ég held líka, herra forseti, að það sé nauðsynlegt að í þessum sölum komi fram hvort ríkisstjórnarliðið stendur heilt og óskipt á bak við þessi frumvörp. Ég tek sérstaklega mið af frv. um Póst og síma vegna þess að það tengist málinu, vegna þess að biðlaunadeilan er ein og hin sama og ég spyr þá framsóknarmenn sem hér eru staddir í salnum: Er það svo að Framsfl. standi heill og óskiptur og án fyrirvara á bak við þær atlögur sem felast í ákvæðum frv. um biðlaunin? Það er nauðsynlegt að þetta komi fram við umræðuna.
Þegar ríkisstjórnin segir að það eigi með engu móti að skerða réttindi kennara og skólastjórnenda er nauðsynlegt að menn fari yfir þau frumvörp sem verða á dagskrá á næstu vikum. Eins og ég hef sagt í minni tölu er alveg ljóst af greinargerðinni og af ræðu hæstv. menntmrh. að verði þau frumvörp samþykkt á næstu vikum er hæstv. ráðherra og ríkisstjórnin og stjórnarliðið samkvæmt svörum hæstv. menntmrh. reiðubúið til þess að standa að nýrri lagabreytingu sem varðar réttindi og skyldur kennara. Þess vegna er nauðsynlegt að reifa þetta. Er það virkilega svo eins og kemur fram í bæklingi hæstv. fjmrh. að í þessum lögum sé ekki verið að taka á neinum samningsbundnum kjaraatriðum?
Herra forseti. Það er reyndar athyglisvert þegar maður les bækling hæstv. fjmrh. að þar er listilega slitið á milli annars vegar lífeyrisfrv. og hins vegar réttindafrv. sjálfs. Ég held hins vegar, herra forseti, að kjarni málsins felist í þeirri greiningu sem hv. þm. Bryndís Hlöðversdóttir flutti áðan. Það er einfaldlega svo að það er allt öðruvísi farið með kjaramál opinberra starfsmanna en þeirra sem eiga kjör sín undir samningum á frjálsum markaði. Það er svo að lög og reglur skipa í miklu ríkari mæli kjörum opinberra starfsmanna en gerist á hinum frjálsa markaði og þess vegna skiptir þetta svo miklu máli. Það er einfaldlega rangt þegar ríkisstjórnin heldur því fram að þær breytingar sem koma fram í frumvörpunum sem við ræðum á næstu vikum snerti ekki samningsbundin kjaraatriði. Það er svo, herra forseti, að fram undan í þjóðfélaginu blasir við góðæri. Og af hverju stafar þetta góðæri? Ég gæti barið mér á brjóst og sagt: Það var vegna síðustu ríkisstjórnar, og ég er viss um það að einhverjir ráðherrar núverandi ríkisstjórnar eru tilbúnir til þess að koma hingað og segja að það sé vegna gerða og verknaðar núverandi ríkisstjórnar.
Herra forseti. Staðreyndin er hins vegar sú að grunnurinn að góðærinu sem við erum núna að sigla inn í var lagður á undangengnum áratug. Hann var lagður með hófstilltum kröfum verkalýðssamtakanna. Árið 1980 þegar menn réðust í að gera drög að svokallaðri þjóðarsátt voru menn í harðvítugum kjaraátökum og það var þá sem opinberir starfsmenn slógu af launakjörum sínum en fengu í staðinn samningsbundin atriði sem vörðuðu réttindi og lífeyrismál. Nú er það hins vegar svo að þessi atriði hafa verið partur af kjörum þeirra allar götur síðan 1980, og eru í sumum tilvikum í hættu vegna þessara frumvarpa. Ég segi aftur og ítreka, herra forseti, að það skiptir ekki máli hvaða skoðun við í sjálfu sér höfum á fyrirhuguðum breytingum ríkisstjórnarinnar á lögunum frá 1954. Það sem skiptir máli er að orð skulu standa. Það sem skiptir máli er það að hæstv. menntrmh. hefur sagt: Kjörin verða óbreytt en það liggur fyrir að hætta er á því að samþykkt verði annars konar kjör með öðrum frumvörpum sem munu hafa áhrif á kjör og réttindi kennara. Hérna er um að ræða verulegar breytingar. Þarna er um að ræða breytingar á örorkulífeyri, makalífeyri, 95 ára reglunni, þeim árafjölda sem menn þurfa að greiða í lífeyrissjóði, í verðtryggingu á lífeyri og svo mætti lengi telja. Þarna er líka verið að ræða um biðlaun.
Nú er það svo, herra forseti, að ég tel að í mörgum greinum sé nauðsynlegt að breyta gildandi lögum. Sumt af því sem ríkisstjórnin hefur lagt fram eru atriði sem ég tel að eigi að skoða. Ég nefni t.d. það sem ríkisstjórnin segir um aukin völd forstjóra og yfirmanna stofnana. Ég tel að það sé góðra gjalda vert. En ég lít hins vegar svo á, herra forseti, að þetta séu allt saman atriði sem þarf að ræða í tengslum við samninga opinberra starfsmanna. Það er alveg ljóst að þetta hefur verið metið til fjár í fortíðinni og það er ekki hægt að koma núna fram og ætla sér að taka ýmis kjaraatriði til baka nema eitthvað komi á móti. Það er nákvæmlega það sem þetta mál gengur út á. Það eru vinnubrögð ríkisstjórnarinnar. Hún hefur farið mjög klaufalega með þessi þrjú frv. sem við ræðum á næstu vikum. En mér finnst einnig, herra forseti, að hæstv. menntmrh. hafi farnast mjög klaufalega með mál sem allir voru sammála um í upphafi og sem ýtt var farsællega úr vör en virðist nú í herrans nafni og fjörutíu vera að hljóta heldur ófarsæla lendingu. Hæstv. menntmrh. á eftir að koma hingað upp og lýsa því skorinort yfir að verði gerðar breytingar á lögunum frá 1954, þá muni hann eigi að síður sjá til þess að orð standi og að breytingar verði ekki gerðar á réttindum kennara og skólastjórnenda. Af hverju? Vegna þess að það var grunnurinn að stuðningi þeirra við þennan flutning og það voru orð hæstv. ráðherra sem tryggðu stuðning kennara.