Sighvatur Björgvinsson:
Herra forseti. Lögin sem nú stendur til að breyta voru sett árið 1938. Þau hafa myndað grundvöllinn að starfsemi verkalýðshreyfingarinnar síðan. Sá sem bar höfuðábyrgð á setningu laganna sem forsrh. þáv. árið 1938 var formaður Framsfl. Hann hét Hermann Jónasson.
Nú er það Framsfl. sem hefur frumkvæði að því að gerbylta þessu verki síns gamla formanns í andstöðu við verkalýðshreyfinguna sem hefur byggt upp starf sitt á verkum hans allar götur frá 1938. Og það er mjög eðlilegt að spurt sé hér: Hvað hefur komið fyrir Framsfl.? Hvílík umskipti hafa þar skyndilega orðið. Hver er ástæðan? En það er fátt um svör, herra forseti, enda hefur það verið áberandi að 18 barna faðir í álfheimum Framsfl., hæstv. utanrrh. Halldór Ásgrímsson, formaður flokksins, hefur verið fjarverandi í þessari umræðu þannig að þess er ekki að vænta að það komi mikil svör við því hvaða umskiptingur þetta er orðinn svo að ég býst við að hv. þm. Hjörleifur Guttormsson fái ekki mjög ítarleg svör við þeirri spurningu sinni. En svo skemmtilega vill til að við erum að fjalla hér á sama tíma um annað frv. á Alþingi sem heitir frv. til laga um erfðabreyttar lífverur. Það er kannski ekki tilviljun, herra forseti, að við erum að fjalla um frv. með slíku heiti á þessum tíma. Og í tillögu sem liggur fyrir Alþingi frá hv. nefnd sem um málið fjallar er lagt til að leitað skuli umsagnar Náttúruverndarráðs um málið. Kannski er eina úrræðið sem hv. þm. Hjörleifur Guttormsson hefur til að fá svar við spurningu sinni um umskiptin í Framsfl. að leita álits Náttúruverndarráðs nema þá e.t.v. að hv. þm. sem nú er að ganga úr salnum, formaður þingflokks Framsfl., veiti svör við spurningu hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar. En það hefur verið mjög áberandi í þessari umræðu að enginn fulltrúi Framsfl. hefur tekið til máls utan hæstv. félmrh. á sama tíma og hver þingmaður Sjálfstfl. á fætur öðrum hefur kvatt sér hljóðs, sumir til þess að lýsa áhuga sínum á breytingu á frv. en aðrir til að taka afstöðu gegn því o.s.frv.
Það hefur verið fjallað ítarlega um aðdragandann að frv. og ég ætla ekki að fara langt út í þá sálma enda ástæðulaust að endurtaka það sem hér hefur verið áður sagt. Ég vil þó aðeins benda á að upphafið var það að þáv. félmrh., hv. þm. Guðmundur Árni Stefánsson, óskaði eftir því við aðila vinnumarkaðarins að þeir skoðuðu þetta mál og skiluðu síðan skýrslu. Og ef skoðun þeirra væri á þá lund að þeim þætti ástæða til lagabreytinga, yrðu þeir beðnir um að gera tillögur um slíkar breytingar. Það stóð því aldrei til að knýja breytingar í gegn í andstöðu við annan hvorn eða báða þessara aðila. Það sem gerst hefur er að hæstv. félmrh. hefur tekið málið í miðjum klíðum, stöðvað allar viðræður, sett hnút aftan við verkefnið og flutt sínar eigin hugmyndir hér. Það er slæmt vegna þess að í áfangaskýrslunni sem vinnuhópur félmrh. skilaði af sér ekki alls fyrir löngu eru sett fram ýmis mjög athyglisverð sjónarmið um breytingar sem aðilar eru sammála um að þurfi að skoða. Ég er alveg sannfærður um að ef starfið hefði fengið að halda áfram, hefði náðst niðurstaða sem hefði gert það að verkum að hægt hefði verið að breyta þessum gömlu lögum til bóta í fullu samstarfi við aðila vinnumarkaðarins. Ég vil því til staðfestu, virðulegi forseti, vitna í lokaorð umræddrar áfangaskýrslu en þar segir svo:
,,Það er áréttað að hugmyndir í áfangaskýrslu vinnuhópsins þarf að ræða frekar áður en þær eru útfærðar nánar enda þarf víðtæk umræða að eiga sér stað um þetta efni. Ýmis atriði sem tengjast þessum hugmyndum hafa auk þess ekki enn verið rædd til hlítar og má þar nefna miðlun sáttasemjara og fyrirkomulag atkvæðagreiðslu um hana, boðun verkfalls og verkbanns, hlutverk ríkissáttasemjara í vinnudeilum og vinnustaðafyrirkomulag.``
Þetta er ekki fyrirvari settur af fulltrúum Alþýðusambandsins eða launþegasamtakanna í þessari álitsgerð. Þetta er sameiginleg niðurstaða alls hópsins sem vann að álitsgerðinni, bæði launamannamegin og atvinnurekendamegin. Báðir aðilar eru sammála um að það þurfi að ræða betur þær hugmyndir sem þeir setja fram og gefa sér tíma til þess að ná samstöðu um þessar breytingar, m.a. með því að kynna þær á vettvangi aðila vinnumarkarins, meðal verkalýðsfélaga og einstakra samtaka atvinnurekenda. Með því að taka málið þeim tökum sem hæstv. félmrh. hefur gert hefur hann stöðvað þetta samningaferli og misnotað þar með einstakt tækifæri til þess að fá fram jákvæðar breytingar á vinnulöggjöfinni í fullu samkomulagi við þá aðila sem um fjalla vegna þess að tækifærið gefst ekki aftur, a.m.k. ekki á meðan núv. hæstv. félmrh. situr í stól sínum. Ég efast um að þeir aðilar sem komu að skýrslugerðinni séu reiðubúnir að setjast niður aftur og taka málið upp á ný og halda áfram þar sem frá var horfið eftir þessi afskipti hæstv. félmrh.
Félmrh. sagði að hann hefði ekki haft tíma til að bíða lengur, og af hverju ekki? Hvernig stóð á því að hann hafði ekki tíma til þess að bíða eftir þeim viðræðum sem allir aðilar voru sammála um að þyrftu að eiga sér stað áður en hægt væri að hrinda í framkvæmd ýmsum athyglisverðum hugmyndum og nýmælum í áfangaskýrslunni? Hann hefur sjálfur svarað því og gert það oftar en einu sinni. Hann hefur sagt: Ég hafði ekki tíma til að bíða vegna þess að ég vil fá breytingarnar fram áður en samningar losna í haust og nýjar viðræður hefjast.
Nú vitum við það öll að það er mikil óánægja í þjóðfélaginu, ekki síst hjá láglaunafólkinu sem telur sig hafa borið skertan hlut frá borði og við vitum að þetta fólk ætlar að reyna að sækja sér kjarabætur í kjarasamningum í haust. Ég spyr: Er það til að greiða fyrir þeirri baráttu sem frv. er flutt? Hafði hæstv. félmrh. það í huga að létta samtökum láglaunafólksins kjarabaráttuna í haust með þessum breytingum á vinnulöggjöfinni eða hafði hann í huga að styrkja samningsaðstöðu viðsemjendanna, atvinnurekendavaldsins, og gera launafólkinu erfiðara um vik að ná að rétta sinn hlut í haust? Svari þeirri spurningu hver sem svara vill. Henni hefur m.a. verið svarað á þingpöllunum í dag því að hér hafa setið til að mótmæla þessari aðferð hæstv. ráðherra, ekki fulltrúar vinnuveitenda og þeirra sem eiga að semja við verkalýðshreyfinguna. Þeir hafa ekki látið sjá sig. Þeir telja ekki ástæðu til þess að hafa uppi ályktanir og hörð mótmæli. En þeir sem sýnt hafa hug sinn í verki eru verkalýðssamtökin sjálf sem meta þetta inngrip hæstv. félmrh. í það samningaferli sem hafið var sem afskipti af hans hálfu til að torvelda láglaunafólkinu að ná markmiði sínu í samningunum í haust og styrkja stöðu vinnuveitenda í þeim átökum. Afstaða þessara tveggja aðila vinnumarkaðarins lýsa áliti þeirra sjálfra á afskiptum hæstv. félmrh. Annars vegar þögn Vinnuveitendasambandsins, hins vegar hróp Alþýðusambandsins.
Hæstv. ráðherra segir að þessar reglur séu að hluta til settar að danskri fyrirmynd. Á bls. 9 í greinargerðinni er því lýst nánar. Þar er sagt: ,,Er þetta [viðræðuáætlun] gert að danskri fyrirmynd, þar sem samið hefur verið um slíkt fyrirkomulag.`` Danska fyrirmyndin er sú að aðilar vinnumarkaðarins hafa samið sín á milli um viðræðuáætlunina. Danska fyrirmyndin er ekki sú að um það hafi verið sett lög. Danska fyrirmyndin er sú að aðilar vinnumarkaðarins geta hvenær sem er í ljósi reynslunnar breytt þessu viðræðuferli í einhverjum meginatriðum eða í einhverjum minni háttar atriðum ef það þjónar hagsmunum þeirra. En íslenska eftiröpunin er sú að setja þetta í lög þannig að ekki sé hægt að breyta viðræðuáætlunarferlinu nema með lagabreytingum á Alþingi. Það er með öðrum orðum verið að banna aðilum vinnumarkaðarins að semja sín á milli um aðra framkvæmd viðræðuáætlunarinnar en lög mæla fyrir um. Þetta er ekki dönsk fyrirmynd, virðulegi forseti. Það er ekki dönsk fyrirmynd að segja við aðila vinnumarkaðarins: Við ætlum að setja áætlunarferli í lög um ykkur og ef þið teljið æskilegt að breyta út af þeim lagaramma gerist þið lögbrjótar nema þið fáið Alþingi til þess að samþykkja áform ykkar. Þannig er búið að taka úr höndum aðila vinnumarkaðarins þann rétt að semja sín á milli um samskipti sín.
Eitt umdeildasta atriðið í þessu frv. eru ákvæðin um vinnustaðarfélög. Gert er ráð fyrir að ef 250 manns hið minnsta vinna hjá einu og sama fyrirtæki sé hægt að stofna vinnustaðarfélag. Vinnan kann þó að vera framkvæmd á mörgum vinnustöðum, það þarf ekki að vera einn vinnustaður heldur getur þeim verið dreift út um landið. Mig langar til að spyrja hæstv. ráðherra hvað gerist ef starfsemin dregst saman og félagsmenn eða starfsmenn hjá sama vinnuveitanda verða færri en 250. Heldur félagið þá áfram að vera til? Heldur það áfram að vera til þótt þeir verði bara 100? Heldur það áfram að vera til þótt þeir verði bara 50, 20 eða 10? Það er alþekkt úr atvinnulífinu hjá okkur að það koma tímabundnar stórframkvæmdir svo sem við byggingu orkuvera, við byggingu vatnsaflsvirkjana o.s.frv. Þar geta verið tímabundið í kannski 2--3 ár allstór hópur manna að störfum hjá einu og sama fyrirtæki, kannski 250. Setjum sem svo að það verði stofnað verkalýðsfélag samkvæmt þessari heimild. Tveimur, þremur árum síðar er verkefninu lokið og þá fer af launaskrá hjá fyrirtækinu blóminn úr starfsliðinu. Þá spyr ég: Hvað verður þá um félagið? Hvernig sér hæstv. ráðherra þá þróun fyrir sér?
Í öðru lagi: Hvaða áunnu réttindi á fólk sem hefur verið starfandi í öðrum stéttarfélögum, sumt í langan tíma, þegar það hverfur úr sínu gamla stéttarfélagi yfir í vinnustaðarfélag? Það hefur jafnvel verið stofnað gegn vilja þess vegna þess að það er hægt að stofna slíkt félag ef 3/4 starfsmanna vilja, jafnvel þótt 1/4 hluti starfsmanna vilji það ekki. Hvað þá um réttindi, virðulegi ráðherra? Hvað um lífeyrisréttindi viðkomandi fólks? Séu þetta t.d. félagsmenn í Framsókn eða Dagsbrún, falla þeir þar með út úr þeim lífeyrissjóðum? Í hvaða lífeyrissjóð á þetta fólk að leita? Hvernig halda menn að fari með lífeyrisréttindi félaga í vinnustaðarfélögum sem eru kannski eitt árið 250 og næsta ár ekki nema 25? Hvert er öryggið í því sambandi? Hvað t.d. um aðild þessa fólks að sjúkrasjóðum sem hafa verið byggðir upp á mörgum árum? Ekki getur það flutt þau réttindi með sér, eða hvað? Hvernig á það að stofna til slíkra réttinda? Eða að orlofssjóðum, orlofshúsum og öðru slíku? Það eru engin ákvæði í þessu frv. um það hvernig fara á með réttindi fólks ef ákvörðun er tekin um það með 3/4 atkvæða gegn 1/4 að fólkið hverfi úr þeim verkalýðsfélögum sem það hefur verið í kannski árum saman og gangi til nýs vinnustaðarfélags. Og hver er réttarverndin fyrir fólkið sem það gerir þegar vitað er að eitt árið geta verið þarna 250--300 manns, en það næsta ekki nema 25?
Þá langar mig líka til að benda á og spyrja út í það sem hér segir á bls. 19. Þar er talað um almennu regluna, sé vinnustaðarfélag stofnað eiga allir starfsmenn á viðkomandi vinnustað sjálfkrafa að verða aðilar að því félagi, jafnvel þótt þeir séu í öðrum félögum fyrir og geti haldið áfram í þeim félögum þó svo að vinnustaðarfélagið taki við öllum samningskyldum og réttindum. Síðan eru ákveðnar undanþágur varðandi aðild. Á bls. 19 segir, með leyfi forseta: ,,Þannig eru undanskildir stjórnendur og ráðgjafar þeirra.`` Það er eðlilegt að framkvæmdastjóri eða forstjóri stórfyrirtækis sé ekki í stéttarfélagi með öðrum starfsmönnum fyrirtækisins. Látum það nú vera. En hvað þýðir orðið ,,og ráðgjafar þeirra``? Skyldu vera margir starfsmenn fyrirtækja á Íslandi sem ráðnir eru undir starfsheitinu ráðgjafar? Getur hæstv. félmrh. sýnt mér mörg dæmi um það úr kjarasamningum stéttarfélaganna að þar sé starfsheitinu ráðgjafar raðað í launataxta? Eða er þetta aðferð til þess að forstjórar fyrirtækja geti ákveðið hverjir eigi að ganga í félag launafólksins á vinnustaðnum og undirgangast þar þau réttindi og skyldur sem t.d. kjarasamningar veita og hverjir eigi að teljast ráðgjafar og geti þá búið við allt önnur og betri kjör en viðkomandi stéttarfélag getur samið um? Og ég spyr hæstv. ráðherra enn: Hvað er samkvæmt skilgreiningu félmrn. ráðgjafi í fyrirtæki? Er það skrifstofustjórinn? Deildarstjórarnir? Verkstjórarnir? Hverjir eru ráðgjafar í viðkomandi fyrirtæki? Er það framkvæmdastjórans eða forstjórans að ákveða það?
Vissulega er full ástæða til að endurskoða skipulag íslenskrar verkalýðshreyfingar. Alþýðusambandsþing samþykkti að mig minnir árið 1956 að það skyldi gert og Alþýðusambandið lagði þar ákveðna línu. Línan var sú að skipulagið skyldi beinast að starfsgreinasamböndum þar sem vinnustaðurinn væri grunneining, þ.e. þar sem allt fólk á sama vinnustað væri í sama stéttarfélagi og vinnustaðarfélögin mynduðu síðan með sér landssamtök í viðkomandi atvinnugrein. Til hvers var þetta gert? Þetta var gert til þess að fá verkalýðshreyfinguna sem heild til að móta sér sameiginlega og samræmda launastefnu. Menn sáu það fyrir að ef skipulagið yrði eins og það hefur því miður orðið, þ.e. að hver atvinnustétt fyrir sig er í sínu verkalýðsfélagi og lítið sem ekkert samband á milli verkalýðsfélaga atvinnustéttanna þannig að fólk á einum og sama vinnustað er í mörgum stéttarfélögum, væri hætt við því að verkalýðshreyfingin heyktist á að marka sér stefnu um það hver launamunurinn skyldi vera á milli hinna ólíku stétta á sama vinnustað. Hætt væri við því að launabilið færi gleikkandi vegna þess að þeir sem betur mega sín á viðkomandi vinnustað sækja fram úr hinum sem við lakari lífskjörin búa. Þetta var alveg rétt samþykkt og skiljanleg, en hún byggðist ekki á sjálfstæðum vinnustaðarfélögum. Hún byggðist á starfsgreinasamböndum, þ.e. samböndum vinnustaðarfélaga sem síðan færu með samningsumboðið. Þannig yrði t.d. samið í einu lagi fyrir allt fólk í fiskvinnslu, hvort sem það væru skrifstofumenn, verkakonur, bílstjórar o.s.frv. Það skyldi í einu lagi samið fyrir alla starfsmenn t.d. í orkufrekum iðnaði, en það átti ekki að gera það á hverjum vinnustað fyrir sig. Því miður tókst Alþýðusambandinu ekki að framkvæma þessa samþykkt sína þótt hún væri skynsamleg. Ástandið hjá Alþýðusambandinu er nú mjög flólkið þar sem koma inn bæði fjórðungssamböndin, landssamtök einstakra starfsstétta og önnur heildarsamtök sem gera það m.a. að verkum að Alþýðusambandið á erfitt með að móta sér samræmda heildarlaunastefnu.
Herra forseti. Hvernig halda menn að ástandið verði ef vinnustaðarfélögunum eins og þau eru skilgreind inni í þessu frv. er kastað inn í þetta skipulagskaos sem þegar er orðið? Hvernig halda menn að ástandið verði þá? Hvernig halda menn að ástandið verði þegar mætast, eins og talað er um í greinargerðinni, kannski 50 vinnustaðarfélög sem eiga fátt eða ekkert sameiginlegt sín á milli? Síðan á að taka upp samningaviðræður þar sem þessi félög koma fram við hliðina á landssamtökunum, fjórðungssamtökunum, atvinnugreinasamtökunum o.s.frv. Og hvernig í ósköpunum geta menn haldið að það styrki verkalýðshreyfinguna sem viðsemjanda? Viðsemjanda við hvern? Viðsemjanda við vinnuveitendur sem eru áfram í einum og sömu heildarsamtökum og njóta stuðnings af því afli þegar á móti þeim mæta viðræðuaðilar með svo fjölþætt og ólíkt skipulag.
Það eru fleiri atriði, herra forseti, sem ég vildi gera hér að umtalsefni. Á bls. 17 er skemmtilegt dæmi um þann hugsunarhátt og þá takmörkuðu þekkingu sem virðist búa á bak við sumt af því sem þarna hefur verið sett niður. Í kafla um skýrari miðlunarheimildir á bls. 17, en áður er talað um tillögu sem borin er upp til samþykktar fyrir tilhlutan sáttasemjara, segir, með leyfi forseta:
,,Niðurstaða í atkvæðagreiðslu í hvorum hópnum fyrir sig`` --- annars vegar í hópi vinnuveitenda og hins vegar í hópi launafólks --- ,,ræður úrslitum um samþykkt eða synjun tillögunnar. Af því leiðir að annar hópurinn getur samþykkt sameiginlega miðlunartillögu en hinn fellt hana.`` Og síðan kemur þessi stórkostlega setning: ,,Atkvæði hópanna eru með öðrum orðum ekki talin saman.`` Þetta var mikil speki. (Félmrh.: Byrjaðu að lesa hérna, það er samhengi í framhaldinu.) Þetta var mikil speki. Það er sem sagt ekki lagt til í frv. og það sérstaklega tekið fram að ekki sé gert ráð fyrir því að saman séu talin atkvæði launafólks (Félmrh.: Opinberra starfsmanna.) og viðsemjenda þeirra og niðurstaðan úr þeirri sameiginlegu atkvæðagreiðslu verður látin ráða. (Félmrh.: Þetta eru útúrsnúningar. Lestu greinina ...) Ég er að lesa greinina, virðulegi ráðherra, og vitna beint í hana og hún er svona. Hins vegar getur vel verið, virðulegi forseti, að það hafi eitthvað annað vakað fyrir hæstv. ráðherra en svona stendur þetta þarna.
(Forseti (GÁ): Ég vil biðja hæstv. ráðherra að gefa ræðumanni frið.)
Þakka forseta fyrir en ég er ekkert viss um að ég gefi hæstv. ráðherra frið. En hvað um það.
Ef við flettum síðan upp á blaðsíðu 13 kemur þar líka atriði sem mig langar til þess að spyrja um í greinargerðinni. Þar stendur:
,,Að meginstefnu til er áfram byggt á ábyrgð samningsaðila einna vegna aðgerða sem ætlað er að knýja fram kröfur í vinnudeilu enda er gert ráð fyrir að launafólk starfi í skipulögðum samtökum. Ef ekki er sýnt fram á aðild samningsaðila eða hún viðurkennd af hans hálfu ber félagsmaður sjálfur ábyrgð.`` Svo kemur, með leyfi forseta: ,,Ófélagsbundnir bera á hinn bóginn ábyrgð eftir almennum reglum en ófélagsbundnir launamenn geta ekki tekið þátt í sameiginlegum aðgerðum --- verkfalli eða sambærilegum aðgerðum --- enda bera stéttarfélögin ekki ábyrgð á þeim.``
Þýðir þetta, virðulegi forseti, að ófélagsbundnum starfsmönnum sé heimilt að vinna í verkfallinu? Þýðir þetta það? Ef það þýðir það ekki, hvað þýðir þetta þá? Hér er sagt orðrétt: ,,Ófélagsbundnir bera á hinn bóginn ábyrgð eftir almennum reglum en ófélagsbundnir launamenn geta ekki tekið þátt í sameiginlegum aðgerðum, verkfalli eða sambærilegum aðgerðum, enda bera stéttarfélög ekki ábyrgð á þeim.``
Þetta má skilja með ýmsu móti. Það má skilja þetta þannig að með þessum lögum sé verið að stofna hvítliðasveitir, sé verið að taka þá ákvörðun að verkalýðsfélög geti ekki lokað vinnustöðum í verkfalli ef þar eru starfandi ófélagsbundnir starfsmenn sem samkvæmt orðanna hljóðan í þessari skýringu geta ekki tekið þátt í sameiginlegum aðgerðum, verkfalli eða sambærilegum aðgerðum.
Nú ætla ég ekki að gera hæstv. ráðherra upp skoðanir og ég ætla ekki að gera honum upp þá skoðun að hann sé með þessu að opna fyrir það að ófélagsbundnir starfsmenn á vinnustað geti haldið áfram störfum sinum þó að stéttarfélag sé búið að lýsa yfir verkföllum og vinnustöðvun á þeim stað. En hvað í veröldinni þýðir þetta ef það þýðir þá eitthvað?
Herra forseti. Ég er langt kominn með tíma minn og klukkan farin að halla í átta og hér verður haldið áfram í kvöld. Ég ætla því ekki að segja meira að sinni en ég vænti þess fastlega að hæstv. ráðherra skýri sérstaklega þessa síðustu setningu sem ég vitnaði til.