[prenta uppsett í dálka] 90. fundur
Viðskiptaráðherra (Finnur Ingólfsson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga á þskj. 705 um Fjárfestingarbanka atvinnulífsins og frv. til laga á þskj. 704 um Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks kemur fram að eitt af markmiðum hennar sé að breyta rekstrarformi ríkisviðskiptabanka og fjárfestingarlánasjóða og annarra fyrirtækja og stofnana í eigu ríkisins sem eru í samkeppni við einkaaðila. Jafnframt skuli unnið að sölu ríkisfyrirtækja á kjörtímabilinu í samræmi við ákvarðanir Alþingis. Þá er í stefnu ríkisstjórnarinnar lögð áhersla á að stuðla að sókn og uppbyggingu atvinnulífsins um allt land, tryggja stöðug og góð rekstrarskilyrði útflutningsgreina og stuðla að nýsköpun og sókn í vöruþróun og markaðssetningu. Til að svo megi verða þarf að tryggja atvinnulífinu aðgang að fjármagni til fjárfestingar á markaðskjörum á sem hagkvæmastan hátt og aðgang að fjármagni til nýsköpunar og þróunar. Jafnframt er nauðsynlegt að öll fyrirtæki, í hvaða atvinnugrein sem er, eigi jafnan aðgang að fjármagni úr sjóðakerfi atvinnuveganna. Í þessu skyni ákváðu forsrh., iðn- og viðskrh. og sjútvrh. að fela ráðuneytisstjórum þessara ráðuneyta að vinna að endurskoðun á núverandi sjóðakerfi að því er varðar starfsemi Fiskveiðasjóðs Íslands, Iðnlánasjóðs og Iðnþróunarsjóðs.
Þessi hópur hefur síðan átt náið samráð við forsvarsmenn samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi og iðnaði. Þessar atvinnugreinar hafa haft áhrif á stefnu og starfsemi sjóðanna með setu í stjórnum þeirra og lagt þeim til fé, einkum í formi skattlagningar á viðkomandi greinar þó sjóðirnir séu í eigu ríkisins. Frv. þau sem ég mæli hér fyrir eru afrakstur þessarar vinnu.
Þátttaka ríkisins á íslenskum fjármagnsmarkaði er áberandi og mun meiri en í öðrum iðnríkjum. Starfandi eru fjárfestingarlánasjóðir í eigu ríkisins auk þess sem tveir af þremur starfandi viðskiptabönkum eru ríkisstofnanir. Starfsemi fjárfestingarlánasjóðanna er yfirleitt bundin við afmörkuð svið eða atvinnugreinar og þeim settar sérreglur í lögum. Kostir geta verið því samfara að njóta verndar ríkisins, ýmissa sérreglna sem gilda um einstaka fjárfestingarlánasjóði og í sumum tilvikum ríkisábyrgðar. Á hinn bóginn hefur reynsla undanfarinna ára sýnt að svigrúm stofnana í eigu ríkisins til að bregðast við aukinni samkeppni er oft á tíðum lítið. Á sama tíma benda erlendar samanburðarkannanir á alþjóðlegri samkeppnisstöðu til þess að Ísland sé aðeins um miðjan hóp ríkustu þjóða heims. Í nýlegri skýrslu World Economist Forum er Ísland í 32. sæti af 46 ríkjum ef einvörðungu er litið til fjármagnsmarkaðar. Ef litið er til alþjóðavæðingar er Ísland í 36. sæti í saman hópi, en með alþjóðavæðingu er átt við erlenda fjárfestingu, fjárfestingu innlendra aðila erlendis og tæknisamstarf. Margt bendir til þess að staða þessara tveggja sviða sé á meðal helstu veikleika íslensks atvinnu- og efnahagslífs. Í þessu ljósi er því afar brýnt að skilgreina að nýju hlutverk ríkisins á fjármagnsmarkaði. Meginhlutverk þess verði jafnan að tryggja að til séu staðalreglur um starfsemi á þessu svið og reglunum sé fylgt.
Jafnframt kann á hverjum tíma að vera brýnt að ríkið hlutist til um fjármálastarfsemi sem nauðsynleg er til að efla atvinnulíf. Hins vegar ber að láta öðrum eftir að stunda þá starfsemi sem einkaaðilar eru tilbúnir til að annast með eðlilegum hætti. Þannig má færa sterk rök fyrir því að ríkinu beri í áföngum að draga úr vægi sínu í hefðbundinni fjármálastarfsemi á borð við viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingarlánastarfsemi en beita kröftum sínum enn fremur að áhættumeiri fjárfestingarþjónustu eins og verkefnafjármögnun og beinni áhættufjármögnun.
Með frv. sem ég mæli nú fyrir, auk frv. til laga um Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins og stofnun hlutafélaga um Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands, sem ég hef einnig lagt fram, eru stigin skref í þá átt sem hér var áður lýst. Með þessu er boðaðar róttækar og umfangsmiklar skipulags- og hagræðingaraðgerðir á íslenskum fjármagnsmarkaði. Megintilgangur aðgerðanna er að stuðla að því að íslenskur fjármagnsmarkaður geti í framtíðinni séð einstaklingum og fyrirtækjum fyrir öflugri og hagkvæmri þjónustu á sem hagstæðustum kjörum.
Það frv. sem hér er mælt fyrir gerir ráð fyrir að Fjárfestingarbanki atvinnulífsins hf. verði stofnaður á grunni Fiskveiðasjóðs, Iðnþróunarsjóðs og Iðnlánasjóðs auk útflutningslánasjóðs. Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins verður einnig reistur á grunni þessara sjóða, ef frv. þessi verða að lögum. Til greina kemur að fleiri fjárfestingarlánasjóðir sameinist hinum nýja Fjárfestingarbanka fljótlega eftir stofnun hans. Má í því sambandi nefna Ferðamálasjóð. Fjárfestingarbankanum er ætlað að starfa eftir lögum nr. 123/1993, um lánastofnanir aðrar en viðskiptabanka og sparisjóði, og afmarkast starfsemin því af þeim heimildum sem hann hefur í þeim lögum. Megináhersla í starfsemi Fjárfestingarbankans mun súa að hefðbundinni starfsemi sem tengist veitingu langtímaveðlána. Auk þess má ætla að hann sinni fjármögnun skilgreindra og afmarkaðra verkefna. Þá er ljóst að Fjárfestingarbankanum verða sett ströng markmið um hagkvæmni og ódýra þjónustu. Af þessu leiðir að öllum líkindum að áhersla verði lögð á þjónustu yfir tilteknum fjárhæðamörkum.
Helstu efnisatriði frv. eru þessi:
Fjárfestingarbanki atvinnulífsins hf. taki til starfa sem lánastofnun 1. janúar 1998. Fjárfestingarbanki atvinnulífsins hf. verði stofnaður eigi síðar en 1. júlí 1997. Fram til 1. janúar 1998 verði unnið að undirbúningi þess að hann hefji starfsemi sem lánastofnun. Ríkissjóður verði einn eigandi hlutafjár í Fjárfestingarbankanum við stofnun hans. Heimilt sé að selja 49% hlutafjár ríkissjóðs. Undirbúningur að sölu verði þegar hafinn. Samtökum fyrirtækja í iðnaði og sjávarútvegi verði tryggð aðild að meðferð atkvæða ríkissjóðs í Fjárfestingarbankanum. Ríkissjóður beri ábyrgð á skuldbindingum Iðnlánasjóðs og Iðnþróunarsjóðs sem stofnað var til í starfstíð þeirra. Fjárfestingarbankinn taki við öllum eignum, skuldum og skuldbindingum Fiskveiðasjóðs Íslands, Iðnlánasjóðs, Útflutningslánasjóðs og Iðnþróunarsjóðs sem ekki er ráðstafað til Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins. Fjárfestingarbankinn taki jafnframt við öllum skattalegum réttindum og skyldum sjóðanna. Starfsmönnum núverandi sjóða verði tryggð störf í Fjárfestingarbankanum eða Nýsköpunarsjóði.
Það er mat ríkisstjórnarinnar að sú leið sem hér er farin þjóni best þeim meginmarkmiðum sem áður hefur verið lýst, þ.e. tryggja atvinnulífinu aðgang að hagkvæmu fjármagni. Atvinnufyrirtækjum er nauðsynlegt að eiga slíka stofnun að bakhjarli sem býður upp á raunhæfan valkost við fjármögnun. Fjárfestingarbanki af þessu tagi getur náð hagstæðum samningum við lánveitendur og með því ásamt lágum rekstrarkostnaði veitt fyrirtækjum hagstæð lán og skapað starfandi viðskiptabönkum heilbrigða samkeppni. Einnig er með þessari leið varðveitt og nýtt mikil fyrirliggjandi þekking núverandi sjóða á atvinnulífinu og náin tengsl þeirra við viðskiptafyrirtæki sín. Þá er atvinnugreinaskiptingin í starfsemi fjárfestingarlánasjóðanna afnumin, en það leiðir til hagstæðari áhættudreifingar. Í heild mun þessi leið því leiða til hagræðingar á fjármagnsmarkaðnum.
Við undirbúning málsins var leitað til ýmissa aðila um mat á helstu leiðum við endurskoðun á sjóðakerfi atvinnuveganna. Nefna má að leitað var til fjármálafyrirtækisins J.P. Morgan í London og óskað eftir að sérfræðingar legðu mat á mismunandi viðhorf og leiðir sem um hefur verið fjallað á undanförnum missirum, með hliðsjón af þeirri þróun sem orðið hefur í nágrannalöndum okkar og líklegri þróun til framtíðar.
Það er mat J.P. Morgan að með tilliti til líklegrar þróunar næstu ára megi ætla að starfsemi fjárfestingarlánasjóða og viðskiptabanka verði samþætt. Viðskiptamenn þessara stofnana séu hinir sömu og þekking á starfseminni til staðar. Engu að síður er það niðurstaða athugunarinnar að fjárfestingarlánasjóðir muni áfram hafa hlutverki að gegna. Bent er einkum á tvö atriði sem marka fjárfestingarlánasjóðunum sérstöðu sem geti nýst íslensku atvinnulífi. Annars vegar eru möguleikar sjóðanna til að viðhalda og þróa áfram náin tengsl sín við atvinnulífið sem leiði til bættrar þjónustu á þessu sviði. Þannig geti slíkir sjóðir veitt þjónustu til hliðar við þjónustu viðskiptabanka og annarra fjármálafyrirtækja og verið valkostur við aðra starfsemi á fjármagnsmarkaði. Hins vegar geta fjárfestingarlánasjóðirnir áfram veitt langtímalán á mjög hagstæðum kjörum vegna góðrar stöðu á lánamarkaði og lágs rekstrarkostnaðar.
Þá er það mat J.P. Morgan að sameining sjóðanna í einn fjárfestingarbanka og stofnun nýsköpunarsjóðs hafi marga kosti. Með sameiningu megi ná fram hagræðingu í rekstri. Einnig gefi þessi nýskipan færi á að aðgreina hefðbundna fjárfestingarlánastarfsemi frá áhættufjármögnun. Stofnun fjárfestingarbanka gæti ýtt undir samkeppni á fjármagnsmarkaði, auðveldað einkavæðingu og leitt til sérhæfðari fjármálaþjónustu. Þá gæti nýr fjárfestingarbanki orðið álitlegur kostur fyrir erlenda lánveitendur og fjárfesta. Að mati J.P. Morgan ætti nýr fjárfestingarbanki að starfa á sama grunni og Iðnlánasjóður og Fiskveiðasjóður, þ.e að veita langtímalán og tengda fjármálaþjónustu, en hann gæti einnig aukið sérhæfingu á fjármagnsmarkaði.
Eins og bent er á má með sameiningu sjóðanna ná fram verulegri hagræðingu í rekstri sem mun skila sér í betri kjörum á lánum til fyrirtækja. Fullri hagræðingu verður þó ekki náð í fyrstu. Þannig er gert ráð fyrir að starfsfólki sjóðanna þriggja verði tryggt starf í Fjárfestingarbankanum eða Nýsköpunarsjóði, enda má ætla að uppbygging starfseminnar krefjist í fyrstu mikillar vinnu. Reynslan sýnir hins vegar að náðst hefur hagræðing í starfsmannamálum þar sem svipuð leið hefur verið farin. Ekki liggja fyrir nákvæmar rekstraráætlanir fyrir bankann, enda verður það hlutverk stjórnar bankans að taka endanlegar ákvarðanir um rekstur og mannahald. Samkvæmt áætlun sem ég hef látið gera og byggist á fyrirliggjandi ársreikningum og rekstraráætlun fjárfestingarlánasjóðanna má þó ætla að meginstærðir efnahagsreiknings Fjárfestingarbankans við stofnun hans verði sem hér segir:
Eignir Fjárfestingarbankans verði um 50 milljarðar kr. en þar af næmu útlán um 43,3 milljörðum. Skuldir samtals verða um 41.600 millj. kr. en þar af væri lántaka 40 milljarðar kr. Eigið fé næmi tæpum 8,5 milljörðum kr. Ef rekstur Fjárfestingarbankans á fyrsta ári, þ.e. 1998, er áætlaður með hliðsjón af reikningum sjóðanna fyrir þetta ár ásamt rekstraráætlunum samkvæmt framansögðu má ætla að hagnaður fyrir skatta gæti numið 845 millj. kr. Hins vegar má ætla að á fyrstu rekstrarárum hans muni nást hagræðing sem skili meiri hagnaði. Þannig hefur í áætlunum verið gert ráð fyrir að rekstrargjöld lækki um 120--130 millj. kr. á fyrstu þremur rekstrarárunum.
Ætla má að arðsemi eigin fjár geti numið um 8,1% í árslok 1998. Fyrirliggjandi áætlanir gera þó ráð fyrir að vaxtamunur verði svipaður og verið hefur eða um 1,8--2%. Ætla má hins vegar að samkeppnin leiði til mun lægri vaxtamunar og það mun hafa áhrif á arðsemi eigin fjár. Ljóst er að eiginfjárhlutfall Fjárfestingarbankans verður sterkt. Samkvæmt framangreindri rekstraráætlun gæti eiginfjárhlutfall bankans numið um 17,5%.
Í gegnum árin hafa verið skiptar skoðanir um eignarhald þeirra sjóða sem til umfjöllunar eru, einkum Fiskveiðasjóðs Íslands og Iðnlánasjóðs. Af hálfu hagsmunasamtaka í sjávarútvegi og iðnaði hefur verið lögð áhersla á að atvinnuvegirnir og jafnvel fyrirtækin hafi með viðskiptum sínum við sjóðina og greiðslum til þeirra öðlast eignarrétt eða hlutdeild að sjóðunum. Lögum samkvæmt er hins vegar ótvírætt að sjóðirnir eru í eigu ríkisins.
Í umræðum um breytingar á sjóðunum hafa verið skiptar skoðanir um eignarhald þeirra sjóða sem til umfjöllunar eru, einkum Fiskveiðasjóðs Íslands og Iðnlánasjóðs. Af hálfu hagsmunasamtaka í sjávarútvegi og iðnaði hefur verið lögð áhersla á að atvinnuvegirnir og jafnvel fyrirtæki hafi með viðskiptum sínum við sjóðina og greiðslum til þeirra öðlast eignarrétt eða hlutdeild í sjóðunum. Lögum samkvæmt er hins vegar ótvírætt að sjóðirnir eru í eigu ríkisins. Í umræðum um breytingar á sjóðunum hafa þó á liðnum árum komið fram hugmyndir að leiðum til að taka tillit til þessara sjónarmiða. Við undirbúning þeirrar endurskipulagningar sem nú er á döfinni hefur verið miðað við að veita samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi og iðnaði aðild að stjórnun Fjárfestingarbankans við stofnun hans. Lagt er til að atvinnuvegirnir eigi aðild að meðferð atkvæða fyrir hönd ríkissjóðs. Þessu til viðbótar er gert ráð fyrir að samtök fyrirtækja í sjávarútvegi og iðnaði, ásamt Alþýðusambandi Íslands, eigi þrjá fulltrúa í fimm manna stjórn Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins. Ég tel hins vegar rétt að undirstrika að Fjárfestingarbankanum er ætlað að sinna öllum atvinnugreinum, ekki bara sjávarútvegi og iðnaði.
Í frumvarpi þessu er gert ráð fyrir að Fjárfestingarbankinn taki við eignum, skuldum og skuldbindingum umræddra sjóða, að frádregnum 3.000 millj. kr. sem lagðar verði til Nýsköpunarsjóðsins og u.þ.b. 650 millj. kr. eigin fé vöruþróunar- og markaðsdeildar Iðnlánasjóðs sem gert er ráð fyrir að flytjist til Nýsköpunarsjóðs. Umrædd deild hefur afmarkaðan tilgang á sviði iðnþróunar og er fjárhagur hennar aðskilinn frá annarri starfsemi. Til hennar rennur meginhluti svokallaðs iðnlánasjóðsgjalds sem innheimt er af iðnaðinum í landinu.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að við gildistöku laganna verði hafinn undirbúningur að sölu á allt að 49% hlutafjár í Fjárfestingarbankanum. Það mun ráðast af aðstæðum á markaði og hagsmunum bankans að öðru leyti hversu hratt hlutabréf verða seld. Hins vegar er lögð áhersla á að hin heimilaða sala fari fram strax og aðstæður leyfa. Í ákvæðinu felst að ekki verður heimilt að selja meiri hluta ríkissjóðs í Fjárfestingarbankanum nema með heimild Alþingis. Í þessu sambandi verður að hafa í huga stöðu Fjárfestingarbankans á erlendum lánamarkaði. Það er samdóma álit þeirra sérfræðinga sem leitað hefur verið til að mikilvægt sé að meiri hluti ríkissjóðs verði ekki seldur fyrst um sinn þannig að hinum nýja fjárfestingarbanka verði gefinn kostur á svigrúmi til að fóta sig á markaði við öflun lánsfjár og afla sér trausts á erlendum lánamarkaði. Hafa verður og í huga stöðu núverandi lánardrottna sjóðanna, einkum með tilliti til þeirra skuldbindinga sem Fiskveiðasjóður Íslands er nú í, en hann nýtur ekki ríkisábyrgðar. Gert er ráð fyrir að ríkissjóður greiði Nýsköpunarsjóði 1.000 millj. kr. af söluandvirði hlutfjár í eigu ríkissjóðs í Fjárfestingarbanka atvinnulífsins hf. Nauðsynlegt er með vísan til þessa að flýta fyrstu sölu hlutafjár í Fjárfestingarbankanum. Gengið er út frá því að Nýsköpunarsjóði verði lagt til fyrsta söluandvirði bréfanna.
Gert er ráð fyrir að Fjárfestingarbanki atvinnulífsins taki til starfa sem lánastofnun hinn 1. janúar 1998. Hins vegar verður hann stofnaður í síðasta lagi 1. júlí 1997 til þess að auðvelda og gera markvissari þann undirbúning sem nauðsynlegur er. Á sama tíma skulu Fiskveiðasjóður, Iðnlánasjóður, Útflutningslánasjóður og Iðnþróunarsjóður lagðir niður og lög sem um þá gilda felld úr gildi. Rétt er að benda sérstaklega á að lög nr. 93/1986, um Stofnfjársjóð fiskiskipa, falla niður og með því sá greiðslumáti lána hjá Fiskveiðasjóði sem þar er gert ráð fyrir. Jafnframt er nauðsynlegt að gera breytingar á lögum nr. 24/1986, um skiptaverðmæti og greiðslur innan sjávarútvegsins. Frv. um það efni hefur verið lagt fram í þinginu.
Nauðsynlegt þykir að hraða aðgerðum þeim sem lagðar eru til í frv. þessu til að eyða sem fyrst þeirri óvissu sem ríkt hefur um framtíð þessara sjóða og óvissu sem óhjákvæmilega fylgir breytingum af þessu tagi.
Umræðan um endurskoðun á sjóðakerfi atvinnuveganna á sér langa sögu. Síðustu ríkisstjórnir hafa gert sér grein fyrir mikilvægi breytinga en ekki hefur tekist að efna til breytinga þó frv. þar að lútandi hafi einu sinni verið lagt fram á Alþingi. Nú er hins vegar brýnt að aflétta þeirri óvissu sem skapast hefur í kringum áform síðustu ára. Á þar hið sama við og þær breytingar sem nú eru fyrirhugaðar á starfsemi Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands.
Herra forseti. Að lokinni þessari umræðu óska ég þess að frv. þessu verði vísað til hv. efh.- og viðskn.
Þá mæli ég fyrir frv., herra forseti, á þskj. 704 sem er 407. mál þingsins um Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins. Þrátt fyrir mikla þátttöku ríkisins á íslenskum fjármagnsmarkaði er almennt viðurkennt að mikið skorti á að nægjanleg aðstoð til nýsköpunar og þróunar sé þar fyrir hendi. Þátttaka ríkisins í hefðbundnum greinum fjármálastarfseminnar er rótgróin. Hefðin er rík og þrátt fyrir að miklar breytingar hafi átt sér stað á fjármagnsmarkaði á síðustu árum þar sem einkaaðilar hafa rutt sér til rúms hefur ríkið dregið lítið úr starfsemi sinni á þessu sviði. Reynslu okkar sjálfra og erlendum samanburðarkönnunum ber saman um að aðstoð við nýsköpun, þróun og alþjóðavæðingu er ábótavant hér á landi. Með alþjóðavæðingu er átt við fjárfestingu íslenskra aðila erlendis og aukna fjárfestingu erlendra aðila á Íslandi. Þetta eru hin áhættusamari svið fjármálaþjónustunnar og því er einkaaðilum síður kleift að bjóða upp á slíka þjónustu. Því er nauðsynlegt að ríkið tryggi að slík þjónusta sé fyrir hendi svo atvinnulíf geti vaxið og dafnað á sem árangursríkastan hátt.
Margt bendir til að skortur á þessu eigi veigamikinn átt í því að Ísland hefur ekki komist í fremstu röð þegar litið er til alþjóðlegrar samkeppnisstöðu. Það er því mat ríkisstjórnarinnar að framtíðarhlutverk ríkisins á fjármagnsmarkaði auk hins opinbera tilsjónarvalds verði fyrst og fremst að tryggja að fyrir hendi sé fjárfestingarþjónusta eins og verkefnafjármögnun og bein áhættufjármögnun. M.a. þess vegna þarf einnig að aðgreina áhættufjármögnun frá hefðbundinni fjárfestingarlánastarfsemi.
Áhættufjármagn er gjarnan flokkað eftir því í hvaða tilgangi eða á hvaða stigi það er lagt fram. Af eðlilegum ástæðum er áhættan meiri á fyrri þrepum þróunar enda er ekki gert ráð fyrir því að framlög til slíkra verkefna séu endurgreidd nema í undantekningartilvikum. Ljóst er að starfandi áhættufjármagnsfélög hafa tilhneigingu til þess að sinna áhættuminni verkefnum.
Flokka má áhættufjármagn í nýsköpun í nokkra flokka:
Í fyrsta lagi má nefna svokallað þróunarfjármagn eða hugmyndafé en með því er átt við fjármagn til rannsóknar og þróunar á vöru eða viðskiptahugmynd. Fjármagn á þessu stigi fer aðallega í gerð frumáætlana og fyrstu tilraunir við vöruþróun og forkönnun markaða.
2. Þá má nefna byrjunarfjármagn eða upphafsfé sem tekur við af þróunarfjármagni, t.d. til að fullgera frumeintak vöru og til að hefja markaðsstarfsemi.
3. Fjármagn til vaxtar eða vaxtarfé en það er fjármagn til að útvíkka starfsemi að aflokinni þróun og öflun markaða.
Hlutverk Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins í fjárfestingarverkefnum mun aðallega falla í þriðja flokkinn, þ.e. fjármögnun til vaxtar. Einnig er sjóðnum ætlað að styðja við vöruþróun og kynningarverkefni, svo og forathuganir og hagkvæmnisathuganir, en það fellur nær því sem nefnt er þróunarfjármagn eða byrjunarfjármagn.
Mikilvægt starfssvið Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins verður þátttaka í fjárfestingarverkefnum sem hefur það að markmiði að auka alþjóðavæðingu íslensks atvinnulífs, annars vegar með fjárfestingu íslenskra aðila erlendis og hins vegar með aukinni fjárfestingu erlendra aðila á Íslandi. Vöxtur íslensks atvinnulífs í framtíðinni mun ráðast af því hvort hér nær að dafna atvinnustarfsemi sem stenst samkeppni á alþjóðamarkaði og nær að auka hlutdeild sína í vaxandi alþjóðlegum viðskiptum. Til þess að svo megi verða þurfa íslensk fyrirtæki að taka í auknum mæli þátt í alþjóðlegum atvinnurekstri.
Sjóðnum er ætlað að vera virkur þátttakandi í verkefnum og skapa þannig fjárhagslegan aga og styrk fyrir atvinnufyrirtækin. Eðli málsins samkvæmt mun hann oft ekki geta gengið að tryggingum öðrum en þeim sem liggja í verkefnunum sjálfum. Af því leiðir að tengsl sjóðsins við verkefnin verða náin og eftirlit og agi því mikilvægur þáttur í starfsemi hans. Þá mun sjóðnum verða heimilt að nýta afl atkvæða sinna í samræmi við hlutafjáreign og leiðir það til þess sama. Nýsköpunarsjóði er því í stuttu máli ætlað að vera traustur bakhjarl þeirra sem ráðast í áhættusöm verkefni.
Með hliðsjón af ákvæðum í 61.--64. gr. samningsins um Evrópska efnahagssvæðið, samanber lög nr. 2/1993, og ákvörðun Eftirlitsstofnunar EFTA um málsmeðferð og efni reglna á sviði ríkisaðstoðar frá 19. janúar 1994 er ljóst að tilkynna verður til stofnunarinnar þá aðstoð við atvinnulífið sem felst í starfsemi Nýsköpunarsjóðs. Eins og áður segir mun stjórn sjóðsins móta sér starfsreglur og mun við gerð þeirra höfð hliðsjón af reglum EES. Slíkar starfsreglur, staðfestar af ráðherra, eða eftir atvikum reglugerð ráðherra munu síðar tilkynntar Eftirlitsstofnun EFTA.
Gert er ráð fyrir að Nýsköpunarsjóði verði lagðar til 4.000 millj. kr. Þar af munu honum lagðar til 3.000 millj. kr. annars vegar í fomri markaðshæfra hlutabréfa og hins vegar í formi skuldabréfs sem útgefið verður af Fjárfestingarbanka atvinnulífsins hf. Auk þess mun ríkissjóður leggja sjóðnum til 1.000 millj. kr. af söluandvirði hlutafjár í Fjárfestingarbankanum. Þá verða eignir vöruþróunar- og markaðsdeildar vistaðar í sérstakri deild í tiltekinn tíma og ráðstafað til sérstakra verkefna. Samkomulag varð um þá tilhögun í ljósi þess að starfsemi deildarinnar er fjármögnuð með iðnlánasjóðsgjaldi sem innheimt er af iðnaðinum í landinu.
Gert er ráð fyrir að sjóðnum verði óheimilt að skerða stofnfé sitt og eðlilegt er að gera ráð fyrir að raunávöxtun hans til lengri tíma verði nokkur. Af þessum sökum mun ráðstöfunarfé sjóðsins á hverjum tíma ráðast af raunávöxtun stofnfjár. Í því sambandi skiptir tvennt miklu máli, árangur fjárfestingarverkefna, þ.e. arðsemi, afskriftir og töp, og fjárhæð framlaga til stuðningsverkefna sem ekki er reiknað með að endurgreiðist. Til þess að hindra að gengið verði að eigin fé er nauðsynlegt að fjárhagsuppgjör sjóðsins sýni ætíð raunhæft mat á þeirri áhættu sem tengist fjárfestingarverkefnunum.
Lagt er til að hagsmunasamtökum í sjávarútvegi og iðnaði verði tryggð áhrif við stjórnun Nýsköpunarsjóðs. Þannig eigi samtök fyrirtækja í sjávarútvegi og iðnaði ásamt Alþýðusambandi Íslands þrjá fulltrúa í fimm manna stjórn Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins, auk tveggja fulltrúa ríkisins er tilnefndir verða af iðnrh. og sjútvrh. Ástæður þess eru hinar sömu og varða þátttöku samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi og iðnaði í meðferð atkvæða ríkissjóðs í Fjárfestingarbanka atvinnulífsins.
Í frv. er lagt til að Nýsköpunarsjóður taki við starfsemi tryggingardeildar útflutningslána hjá Iðnlánasjóði, samkvæmt lögum nr. 76/1987, um Iðnlánasjóð, og tryggingardeildar útflutningslána við Ríkisábyrgðasjóð, samkvæmt lögum nr. 60/1970. Eðlilegt þykir að starfsemi þessara deilda verði á einum stað. Tryggingardeild útflutningslána við Ríkisábyrgðasjóð hefur dregið úr starfsemi sinni og hefur nú aðeins eitt verkefni á sinni könnu.
Sókn á nýja erlenda markaði er oft það áhættusöm að einkaaðilar eru ekki í stakk búnir til þess að veita útflytjanda tryggingar gegn greiðslufalli erlends kaupanda. Þess vegna er ríkistryggð útflutningstryggingarstarfsemi talin nauðsynleg forsenda þess að útflutningur aukist.
Ætla má að nauðsynlegt verði að endurskoða ákvæði þessa kafla á næstu árum með hliðsjón af þróun í nágrannalöndunum og reynslu af starfseminni.
Skýrt er kveðið á um að ríkissjóður beri ekki ábyrgð á skuldbindingum sjóðsins nema hvað varðar skuldbindingar tryggingardeildar útflutningslána.
Gert er ráð fyrir að starfsmenn Fiskveiðasjóðs, Iðnlánasjóðs og Iðnþróunarsjóðs eigi rétt á starfi hjá Nýsköpunarsjóðnum hafi þeim ekki verið boðið starf hjá Fjárfestingarbanka atvinnulífsins hf. Ákvæði þetta er sambærilegt 10. gr. frv. til laga um Fjárfestingarbanka atvinnulífsins hf.
Nýsköpunarsjóði atvinnulífsins er ætlað að taka til starfa 1. janúar 1998 eða á sama tíma og Fjárfestingarbanka atvinnulífsins. Hins vegar er gert ráð fyrir að stjórn Nýsköpunarsjóðs verði skipuð a.m.k. hálfu ári áður en sjóðurinn tekur til starfa. Hlutverk hennar á þeim tíma er að undirbúa starfsemi sjóðsins.
Herra forseti. Að lokinni þessari umræðu óska ég þess að frv. verði vísað til efh.- og viðskn.
