Hjörleifur Guttormsson:
Virðulegur forseti. Það má taka undir með þeim sem við þessa umræðu hafa sagt að þörf væri á því að ræða um alþjóðamál oftar og meira á Alþingi Íslendinga heldur en gert er með formlegum hætti. Ég hef oft bent á þetta og hef á stundum haft frumkvæði að því að einstakir þættir hafa komið hér til umræðu. En um leið og þetta er sagt þá skulum við einnig hafa það í huga að alþjóðamál og innanlandsmál hafa í vaxandi mæli fléttast saman með öðrum hætti heldur en áður var og skilin þarna á milli eru ekki jafnskýr og dagskrá Alþingis hverju sinni ber vott um.
Við erum í raun, með þeim samningum sem við höfum gerst aðilar að og skuldbindingum, þátttakendur í alþjóðlegu samstarfi bæði í víðasta skilningi með aðild að Sameinuðu þjóðunum en einnig svæðisbundnu og er þar síðast að nefna samninginn um hið Evrópska efnahagssvæði, sem veldur því að umræða um íslenska löggjöf er ekki lengur neitt innanríkismál heldur tengist lagasetningu í Vestur-Evrópu á svæði Evrópusambandsins og það er raunar þetta samband sem ákvarðar lagaþróun á Íslandi í fjölmörgum mikilvægum málum og í rauninni að miklu leyti. Þetta er breyting sem orðið hefur og sem við hér á Alþingi tökum þátt í nauðugir viljugir eftir því hvernig við lítum á þann samning og hvernig hann virkar og það er sú breyting sem hefur orðið hvað afdrifaríkust hér á síðustu missirum, þ.e. eftir að við gerðumst aðilar að hinu Evrópska efnahagssvæði.
Ég vil þakka hæstv. utanrrh. fyrir þá skýrslu og þá ræðu sem hann hefur hér flutt, hina fyrstu. Auðvitað get ég tekið undir margt sem þar kemur fram, því það er nú svo að þó okkur greini á milli flokka á Íslandi um þýðingarmikil atriði í utanríkismálum og hvernig á er haldið, án þess að ég ætli að fara að gera það að sérstöku umtalsefni, þá erum við sammála um mörg atriði og miklu fleiri heldur en ágreiningurinn, sem eðlilega er ræddur, ber vott um og ætla ég þó ekki að fara neitt að jafna á þeim metaskálum. Fyrir utan það að Íslendingar hafa orðið aðilar að hinu Evrópska efnahagssvæði, þá er það sem hefur m.a. sett svip sinn á utanríkismálaumræðu og breytingar í umheiminum að undanförnu aðild tveggja Norðurlandaþjóða til viðbótar að Evrópusambandinu í byrjun þessa árs, þar sem Svíar og Finnar bættust í hópinn.
Áhrif þessarar aðildar á okkur Íslendinga hafa orðið talsverð, bæði með beinum og óbeinum hætti og kemur fram á vettvangi Norðurlandaráðs og hins norræna samstarfs sem er að taka breytingum, formlega og óformlega, vegna þess að tvær þjóðir bættust við inn í Evrópusambandið ásamt Dönum sem voru þar fyrir. Þetta eru breytingar sem ekki eru komnar fram nema að takmörkuðu leyti og ég hef of takmarkaðan tíma hér til að ræða þessi mál. En þó ég taki undir það að bindiefnið í norrænu samstarfi er kannski meira en þeir svartsýnustu óttuðust þá er það svo að margar af þeim breytingum sem nú eru að ganga yfir koma óhjákvæmilega til með að veikja norrænt samstarf, hið formlega norræna samstarf, og eru þegar í rauninni innsiglaðar. Aðrar breytingar munu ekki ganga svo langt og þrátt fyrir allt gildi hins opinbera samstarfs þá skulum við vona að almenn tengsl Norðurlandanna haldist og styrkist frekar en hitt í framtíðinni, hin menningarlegu tengsl og annað sem þar að lýtur.
Menn geta hins vegar spurt sig: Hvað hefði gerst ef Noregur hefði orðið samferða hinum löndunum tveimur inn í Evrópusambandið? Hver hefði þá verið staða okkar Íslendinga í þessu sambandi? Það er ástæða til að velta því fyrir sér og menn ættu að hugsa til þess hvaða greiði íslenskum málstað var gerður af hálfu þeirra sem lögðust gegn aðild Norðurlandanna að Evrópusambandinu og sá mikli árangur sem tókst í Noregi þar sem meiri hluti hafnaði aðild í þjóðaratkvæðagreiðslu. Ef Norðmenn hefðu lent inn í Evrópusambandið þá hefði það gengið eftir sem talsmenn stjórnvalda þar héldu fram og notuðu í sínum áróðri að það ætti að færa hið norræna samstarf undir regnhlíf Evrópusambandsins, þar myndi það fara fram fyrst og fremst með óbeinum, óformlegum hætti í samvinnu ríkisstjórna. Þetta gekk ekki eftir. Við Íslendingar stöndum utan við Evrópusambandið og enginn ásetningur er um það eða engin stefna er uppi um það að sækja um aðild og Alþfl. er enn sem komið er eina stjórnmálaaflið á Alþingi sem mælir eindregið með að látið verði á reyna með því að sækja um aðild að Evrópusambandinu. Auðvitað veit Alþfl. og formaður þess flokks kannski betur en margir aðrir að það er ekki von til þess að við fáum neinar grundvallarbreytingar fram á Evrópusamningnum, þ.e. Rómarsamningnum, Maastricht-sáttmálanum og öðru því sem er grundvöllur Evrópusambandsins, þar er það allt eða ekkert sem um er að ræða. Það er því fjarstæða að tala um það að með því að sækja um aðild að ESB geti menn látið á það reyna hvaða kostir fást í því sambandi. Kostina þekkja þeir sem kynna sér innihald Rómarsáttmálans og allt það sem honum tilheyrir og geta því metið málin út frá því.
En það er einmitt sá kafli í skýrslu hæstv. utanrrh. sem vekur sérstaka athygli, það er það sem segir um Evrópusambandið. Ég leyfi mér, virðulegur forseti, að vitna í ræðu ráðherrans:
,,Með umsókn við núverandi aðstæður [þ.e. að Evrópusambandinu] væri gefið til kynna að við gætum sætt okkur við sameiginlega sjávarútvegsstefnu sambandsins í meginatriðum. Engin vísbending hefur fengist um að Íslendingar gætu losnað undan ákvæðum Rómarsáttmálans í þessum efnum og því er aðildarumsókn órökrétt. Það er hins vegar ljóst að ef breytingar verða í þessum efnum og nýjar vísbendingar koma fram er komin upp ný staða sem þarf að meta þegar þar að kemur. Það er ekki síst þess vegna sem nauðsynlegt er að fylgjast vel með og kynna sjónarmið og hagsmuni Íslendinga. Á þann eina hátt er tryggt að ávallt sé valinn sá kostur sem þjónar best langtímahagsmunum þjóðarinnar.``
Tilvitnun í mál hæstv. utanrrh., Halldórs Ásgrímssonar, er lokið.
Hér er rétt að staldra við. Ég heyrði að vísu að formanni Alþfl., hv. þm. Jóni Baldvini Hannibalssyni, þótti ekki nóg að kveðið í þessum texta, þótti hann rýr og að menn væru þar undir askloki. Ég verð hins vegar að segja, virðulegur forseti, að mér finnst þessi texti mjög athyglisverður. Það væri gott að fulltrúi Kvennalistans legði einnig við eyru, því ég ætla aðeins að víkja máli mínu að honum. Þessi ummæli ráðherrans fela það í sér að hann setur í rauninni fyrst og fremst þann fyrirvara við að sækja um aðild að Evrópusambandinu að hin sameiginlega sjávarútvegsstefna breytist að einhverju umtalsverðu leyti. Það er fyrrvarinn. Ég vil spyrja hæstv. utanrrh. að því: Er það svo að verði breytingar á sjávarútvegsstefnunni sem hann metur nógar, er hann þá alvarlega að hugsa um það að leggja til við sinn flokk, við ríkisstjórn og Alþingi Íslendinga, að nú eigi að láta reyna á umsókn um aðild? Er það svo? Er þetta mælikvarðinn? Og ég verð að segja það, virðulegur forseti, að það hryggði mig að heyra á mál þingmanna, nú í stjórnarandstöðu, eins og hv. þm. Jóhönnu Sigurðardóttur hér áðan og talsmanni Kvennalistans hér í umræðunni sem töluðu með mjög svipuðum hætti. Talsmaður Kvennalistans sagði að hæstv. utanrrh. hefði raunar verið að flytja stefnu Kvennalistans í málinu að því er varðaði afstöðuna til Evrópusambandsins. Er það svo að Kvennalistinn, sem ég hélt að væri með markaða stefnu gegn því að sækja um aðild að Evrópusambandinu, er það svo að breyting á fiskveiðistefnu Evrópusambandsins geti tekið loku frá dyrum í þeim efnum?
Ég vil hvetja alla sem eru að skoða þessi mál að horfa á heildina. Í mínum huga er það svo að það er svo víðs fjarri því að breyting á sjávarútvegsstefnu Evrópusambandsins eigi, það er mitt mat, að breyta nokkru um spurninguna um það hvort Ísland eigi að leita þarna inn. Það eigum við ekki að gera vegna þess hvernig Evrópusambandið er skipað, vegna þess hvernig reglur þess eru og samningar og vegna þess hvernig þróunin innan þess er. Og þó þróun þess sé óljós í mörgum efnum þá er þó alveg ljóst að þar eru sterkir kraftar sem stefna að miklu fastari heild í formi ríkjabandalags, þ.e. að þróa Evrópusambandið yfir í ríkisheild. Það má auðvitað nefna mjög marga þætti í því sambandi. Það eru utanríkis- og öryggismálin sem svo eru kölluð. Og ein spurningin um það er spurningin um Vestur-Evrópusambandið, Vestur-Evrópuherinn og þau samtök sem tengjast honum, þ.e. VES, Vestur-Evrópusambandið, en eins og ráðherra segir réttilega í skýrslu sinni eru skoðanir þar mjög skiptar um það hvort breyta eigi þannig til að þetta verði kjarninn í öryggismálum, í hermálum Evrópusambandsins í framtíðinni.
Virðulegur forseti. Ég sá ástæðu til að víkja hér að þessu sérstaklega og inna hæstv. ráðherra eftir þessum málum og væri þó sannarlega ástæða til að ræða margt fleira í þeirri skýrslu sem hér liggur fyrir og í utanríkismálunum almennt. Ég vil taka undir þá áherslu sem kemur fram hjá hæstv. ráðherra og í skýrslu hans varðandi norðurslóðir. Ég tel að þar sé þróun í gangi sem er mjög æskileg og jákvæð og þá er ég að tala um Norðurskautsráðið, stofnun þess, svæðisbundin samtök sem auk þess hafa verið mynduð og Íslendingar eru aðilar að eins og að Barentshafssvæðinu. Sjálfur hef ég haft mikinn áhuga á þessum efnum og hér á Alþingi gerðist það á síðasta þingi að samþykkt var að koma upp íslenskri norðurstofnun sem samkvæmt samþykktinni á að styrkja okkar stöðu í þessum efnum og stuðla að sem öflugustum rannsóknum á norðurslóðum og alþjóðlegri þátttöku Íslendinga í málum er varða heimskautssvæðin. Undir þessa stofnun er verið að renna ákveðnum stoðum með fjárveitingum samkvæmt núverandi fjárlögum til undirbúnings. Þetta er mjög jákvætt. Ég ætla ekki, virðulegur forseti, að taka hér upp fleiri þætti þó mikil ástæða væri til, ég geri það kannski síðar í umræðunni og læt hér með máli mínu lokið.