Einar Oddur Kristjánsson:
Herra forseti. Eins og hefur komið fram í ræðum manna í dag þá vorum við að ræða í gær lífskjör Íslendinga, sókn þeirra til bættra lífskjara og þrá þeirra og vilja til að bæta lífskjör sín meira en aðrar þjóðir, standa framar öðrum þjóðum um lífskjör, útrýma fátækt, hafa hér betri kjör en aðrir þekkja.
Okkur hefur á undanförnum árum gengið ótrúlega vel miðað við fyrri reynslu og störf og gengið mjög vel að halda áfram að bæta kjörin. Sú er nú saga þessarar aldar að við höfum alltaf öðru hverju farið út af í efnahagsmálum. Þrátt fyrir mikla möguleika í efnahagslífinu hefur það oft gerst að við höfum farið illa með þá möguleika og við höfum dregist aftur úr og ekki nýtt þær miklu auðlindir sem Ísland á og er. En það fer ekki milli mála núna þegar við erum að ræða um lífskjör og þjóðin er að undirbúa sig undir að semja um kaup sín og kjör að við þurfum að fara í gegnum þessa þætti alla því þetta er allt einn vefur. Lífskjör okkar og afkoma fólks og fyrirtækja byggjast náttúrlega á öllum þessum þáttum --- hvernig okkur tekst að nýta hvern einasta framleiðsluþátt. Og orkumál eru í dag og í framtíðinni mjög stór þáttur í því að gæfulega takist til um lífskjör okkar og alla afkomu. Því er óskaplega mikilvægt að við stöndum rétt að þeim hlutum öllum. Stöndum rétt að þeim, sóum ekki, heldur reynum að ná hámarksárangri. Ég gerði mjög hastarlegar athugasemdir, herra forseti, við þetta frv. við 1. umr. vegna þess að mér kom allt málið ákaflega spanskt fyrir sjónir. Eins og fram kemur í nál. meiri hlutans þar sem stendur, með leyfi forseta:
,,Í apríl 1996 skipaði iðnaðar- og viðskiptaráðherra ráðgjafarnefnd til að endurskoða löggjöf um vinnslu, flutning og dreifingu orku, svonefnda orkulaganefnd. Skilaði nefndin tillögum að framtíðarskipan orkumála í október sl.``
Ég vissi ekki annað en að sú stefnumótun sem þar kom fram væri nákvæmlega í samræmi við vilja og yfirlýsingar þessarar ríkisstjórnar, sem ég styð sannarlega heilum hug, um að tryggja samkeppni í framtíðinni um þennan mikilsverða þátt efnahagslífsins. Tryggja að við næðum hámarki þar eins og annars staðar, tryggja að engin sóun yrði heldur mundi samkeppnin og hins frjálsa verðmyndun tryggja að þessi þáttur skilaði þjóðinni því sem hún þyrfti að fá, eins ódýra orku og mögulegt væri. Þess vegna skildi ég alls ekki þegar ég sem stjórnarþingmaður og aðrir stjórnarþingmenn fréttum af blaðamannafundi sem hæstv. iðnrh. hélt úti í bæ til að segja frá ákveðnu samkomulagi sem hann hafði gert og þetta samkomulag er ástæða þessa frv. Og ég skil ekki heldur þegar segir í nál. meiri hlutans og held ég nú áfram að lesa:
,,Snemma næsta ár [þ.e. nú í febrúar] hyggst iðnaðarráðherra leggja fram tillögu til þingsályktunar um skipan orkumála þar sem tekið verður á þeim hugmyndum sem orkunefnd hefur sett fram.``
Bíðum nú við, nú er bara von á því hvern klukkutíma að hér komi þáltill. sem ég er þó alveg viss um, herra forseti, að ég get stutt af heilum hug. Ég er alveg viss um að ég mun gera það því ég tel álit þessarar nefndar hið besta mál, grundvallarmál. Þá skil ég ekki heldur ef þetta er nú rétt að koma hvers vegna við erum núna að standa í því að reyna að afgreiða þetta lagafrv. Þetta lagafrv. Það vefst fyrir mér, herra forseti.
Árið 1965 stóð þáv. farsæl ríkisstjórn fyrir stofnun Landsvirkjunar. Landsvirkjun var og er farsælt fyrirtæki og það var farsæl ríkisstjórn sem stóð fyrir myndun hennar. Hún stóð fyrir því að taka mjög mikið framfararskref fyrir íslenska þjóð að byggja hér stórvirkjanir. En eins og segir í þeirri góðu bók, allt á sinn tíma. Árið 1965 var steinöld á Íslandi gagnvart viðskiptum, viðhorfum til samkeppni og viðhorfum til endurfjármagns, steinöld. Þó að þetta fyrirtæki hafi þá verið stofnað og það hafi gert mjög, mjög margt gott, og við værum mun fátækari og stæðum mun verr að vígi í dag ef það hefði ekki verið stofnað, þá er það aldeilis fráleitt í dag með tilliti til hagsmuna viðskiptalífsins, efnahagslífsins og Íslendinga allra að leggja nú fram frv. sem er í þá veru og byggist á því að framlengja einokunarferil þess fram á næstu öld.
Ég gerði þá, herra forseti, líka athugasemdir við þá reikningskúnst, en hún var tvenns konar, sem var notuð til að finna út eigið fé fyrirtækisins. Það var sú aðferðafræði sem var unnin af þessu alþjóðlega firirtæki, J.P. Morgan minnir mig það heitir. Svo var líka heimasmíðuð aðferð til að finna út hvað hluthafarnir eða eigendurnir ættu nú stóran hlut. Hvort tveggja var nú alveg skelfilegt, alveg skelfilegt. Ég ætla ekki að fara ofan í það aftur og tefja tímann með því, en ég sakna þess í nefndarálitunum vegna þess að í frv. eins og það var lagt fyrir upphaflega var vitnað í þessa skýrslu J.P. Morgans og sagt frá því hvernig þetta var unnið og hvernig þetta var gert. Því finnst mér ekki nógu gott að finna hvergi í álitsgerð nefndarinnar sem fjallar um þetta, hvort sem það er meiri hluti eða minni hluti, neitt um þessa analísu þeirra. Ég reikna með því að þó plaggið sé leyniplagg eða ekki opið almenningi þá hljóti iðnn. að hafa haft fullan aðgang að því. Að minnsta kosti tókst mér mjög auðveldlega að ná plagginu. Ég hef athugasemdir við þetta. Ég vil fyrst og fremst bara benda á að í skýrslu J.P. Morgan er tekinn fram fjöldinn allur af fyrirvörum. Það er bara röð af fyrirvörum sem kemur þar mjög skýrlega fram, röð af þeim fyrirvörum að ,,cash flow`` analísan byggir á plöggum Landsvirkjunar eins og þeir setja áætlanir um sjóðstreymi fram næstu 15 árin. Þar gera þeir ráð fyrir því að njóta þess að vera mónópól áfram, fá að njóta þess að geta selt mikla orku á mjög háu verði og þannig reiknað sér upp mikið eigið fé.
Það er ástæða til að fara yfir þessar efasemdir vegna þess, herra forseti, að ég hef ekki eins og sumir menn sem hafa verið að tala hérna mestar áhyggjur af því hvað Landsvirkjun eigi mikla peninga. Ég hef frekar áhyggjur af því hvað hún á litla peninga og hvað eigið fé hennar er sáralítið því ef tekið er tillit til þessara fyrirvara allra sem J.P. Morgan setur fram í skýrslu sinni og tekið tillit til þess að það er alls ekki ljóst og alls ekki víst að álver haldist eins og bjartsýnismenn þora að vona, það er alls ekki víst að samningar gangi eins og bjartsýnismenn gefa sér, þá eru skuldir Landsvirkjunar nú rúmur 51 milljarður. Við skulum vona allir að framtíðin sé betri. Miðað við það sem við höfum í höndunum gerir Landsvirkjun ekkert mikið meira en að standa í að borga niður þessar skuldir. Og hvert er þá raunvirðið í dag?
Hv. þm. Árni Mathiesen ræddi við 1. umr. líka um þessa hluti. Hann notaði aðra aðferð til þess að nálgast þetta sama mat. En niðurstaða hans var alveg sú sama. Það gæti nefnilega verið að eigið fé væri minna en meira. Það gæti verið, eins og hann komst að, að það væri kannski bara núll, það væri bara því miður ekki neitt og það er miklu meira áhyggjuefni fyrir okkur ef féð er lítið heldur en mikið. Ef þeir eiga mikla peninga þá er það bara fagnaðarefni og það þarf ekkert að rífast um það hver á þá. Hitt er miklu alvarlegra ef það skyldi ekki vera neitt. Það gæti nefnilega verið svo að þrátt fyrir heilmikil eiginfjárframlög sem náttúrlega má deila um eins og gengur, og útreikninga, að setja byggingarvísitölu á einhver eiginfjárframlög áratugi aftur í tímann og reikna svo 3% vexti ofan í þetta, þá gera þetta engir í alvöru. Þetta gera menn bara að gamni sínu.
Til er vönduð skýrsla sem Þórhallur Ásgeirsson samdi 1956 um Marshall-aðstoðina, þ.e. um þessar miklu framkvæmdir sem eru stofninn að Landsvirkjun og þá miklu peningar sem voru lagðir í það á sínum tíma. Ef við tökum nú svona aðferðafræði, sem er náttúrlega fráleit, bara vitleysa, setjum á þetta byggingarvísitölu, þá hefur byggingarvísitalan frá því 1952, þ.e. meðaltíminn þegar við vorum að fá Marshall-aðstoðina, hækkað um 251.632%. Svo skulum við reikna í 40--50 ár 3% vexti. Hvað fáum við þá út? T.d. Áburðarverksmiðjuna eins og kemur hérna fram um Marshall-aðstoðina í fskj. I á einu nefndarálitinu. Ætlum við þá ekki að segja: ,,Áburðarverksmiðjan, jú, 12 þús. millj. takk, eigið fé.`` Er það ekki? 12.000 millj.? Það vita allir að það er ekki eins eyrings virði, neitt af því dóti. Menn geta ekki leyft sér þetta. Þetta er bara vitleysa. Það vita allir. Það sem við Íslendingar þurfum á að halda er að við tryggjum það fyrir framtíð þessar þjóðar að á sviði hinna miklu auðlinda sem við eigum, hvort sem það er vatnið eða gufa og hitinn mikli, ríki frjáls samkeppni og það sem allra, allra fyrst og að við hverfum frá þeim hugsunarhætti okkar frá á sjöunda áratugnum að við ættum absalút sjálfir að virkja allan hita og alla vatnsorku. Við eigum að hugsa það upp á nýtt og hugsa til þess að það geti alveg eins verið farsælt fyrir okkur sem Íslendinga að láta aðra taka þátt í að virkja hér, fá samkeppni um orkuna eins og hjá öðrum þjóðum sem hafa náð mestum árangri. Ég er ekki að gera lítið úr Landsvirkjun eða þeim mönnum sem þar eru því það gæti nefnilega verið, ef við horfum til þess, að Alþingi hafi hjálpað þessu ríkismónópólí til þess að sóa öllum sínum peningum. Og það er nú hættan sem alltaf hefur verið fyrir hendi í gegnum söguna fyrir ríkismónópólíin, fyrir ríkiseinokunarfyrirtækin. Það er alveg sama þó að hugsunin sé góð, þó að hugsunin sé virkilega framsækin. Það er nú það sem hefur orðið öllum sósíalisma að bana, að þrátt fyrir það hefur útkoman verið sóun í fjárfestingu, sóun í rekstri og sóun í tækifærum.
Þetta er saga 20. aldarinnar. Svona hefur þetta farið. Þetta er saga sósíalismans á þessari öld og því eigum við þá að halda áfram á þessari braut? Því eigum við ekki að snúa okkur að því strax eins og segir í nefndarálitinu að taka upp og semja þáltill. snemma á þessu ári, þ.e. núna, sem gengur í þessa veru eins og hæstv. ráðherra ætlar að gera. Hvað erum við þá að gera með þetta frv.?
Ég tel, herra forseti, að í dag eigum við svo mikið upp á að una því að misstíga okkur hvergi í sókninni til betri lífskjara, hvergi nokkurs staðar. Við megum ekki leyfa okkur að gera mistök. Við verðum að standa að því að efla hvern einasta þátt viðskiptalífsins og sjá til þess að löggjöfin sé þannig að við getum náð bestun. Enda megum við ekki halda áfram ríkiseinokun í orkumálum. Það er bara fráleitt og gengur þvert á alla hagsmuni okkar, þvert á yfirlýsta stefnu þessarar góðu ríkisstjórnar sem ég styð svo dyggilega, herra forseti.
Þetta vildi ég nú ítreka hér aftur frá fyrri umr. þannig að það sé alveg ljóst að ég er andsnúinn þessu máli.