Frsm. meiri hluta samgn. (Einar K. Guðfinnsson):
Virðulegi forseti. Umræðan um Póst og síma hefur nú staðið yfir alllengi og ég hef átt þess kost að taka þátt í henni bæði með ræðum og andsvörum og þarf því í sjálfu sér ekki að flytja langt mál nú að öðru leyti en því að til mín hefur verið beint nokkrum spurningum sem andsvör rúmuðu ekki að svara. Þess vegna er bæði ljúft og skylt að koma inn á þau efnisatriði ef þau mættu verða til þess a.m.k. að skýra þau sjónarmið sem liggja að baki hjá mér og ég hygg meiri hluta samgn. og raunar þeirra annarra sem hafa áhuga á því að breyta formi Pósts og síma.
Ég er hins vegar ósammála og ósáttur við það innlegg sem mér fannst koma fram í lok ræðu hv. 17. þm. Reykv. hér áðan þegar hann spurði hverra erinda menn gengu þegar verið væri að formbreyta Pósti og síma. Mér finnst eins og í þessari spurningu felist að það sé ekki heiðarleg hugsun á bak við formbreytinguna á Pósti og síma. (ÖJ: Það er rétt mat.) Það er rétt mat, segir hv. þm. Ég held að í því felist ásökun sem á sér enga stoð. Ég held að það væri miklu gagnlegra fyrir þetta mál að við ræddum það einfaldlega efnislega eins og hefur gert í þessari umræðu og hv. þm. hefur gert í þessari umræðu en að menn séu ekki að gefa sér fyrir fram að á bak við hugmyndina um að formbreyta Pósti og síma liggi annarlegar hugsanir alveg eins og mér dettur ekki í hug að á bak við sjónarmið hv. þm. liggi annarlegar hugsanir eða annarlegar skoðanir. Ég held að á bak við sjónarmið hv. þm. liggi einfaldlega sannfæring hans um að það sé betra að skipa þessum málum þannig að hér eigi að vera rekin áfram meira og minna óbreytt stofnun, Póst- og símamálastofnun eins og hún hefur verið undanfarin ár. Það er að vísu dálítið önnur áhersla en hjá t.d. hv. þm. Ragnar Arnalds, fulltrúa Alþb. og óháðra í samgn. Alþingis, sem opnaði mjög á þá umræðu í 1. umr. málsins og ég hygg líka í 2. umr., að skoða önnur rekstrarform ef það mætti verða til þess að gera félagið öflugra og sterkara.
Það eitt, virðulegi forseti og hv. þm., liggur á bak við það sjónarmið okkar sem stöndum að því að vilja formbreyta Pósti og síma að við viljum tryggja hér áfram öflugt fjarskiptafyrirtæki og póstdreifingarfyrirtæki eins og verið hefur. Það hefur margoft komið fram hjá mér í þessari umræðu og margoft komið fram hjá hæstv. samgrh. og öðrum talsmönnum stjórnarmeirihlutans í þessu máli. Mér finnst þess vegna ekki sanngjarnt að hv. þm. láti í veðri vaka að í okkar huga bærist einhverjar aðrar hugsanir en einmitt þær sem við höfum verið að tjá okkur um í ræðustóli á Alþingi.
Það er ekki rétt sem hv. þm. margklifaði á í ræðu sinni í þessu máli í 2. umr. að ég hafi ekki flutt einhver rök fyrir nauðsyn þess að formbreyta Pósti og síma önnur en þau að þannig hafi þetta verið gert í útlöndum og þess vegna sé best að gera þetta eins hér. Það er alls ekki rétt að það hafi verið einu rökin sem hafa verið flutt fyrir þessu. Ég vakti að vísu athygli á þeirri staðreynd að Póstur og sími er líklega síðasta fjarskiptafyrirtækið af þessu tagi á hinu Evrópska efnahagssvæði sem gengur í gegnum þetta ferli. Árið 1990 voru það að ég hygg tvö fjarskiptafyrirtæki, ríkisfyrirtæki sem hafði verið formbreytt með einhverjum hætti. En núna munu það vera þau öll nema Póstur og sími sem væntanlega verður breytt í hlutafélag um næstu áramót ef þetta frv. gengur eftir. Þetta voru svona almennar upplýsingar. En ég spurði líka: Er ekki mjög líklegt að þegar við komum inn í alþjóðlega samkeppni þá séu það ákveðin rök í málinu, rök reynslunnar frá öðrum þjóðum sem gera það að verkum að við segjum að það séu rök í sjálfu sér að breyta Pósti og síma í hlutafélag úr því að önnur lönd hafa gert það?
En ég rakti ýmislegt annað. Það gerði ég raunar líka í máli mínu þegar ég var að fylgja úr hlaði tillögum meiri hluta samgn. Ég vakti t.d. athygli á því að um hlutafélagaformið er mjög vandaður lagarammi sem við þekkjum. Þetta er það fyrirtækjaform sem örugglega er búið að þróa langsamlega mest og best hér á landi. Menn hafa verið að velta vöngum yfir því t.d. hvort ekki mætti hafa hér einhvers konar sjálfseignarstofnun um Póst og síma. Það er ein hugmyndin sem skaut upp kollinum og er t.d. reifuð í áliti minni hluta samgn. Menn hafa jafnvel verið að vísa til Hafrannsóknastofnunar og Landsbankans sem einhverra fyrirmynda varðandi rekstur Pósts og síma. Ég segi fyrir mig og ég tel það fullkomlega boðleg rök að benda á að þetta form, hlutafélagaformið, er auðvitað það form sem er langsamlega algengast og hefur gefist best almennt við uppbyggingu fyrirtækja sem starfa á samkeppnissviði. Lykilatriði í þessu sambandi er sú staðreynd að fyrirtækið Póstur og sími er nú sem óðast að fara inn í umhverfi miklu meiri samkeppni en áður var. Það hefur verið samkeppni og henni hefur verið mætt með ýmsum hætti en stóra málið er samt sem áður það að fram undan er miklu meiri samkeppni á öllum sviðum og við þurfum þess vegna að gera fyrirtækið sem öflugast og sem best í stakk búið til að mæta þessari samkeppni. Spyrjum okkur sjálf: Hvernig býr íslenskt atvinnulíf sig almennt undir það að taka þátt í samkeppni og bregðast við samkeppni? Hvernig setja menn sig niður þegar reynt er að glíma við samkeppni? Er líklegt t.d., virðulegi forseti, að menn muni leita fyrirmyndar í stofnun eins og Póst- og símamálastofnun í uppbyggingu Póst- og símamálastofnunar? Nei, reynslan sýnir okkur það hér í þessu þjóðfélagi að allt það fólk, þær þúsundir Íslendinga sem reka fyrirtæki og koma að rekstri fyrirtækis með einum eða öðrum hætti, skipuleggja almennt séð fyrirtæki sín út frá hlutafélagaforminu og sjá ekkert athugavert við það. Þvert á móti. Tugþúsundir Íslendingar eru hluthafar í slíkum fyrirtækjum og telja það ekkert óeðlilegt í sjálfu sér að félög og fyrirtæki séu byggð upp samkvæmt hlutafélagaforminu.
Ég benti líka á það í fyrstu ræðu minni að samkeppnislögin gætu auðveldlega knúið Póst og síma til að losa sig jafnvel frá veigamiklum þáttum í rekstri sínum að öllu óbreyttu. Þess vegna væri mjög þýðingarmikið af sjónarhóli okkar sem viljum hafa þetta félag sem allra öflugast til að taka þátt og bregðast við hinni alþjóðlegu erlendu samkeppni að félagið byggði sig upp með þessum hætti.
Í þriðja lagi benti ég á að Póstur og sími þarf að geta tekið þátt í skyldum rekstri. Ég benti t.d. á það í einhverju af andsvörunum undir umræðunni að í grein sem mjög hefur verið vitnað til í þessari umræðu eftir Bergþór Halldórsson, yfirverkfræðing hjá Pósti og síma, vekur hann athygli á því að fyrirtæki í fjarskiptarekstri í einstökum löndum hafa brugðist við hinni nýju og yfirvofandi samkeppni fyrst og fremst með því að taka þátt í samvinnu við önnur fjarskiptafyrirtæki annars staðar í heiminum. Það er reglan. Það er ljóst og ég hygg að það sé ekki umdeilanlegt að þótt núverandi rekstrarfyrirkomulag Pósts og síma hafi út af fyrir sig ekki gefist illa, það hefur tekist mjög vel til með rekstur Pósts og síma og ég hef margoft tekið það fram, þá er þetta rekstrarfyrirkomulag engu að síður hamlandi fyrir samvinnu af því tagi sem fjarskiptafyrirtækjum í heiminum í dag er nauðsynleg. Það er hamlandi fyrir ríkisstofnun sem Póst og síma að taka þátt í slíku alþjóðlegu samstarfi. Það hefur reynslan einfaldlega leitt í ljós. Það hygg ég, virðulegi forseti, að sé ein meginástæðan fyrir því að löndin í kringum okkur hafa farið inn á þessa braut og hafa komist að þeirri niðurstöðu að þessi þróun væri óhjákvæmileg.
Síðan voru það hin fjórðu almennu rök sem hér hafa oft verið nefnd um styttingu boðleiða og að gera fyrirtæki kleift að bregðast sem skjótast við. Það kom t.d. fram í máli hv. 5. þm. Vesturl., Gísla S. Einarssonar, sem þekkir mjög vel til í Sementsverksmiðju ríkisins hf. sem var formbreytt fyrir nokkrum árum, að reynslan hefði orðið sú að nákvæmlega þetta hefði gerst í því ágæta fyrirtæki sem ég held að menn hafi á sínum tíma ekki efast um að hafi verið vel rekið. Ég man a.m.k. ekki eftir því að það hafi verið sérstaklega um það talað hér í umræðunni að það hafi verið illa rekið. Menn töldu hins vegar með almennum rökum að þetta væri heppilegra fyrir það fyrirtæki vegna þess m.a. að það væri að komast inn í alþjóðlegt umhverfi og meiri samkeppni að bregðast við með formbreytingu af þessu tagi. Þetta eru rök sem ég, virðulegi forseti, nefndi í ræðum mínum og ég held þess vegna að það sé rangt sem hér var haldið fram af hv. 17. þm. Reykv. að það hafi ekki verið gerð tilraun til að færa efnisleg rök fyrir þessari formbreytingu. Þetta eru heiðarleg rök af minni hálfu, hv. þm. Það býr ekkert annað á bak við. Allar hugleiðingar um að þetta sé --- herra forseti, ég biðst afsökunar --- djöfullegt plott af hálfu einhverra þingmanna og stjórnarmeirihlutans um að koma þessu fyrirtæki síðan í hendurnar á einhverjum ótilgreindum aðilum í þessu þjóðfélagi eru firra. Það býr auðvitað ekkert slíkt að baki. Enda vek ég athygli á því að í frv. er bókstaflega gert ráð fyrir því að þetta sé ákvörðun Alþingis um sölu þessa fyrirtækis. Það er því auðvitað ekki á færi eins eða tveggja manna að breyta því.
Hér hefur verið margoft vitnað til Hreins Loftssonar, formanns einkavæðingarnefndar ríkisins. Þótt hann hafi ýmislegt gott til málanna að leggja á öðrum sviðum er ég honum alveg ósammála um það að formbreytingin skipti ekki máli. Ég lýsi mig ósammála því og er ekki einn á báti um það. Enda vitnar hann til þess að ýmsir haldi því fram að formbreyting ein og sér skipti máli en hann er annarrar skoðunar. Ég er ósammála honum um þetta. Ég tel að formbreytingin í sjálfu sér skipti máli. Það getur vel verið að það sé hans prívat sjónarmið að það eigi t.d. að búta þetta fyrirtæki niður. Mig minnir að það sé hans sjónarmið og það hafi komið fram í þessu BSRB-viðtali. Ég er mjög ósammála því. Eins og margoft hefur komið fram í þessari umræðu þá held ég að það sé einmitt grundvallaratriði hér í þessu sambandi að reyna að styrkja og treysta þetta fyrirtæki þannig að við getum nýtt hagkvæmni stærðar þess til að taka þátt í hinni alþjóðlegu samkeppni.
Það hefur oft í þessari umræðu, m.a. af hv. 14. þm. Reykv., verið vikið að því fyrirkomulagi sem gert er ráð fyrir í brtt. meiri hluta nefndarinnar, þ.e. að það eigi að vera þriggja manna undirbúningsstjórn sem annast undirbúningin að sjálfri formbreytingunni. Menn hafa svona ýjað að því að þetta gæti verið eitthvað tortryggilegt, það sé verið að færa þessari nefnd í hendur óeðlilegt vald. Þessu mótmæli ég mjög harkalega. Ég vek athygli á því að í brtt. meiri hlutans er gert ráð fyrir því að þessari nefnd sé fært í hendur tiltekið afmarkað vald til að undirbúa sjálfa stofnunina og takast á hendur nauðsynlega löggerninga og löggerningar eru í flestum tilvikum samningar sem nauðsynlegir eru til að sjálf stofnun félagsins geti farið fram. Við skulum segja að sú ákvörðun hefði t.d. verið tekin eða sú aðferð hefði verið valin að stofna félagið strax og setja því stjórn. Það gat alveg komið til álita. Það var t.d. einn af þeim kostum sem var ræddur í samgn. Alþingis. Það hefði þýtt að sú stjórn hefði haft mun víðtækara vald. Þannig að þeir sem tala hér um eitthvert óeðlilegt valdaafsal til þriggja manna undirbúningshóps geta a.m.k. ekki með sömu hugsuninni leitt að því rök að það hefði verið skynsamlegra að stofna félagið, setja því stjórn og afhenda þessari stjórn mikið vald.
Það sem kom fram í máli starfsmanna Pósts og síma í viðræðum við okkur í samgn. var að þeir sögðu að það vantaði á það að menn hefðu nægilegt vald og nægilegt umboð til að semja við starfsmenn. Það er út af fyrir sig alveg rétt vegna þess að auðvitað er það þannig að við erum hér að undirbúa stofnun nýs félags. Félagið hefur ekki verið stofnað, það er ekki einu sinni búið að setja lögin sem gera mönnum kleift að stofna félagið. Það er því mjög óeðlilegt og raunar óframkvæmanlegt að skuldbinda fram í tímann óstofnað félag. Það sjá allir. Þess vegna er einmitt svo mikilvægt að skapa undirbúningsstjórninni svigrúm og heimildir til að ganga til samninga við starfsmenn um hluti sem nauðsynlegt er að ganga til samninga um. Ég hef haldið því fram að búið sé að ganga frá málum eins og kostur er við þessar aðstæður. Ég hef aldrei haldið því fram að það sé búið að semja fram í tímann. Það sem ég ætla að vísa til er þetta og ég held að það sé nauðsynlegt að ég fái að útskýra það:
Í fyrsta lagi varðandi áunnin réttindi þá kemur fram í 1. mgr. 8. gr. frv. áskilnaður um að hin áunnu réttindi skuli halda sér. Það kemur skýrt fram hér, miðað auðvitað við þann lagaramma sem er á hverjum tíma.
Í öðru lagi hefur verið bent á að í gildi eru ný lög frá árinu 1993 um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti í fyrirtækjum þar sem mælt er fyrir um þær meginreglur sem gilda um réttindi starfsmanna við aðilaskipti. Þetta eru klárlega aðilaskipti. Hvað segir þar? Þar segir m.a. í 2. gr. að nýr eigandi skuli takast á hendur, með leyfi virðulegs forseta, ,,réttindi og skyldur fyrri eiganda samkvæmt ráðningarsamningi og virða þau launakjör og starfsskilyrði sem samþykkt hafa verið í almennum kjarasamningi með sömu skilmálum og giltu fyrir fyrri eiganda þar til samningi verði sagt upp eða hann rennur út eða þar til annar kjarasamningur öðlast gildi eða kemur til framkvæmda.`` Þetta er mjög skýrt, virðulegi forseti. (Gripið fram í: Hann rennur út um áramót.) Samningurinn rennur út um áramót. Og þegar nýtt félag hefur starfsemi tekur það við skuldbindingum gamla félagsins. Það er það sem þessi 2. gr. laganna kveður á um. Þrátt fyrir formbreytingu Póst- og símamálastofnunar er ljóst að núverandi kjarasamningar starfsmanna halda gildi sínu þar til öðruvísi er um samið. Þetta rakti ég mjög nákvæmlega í ræðu minni þegar ég fylgdi úr hlaði áliti meiri hluta samgn. Hér er ekki verið að reyna að draga dul á neitt. Það var rakið mjög nákvæmlega hvernig færi með lífeyrisskuldbindingarnar og vísað til laga um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins eins og þau eru núna. Samkvæmt 2. mgr. 17. gr. laga um lífeyrissjóðinn á starfsmaður við niðurlagningu stöðu rétt á að vera áfram í sjóðnum og greiða iðgjöld miðað við þau laun sem hann hafði við niðurlagninguna. Síðan segir: ,,Nýtur hann þá sömu réttinda úr sjóðnum sem hann hefði gegnt starfi sínu áfram.`` Þetta rakti ég allt rækilega við 2. umr. þegar ég fylgdi hér úr hlaði, virðulegi forseti, breytingartillögum meiri hlutans. Síðan rakti ég jafnframt hvernig kveðið er á um þetta í orlofslögum og um orlofsréttinn sem bæði er kveðið á um lögunum og menn eru auðvitað bundnir af og kjarasamningum sem gilda þar til nýir kjarasamningar eru gerðir. Í öðru lagi er fæðingarorlof þar sem gilda bæði lög og reglugerð. Ég vakti athygli á því að um sértæk fæðingarorlofsréttindi yrði að fjalla í komandi samningum en hann mundu gilda þar til nýir samningar yrðu gerðir og svipað væri um veikindarétt opinberra starfsmanna, þar héldust áunnin réttindi. Síðan er gert ráð fyrir því í lögum um réttindi opinberra starfsmanna að um veikindaréttindi opinberra starfsmanna verði fjallað í kjarasamningum.
Virðulegi forseti. Ef farið er grannt yfir þessi mál þá held ég að ég hafi svarað þeim spurningum sem var beint sérstaklega til mín varðandi þetta frv. Ég held að ég hafi ekki gleymt neinu sem má segja að hafi verið spurningar til mín. Ég var reyndar búinn að svara ýmsum af þeim spurningum í andsvörum.