Svavar Gestsson:
Virðulegi forseti. Það er orðinn svo knappur ræðutími að menn þurfa að tala í áföngum eftir að þingsköpunum var breytt. Menn sem höfðu vanist hinum frjálslegu þingsköpum fyrr á öldinni verða að taka þetta í lotum eins og mér sýnist reyndar að sé verið að flytja tillögur um að þingstörfin séu í lotum. Vegna þess að mér fannst dálítill misskilningur koma fram í andsvörum og ræðu hæstv. forsrh. áðan vildi ég rifja aðeins upp að það voru nokkur mjög mikilvæg efnisatriði sem ber á milli þessara tveggja frumvarpa.
1. Gildissvið laganna. Í textanum eins og hann liggur fyrir um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna er gert ráð fyrir því að lögin nái til allra ríkisstarfsmanna en ekki þeirra sem eru starfsmenn hlutafélaga í eigu ríkisins. Ég er ekki að segja að þetta atriði snerti kennara en þetta er eitt atriðið sem breytir talsvert miklu um ýmsar stofnanir í eigu ríkisins.
2. Ágreiningur er um auglýsingar starfa. Það er ekki mjög stórt mál að mínu mati en um það er engu að síður ágreiningur og ég tel að það sé dæmi um ágreiningsefni og mismun á milli þessara tveggja lagafrumvarpa sem er tiltölulega einfalt að leysa.
3. Gert er ráð fyrir því í frv., sem liggur fyrir núna og verður rætt á þriðjudaginn, að forstöðumönnum verði heimilt að greiða einstökum starfsmönnum launaauka vegna hæfni þeirra eða árangurs þeirra í starfi. Það má margt um þetta segja og ég tók eftir að hv. 15. þm. Reykv. taldi að þetta væri athyglisvert ákvæði og ég tel það athyglisvert. Ég verð hins vegar að segja að þetta er nokkuð vandmeðfarið og mér finnst það mikil spurning ef menn eru annars vegar að heimila þetta í almennum lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins en hins vegar er verið að taka í gegn frv. um réttindi og skyldur kennara og skólastjórnenda grunnskóla þar sem engin heimildarákvæði til forstöðumanna, þ.e. skólastjóra, af þessu tagi er að finna.
4. Í frv. sem við erum að ræða er gert ráð fyrir því að laun verði greidd eins og verið hefur, þ.e. að einhverju leyti fyrir fram. Í hinu frv. sem verður rætt á þriðjudaginn er gert ráð fyrir því að þau verði greidd eftir á og ég spyr: Finnst mönnum líklegt að sú skipan fái að haldast í friði eftir að aðrir opinberir starfsmenn, þ.e. í skilningi ríki/sveitarfélög, væru komnir á eitthvert annað fyrirkomulag? Mitt svar er nei. Ég er sannfærður um að jafnvel þótt þetta frv. yrði að lögum ef hitt frv. verður líka að lögum þá verður farið að sauma að kennurunum korteri seinna. Það er veruleikinn. Þannig er það.
5. Í frv. sem verður rætt á þriðjudaginn eru ákvæði um veikindarétt og fæðingarorlof sem eru öðruvísi en í gildandi lögum og samkvæmt gildandi kjarasamningum og reglugerðum. Opinberir starfsmenn telja að að mörgu leyti sé þar um að ræða miklu lakari rétt í frv. sem rætt verður á þriðjudaginn en í frv. sem við erum að ræða í dag. Ég segi fyrir mig, ég veit ekkert um það. En þetta er eitt af þeim málum sem mér finnst að eigi að ræða.
Síðan er gert ráð fyrir því að ákvæði um ráðningarkjör breytist. Í frv. sem verður rætt á þriðjudaginn er gert ráð fyrir því að starfsmenn aðrir en embættismenn verði ráðnir með þriggja mánaða gagnkvæmum uppsagnarfresti. Í gildandi lögum frá 1954 er það hins vegar þannig eins og menn þekkja að hluti ríkisstarfsmanna er æviráðinn. Það á t.d. við um embættismenn og kennara en yfirleitt ekki aðra. Hér er um að ræða breytingu og ég held að það séu mjög margir þeirrar skoðunar að þessu ákvæði megi breyta, það sé ekkert á móti því að atriði af þessu tagi sé breytt. En það þarf að gerast í sátt og samkomulagi. En það dugir ekki að tryggja það með einu frv. sem liggur fyrir en að taka það svo til baka með frv. sem verður rætt á þriðjudaginn.
6. Gert er ráð fyrir því að breytt verði ákvæðum um ráðningarkjör embættismanna. Það gæti haft áhrif á kennarana sérstaklega þó að það hafi reyndar meiri áhrif á aðra opinbera starfsmenn. Það þýðir m.a. að stórir hópar opinberra starfsmanna missa samnings- og verkfallsrétt, t.d. lögreglumenn, tollþjónar og fangaverðir.
7. Ákvæði eru í frv. sem verður rætt á þriðjudaginn um árangur í starfi. Þar segir: ,,Nái starfsmaður ekki fullnægjandi árangri í starfi getur forstöðumaður veitt honum áminningu en áður skal að jafnaði gefa honum kost á að tala sínu máli. Nái viðkomandi ekki fullnægjandi árangri má veita honum lausn um stundarsakir.``
Það er alveg augljóst mál að þetta ákvæði er stórhættulegt fyrir skólana ef það yrði fært þegjandi og hljóðalaust yfir á þá. En það er jafnljóst ef sveitarfélögin væru komin með skólana kæmi sums staðar upp þrýstingur í þessum efnum sem gæti gert kennurum mjög erfitt fyrir við ákveðnar aðstæður vegna þess að það er hvergi erfiðara en í skólum að meta það hvað er árangur í starfi og hvað ekki.
Þá er gert ráð fyrir breytingu á biðlaunarétti samkvæmt því frv. sem verður rætt á þriðjudaginn. Staðreyndin er auðvitað sú að þessi biðlaunaréttur hefur verið úthrópaður mjög af núv. hæstv. fjmrh. Hann hefur verið talinn hið versta mál og það er eðlilegt að hann skuli vera á móti biðlaunarétti vegna þess að biðlaunarétturinn hefur verið aðalhindrunin í vegi þess að hann hafi getað einkavætt hvaða ríkisfyrirtæki sem er af því að það er svo erfitt að finna fyrirtæki og reyndar ekki hægt annars staðar en hjá ríkinu sem getur tryggt það sem kallað er sambærileg kjör. Þess vegna telja margir og taka reyndar undir þessi sjónarmið fjmrh. að þetta mál eigi að skoða en það á ekki að taka þetta einhliða af aðilum eins og gert er ráð fyrir í frv. sem verður rætt á þriðjudaginn.
Þá er í frv. sem verður rætt á þriðjudaginn gert ráð fyrir því að breyta ákvæðum um skyldur og ábyrgð forstöðumanna. Þar er gert ráð fyrir því að ráðherra setji sérhverjum forstöðumanni erindisbréf, forstöðumaður beri ábyrgð á rekstri stofnunarinnar og að rekstur hennar sé í samræmi við fjárlög. Ráðherra geti áminnt forstöðumann og veitt honum lausn fyrir vanrækslu í starfi. Þessi ákvæði gætu verið mjög varasöm fyrir skólastjóra andspænis sveitarstjórnum landsins. Ég tel að þetta ákvæði sé sérstaklega varhugavert þegar um er að ræða kennara og skólastjórnendur og sérstaklega skólastjóra sem þurfa að hafa tiltekið sjálfstæði gagnvart sveitarstjórnunum sem reka skólana eftir þessar breytingar. Það er kannski stóri vandinn við þær breytingar sem menn eru að tala um að kennararnir komist nær sveitarstjórnunum og sínu næsta yfirvaldi að þessu leytinu til. Ég er sannfærður um að margir kennarar og skólastjórnendur sakna fjarlægðarinnar til ríkisins eftir að grunnskólinn verður kominn undir sumar sveitarstjórnir í landinu.
Síðan eru ákvæði um hópuppsagnir og launajafnrétti kynja og það síðarnefnda er í raun og veru ekki mál sem ástæða er til að ætla að um þurfi að vera ágreiningur.
Þessi atriði nefni ég, hæstv. forseti, vegna þess að 25. febr. í fyrra var gengið frá tilteknu drengskaparsamkomulagi allra aðila þessa máls, allra stjórnmálaflokkanna, fulltrúa þeirra á Alþingi, Kennarasambands Íslands og hæstv. forsrh. sagði áðan að hann hefði reynt formann Kennarasambands Íslands að því að standa við orð sín og það hygg ég að allir taki undir sem þekkja til þess máls. Þetta samkomulag var hins vegar marghliða og nú reynir á það hvort stjórnvöld vilja standa við þau orð í einu og öllu sem stjórnmálaflokkarnir gáfu 25. febr. 1995. Vilja stjórnmálaflokkarnir allir standa við þau fyrirheit sem þá voru gefin? Það er ekki nóg að menn hafi mikið álit á því að formaður Kennarasambandsins standi við orð sín. Það er nauðsynlegt að það sé tryggt í einu og öllu að hæstv. forsrh. og ríkisstjórnin standi við orð sín að því leyti til að flutningur grunnskólans gerist í sátt allra veigamestu málsaðilanna. Þetta meginatriði verða menn auðvitað að taka til skoðunar og taka mið af þegar verið er að afgreiða þetta mál.
Ég tel óhjákvæmilegt, hæstv. forseti, að þetta mál fái mjög rækilega meðferð í þingnefnd þó að það sé að undirstöðu til samkomulag og samkomulagi verði ekki breytt. Ég tek undir orð hæstv. menntmrh. að hv. menntmn. verður að fara mjög rækilega í alla umgjörð þessa máls og á það vil ég leggja áherslu. Það er spurning hvort sama nefnd og fær frv. um breytingar á lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins þarf ekki að skoða þessi mál bæði samhliða.