Flm. (Einar K. Guðfinnsson):
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu til þál. um eflingu sparnaðar og aukna hlutdeild almennings í atvinnurekstri á þskj. 795. Flm. ásamt mér eru hv. þm. Tómas Ingi Olrich, Pétur H. Blöndal og Einar Oddur Kristjánsson.
Tillögugreinin hljóðar svo, með leyfi virðulegs forseta.
,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að undirbúa lagasetningu er hafi það að markmiði að efla sparnað í þjóðfélaginu, auðvelda almenningi að eignast hlut í atvinnurekstri og tryggja þannig dreifða eignaraðild í atvinnulífinu. Í því skyni verði starfsfólki fyrirtækja sem skráð eru á hlutabréfamarkaði eða hafa verið einkavædd boðið að stofna sérstaka sparnaðarreikninga með hæstu ávöxtun, sem bundnir verði til þriggja til sjö ára, hjá viðskiptabanka viðkomandi fyrirtækis. Reikningarnir verði á nafni starfsmanna og verði föst fjárhæð af launum þeirra lögð inn á þá. Að loknum umsömdum binditíma eigi starfsmaðurinn rétt á að nýta sér það fé sem safnast hefur til þess að kaupa hlutabréf í fyrirtækinu sem hann vinnur hjá á því gengi sem var á hlutabréfum þess þegar sparnaðartímabilið hófst. Kjósi hann hins vegar að verja fénu til annarra nota verði honum það frjálst.``
Virðulegi forseti. Eins og öllum er ljóst hafa einstaklingar haslað sér æ meiri völl í atvinnulífinu með auknum kaupum á hlutabréfum hér á landi eins og annars staðar á undanförnum árum. Þetta er í raun og veru alþjóðleg þróun sem hér hefur sem betur fer líka átt sér stað. Það er enginn vafi á því að miklu stærri hluti af sparnaði fólks er núna í hlutabréfum en áður var. Þessi þróun er afar æskileg. Með þátttöku í atvinnulífinu aukast áhrif almennings og stuðlar hún jafnframt að þeirri valddreifingu sem flestir telja æskilega. Enginn vafi er heldur á því að vaxandi eignarhlutdeild almennings í fyrirtækjum veitir stjórnendum aðhald og krafan um upplýsingar eykst að sama skapi.
Kveikjan að þeirri tillögu sem hér liggur fyrir er í raun og veru í Bretlandi. Þar í landi hafa menn farið svipaðar leiðir varðandi stórfyrirtæki. Eins og menn vita hefur einkavæðing stóraukist á ríkisfyrirtækjum þar á undanförnum 15--20 árum og í langflestum tilvikum hefur það gengið mjög vel. Fyrirtækin hafa eflst og dafnað. Þau hafa náð að hasla sér völl á nýjum sviðum og náð því að lækka í senn tilkostnað hjá sér og framleiðslukostnað en jafnframt að greiða arð til eigenda sinna sem er almenningur þar í landi. Þrátt fyrir að þetta hafi mætt nokkrum mótbyr í upphafi þá er það nú þannig núna að almennt er þessi þróun litin fremur jákvæðum augum. Menn telja mikilvægt og gott í sjálfu sér að almenningur sé eignaraðili í stórum fyrirtækjum. Það hefur auðvitað komið á daginn að hið gamla rekstrarform ríkisfyrirtækjanna gekk ekki vel og áhrif almennings í þessum fyrirtækjum voru lítil sem engin.
Gott dæmi um þetta eru t.d. flugvellirnir í Bretlandi sem margir hverjir eru í eigu hlutafélaga, t.d. Heathrow-flugvöllur, og ýmsir aðrir stórir flugvellir í Bretlandi hafa verið einkavæddir. Þeir voru áður að hluta til í eigu ríkis og að hluta til í eigu sveitarfélaga en eru núna í eigu einstaklinga og hlutafélaga og samtaka þeirra. Þar hefur verið sett upp sparnaðarform sem er mjög svipað þessu sem gerir ráð fyrir að starfsmennirnir geti ákveðið að leggja fyrir einhverja upphæð í hverjum mánuði sem fari síðan til ávöxtunar á bestu hugsanlegum kjörum í viðskiptabanka viðkomandi fyrirtækis og að loknum tilteknum tíma, sem starfsmenn semja um, t.d. að loknum þremur, fimm eða sjö árum, þá geti þeir tekið ákvörðun um það annars vegar að nýta peningana til einhverra þeirra hluta sem þeir vilja ellegar að kaupa hlutabréf á því gengi sem var í fyrirtækinu þegar sparnaðartímabilið hófst. Eru dæmi um, virðulegur forseti, að allt að 98% af starfsmönnum þessara fyrirtækja eru um leið eigendur að þessum fyrirtækjum og hafa náð bæði áhrifum og völdum í fyrirtækjunum að sama skapi. Ekki bara það heldur hefur líka tekist að bæta kjör þessa fólks með því að skipulag fyrirtækjanna hefur að sjálfsögðu batnað eftir að þau komust í eigu einstaklinga jafnframt því sem fólkið hefur notið þess í auknum arðgreiðslum. Þetta, virðulegi forseti, hefði ég t.d. talið að margir hefðu áhuga á, ekki síst í hópi stjórnarandstöðunnar, sem hafa verið að tala um mikilvægi þess að reyna að bæta kjörin í landinu. Þess vegna verð ég að segja það, virðulegur forseti, að ég er fremur undrandi á því að undir umræðum af þessu tagi, sem tekur á pólitískum álitamálum eins og t.d. einkavæddum fyrirtækjum og tekur á spurningum um hvernig hægt sé að bæta kjör almennings þá kjósi þingmenn stjórnarandstöðunnar að vera að langmestu leyti fjarverandi þessa umræðu. Þetta vekur spurningar um hvort mikil alvara sé á bak við kröfuna frá hv. stjórnarandstöðu um annars vegar að dreifa eignaraðildinni í atvinnulífinu í landinu og hins vegar að reyna að leita leiða til að bæta kjörin hjá almenningi í landinu. Þetta vil ég leggja fram til umhugsunar fyrir menn til að velta fyrir sér í framtíðinni þegar umræða um þessi mál hefst á nýjum vettvangi á Alþingi eða einhvers staðar annars staðar.
Það er auðvitað ekkert álitamál að íslenskt atvinnulíf er allt of skuldugt. Vandi heilla atvinnugreina er sá að fyrirtækin hafa borið mikla skuldabagga og orðið að verja allt of miklum hluta af sínum tekjum til að standa undir miklum fjármagnskostnaði. Hins vegar blasir líka við að til þess að við getum staðið undir væntingum um bætt lífskjör í landinu þá verða þessi fyrirtæki að fjárfesta og verja til þess verulegu fé. Það mun ekki takast með því að leita eftir nýju og auknu lánsfé. Ef fyrirtækin eiga að axla þessa ábyrgð og ef þeim á takast að bæta lífskjörin jafnframt því að skila eðlilegum hagnaði, sem er auðvitað forsenda fyrir því að þau geti bætt lífskjörin í landinu, þá verður það að gerast með því að inn í þau komi nýtt eigið fé. Þess vegna er mjög mikilvægt að við löðum fram sparnaðarform innan fyrirtækjanna sem geri fýsilegt fyrir almenning að taka þátt í því að fjárfesta í atvinnulífinu sjálfu.
Við höfum líka fylgst með því hér á landi eins og annars staðar að fyrirtækjaeiningarnar eru að stækka. Þetta hefur verið að gerast mjög áberandi t.d. í sjávarútveginum. Þetta er líka að gerast á fjölmiðlamarkaðnum og á fjármálamarkaðnum, eins og menn munu ræða á eftir í öðru þingmáli sem verður hér til umfjöllunar. Þetta er að gerast á nærri því öllum sviðum. Þetta er ekki bara íslensk þróun heldur alþjóðleg þróun. Við sjáum það við lestur erlendra blaða og tímarita að fyrirtæki eru sífellt að sameinast. Þau eru að stækka og eflast til að reyna að ná niður tilkostnaði vegna þess að sífellt og alls staðar er krafan uppi um að fá þjónustuna á sem lægstu verði þó þannig að fyrirtækin geti borgað hátt kaup og tryggt þannig góð lífskjör í landinu. Þessi þróun er óhjákvæmileg. Þá vaknar sú spurning hvort ekki sé hætta á óeðlilegri valdasamþjöppun. Er ekki hætta á að fáir einstaklingar sem ráða þessum fyrirtækjum geti ráðið allt of miklu í okkar þjóðfélagi? Svarið hefur verið það hvernig við getum tryggt að fólkið sjálft, almenningur í landinu, komi að því og hafi áhuga og hagsmuni af því að skipta sér af rekstri slíkra fyrirtækja. Það kemur m.a. fram í því að víða úti um heim eru menn að reyna að laða almenning til að fjárfesta í fyrirtækjum til að tryggja m.a. hina eðlilegu valddreifingu sem er svo nauðsynleg í atvinnulífinu eins og annars staðar í okkar þjóðfélagi.
Það hefur verið mikið rætt um samþjöppun í sjávarútvegi. Ég held, virðulegi forseti, að ef við reyndum að beita þeirri aðferð í hinum stóru og öflugu sjávarútvegsfyrirtækjum og gera almenningi kleift að gerast hluthafar þar á þægilegan hátt þá mundum við sjá verulega breytingu. Ég held að gott væri fyrir sjávarútveginn og hollt fyrir atvinnulífið að æ fleiri einstaklingar kæmu að því að fjárfesta í fyrirtækjunum, að taka þátt í þeim, og skapa þar með þá nauðsynlegu breidd sem þarf að vera í þeim. Auðvitað er ekkert óeðlilegt að hugsa sér að við gætum séð það í sjávarútveginum, eins og t.d. í þessum einkavæddu fyrirtækjum í Bretlandi, að allt að 90--100% af starfsmönnum þess ættu hlut í fyrirtækjunum.
Það er auðvitað sérstaklega áhugavert að velta þessu fyrir sér nú þegar við hyggjumst einkavæða bankana, sem fyrir löngu var orðið tímabært, þá fyndist mér mjög skynsamlegt að beita þessari aðferð hér, bjóða t.d. starfsmönnum ríkisbankanna að eignast hlut í þeim á þeim kjörum sem hér er verið að leggja til í þessu þingmáli og ég hef þegar gert rækilega grein fyrir.
Við vitum líka að um þessar mundir stöndum við frammi fyrir nýjum vanda í okkar þjóðfélagi. Við höfum verið í því farinu að hér hefur verið áralangur samdráttur, sennilega einhver sá lengsti frá stríðslokum, sem hefur m.a. leitt til þess að fjárfesting í atvinnulífinu hefur dregist mjög hratt saman. Um tíma var það svo að fjárfestingin nam jafnvel lægri upphæð en afskriftirnar í atvinnulífinu sem eru auðvitað mjög alvarleg tíðindi. Auðvitað er ekki sama hvernig við notum peningana til fjárfestinga en engu að síður er ljóst að fjárfestingin var orðin hættulega lítil í þjóðfélaginu. Nú hefur hins vegar skapast ástand sem margir telja að geti leitt til þess að hér verði þensla. Þess vegna er mjög mikilvægt að bætt lífskjör og aukinn kaupmáttur almennings og fyrirtækja leiði líka til þess að þjóðhagslegur sparnaður aukist. Þjóðhagslegur sparnaður hefur dregist saman og við sjáum í fskj. þessarar þáltill. að hinn þjóðhagslegi sparnaður hér á landi núna er verulega minni en í Evrópu sem að hluta til stafar af verri afkomu ríkissjóðs en líka vegna þess að almennt er sparnaðurinn bara minni í okkar þjóðfélagi, menn verja stærri hluta til neyslu og annarra hluta.
Ég vil sérstaklega vekja athygli á því, virðulegi forseti, hversu mikil aukning hefur orðið í því að almenningur fjárfesti í atvinnulífinu. Frá árinu 1990 fjárfestu um 16.000 einstaklingar í hlutabréfum, síðan dró mjög úr þessum kaupum næsta ár á eftir en síðan má segja að það hafi verið hægur en stígandi gangur í þessum efnum. Á síðasta ári er talið að um 20.000 manns hafi keypt hlutabréf í hinum ýmsu fyrirtækjum sem uppfylla skilyrði skattyfirvalda um frádráttarbærni vegna hlutabréfakaupa.
Það er athyglisvert að velta fyrir sér hvað þetta þýðir í rauninni. Talið er að um 150.000 Íslendingar séu framtalsskyldir. Þegar búið er að draga frá allar bætur og alla frádráttarliði, sjómannaafslátt, barnabætur, vaxtabætur o.s.frv. þá er það í raun þannig að einungis um þriðjungurinn eða um 50.000 manns borga í raun og veru tekjuskatt. Það þýðir að u.þ.b. 40% þeirra sem greiddu tekjuskatt á síðasta ári höfðu keypt hlutabréf í skráðum félögum.
Það hefur margt verið ritað og rætt um mikilvægi þess að einstaklingar keyptu hlutabréf í atvinnulífinu. Ég vil nefna eitt í því sambandi sem ég vék aðeins að í upphafi máls míns, þ.e. ef vel gengur í atvinnulífinu þá mun það góðæri í raun skila sér til eigenda fyrirtækjanna þar á meðal þess almennings sem er að fjárfesta í fyrirtækinu. Við getum ekki sagt og það getur enginn leyft sér að segja að það sé einhver útvalinn hópur sem eigi hlutabréf í dag þegar við blasir að 40% þeirra sem greiða tekjuskatt voru í raun og veru að fjárfesta í atvinnulífinu á síðasta ári. Þess vegna er hægt að segja með mjög gildum rökum að ef vel gengur í atvinnulífinu og það er í færum til þess að borga arð þá skilar sá arður sér til almennings í landinu. Og alveg sérstaklega ef okkur tekst að leggja fram plan sem hefur það í för með sér að almenningur fjárfesti í vaxandi mæli í atvinnulífinu. Við höfum séð slagorð á undanförnum vikum og mánuðum sem er einhvern veginn svona --- góðærið til fólksins. Þess vegna held ég að bæta mætti við þetta ágæta slagorð og segja --- góðærið til fólksins með arðgreiðslum. Það væri þess vegna mjög fróðlegt að heyra t.d. viðbrögð fulltrúa verkalýðsfélaganna við hugmyndum af þessu tagi og ég legg áherslu á að úti í heimi, t.d. í Bretlandi, hefur þessu verið mjög vel tekið t.d. í starfsmannafélögum hinna stóru fyrirtækja sem sjá auðvitað í hendi sér að með þessum hætti er hægt að tryggja að góðærið fari til fólksins í formi arðgreiðslna og fólkið njóti þess þegar vel gengur í atvinnulífinu strax og án nokkurra tafa.
Virðulegi forseti. Það er með þessum orðum sem ég vildi fylgja þessari tillögu til þál. úr hlaði. Að lokinni umræðu geri ég að tillögu minni að málið fari til síðari umr. og hv. efh.- og viðskn.