Umhverfisráðherra (Guðmundur Bjarnason):
Hæstv. forseti. Ég vil nú fyrst segja í sambandi við þetta mál sem er til umræðu að ég held að hér sé verið að vinna að mjög mikilvægri löggjöf og að koma þessu í heildstæðan búning, endurskoðað, og búið að leggja mikla vinnu í að koma þessu til 3. umr., bæði af hálfu starfsmanna ráðuneyta, ráðherra og svo síðast en ekki síst af hálfu þings og hv. umhvn. Það er út af fyrir sig leitt eða óþægilegt að hér skuli ekki vera fulltrúi umhvn. til að taka þátt í þessari umræðu fyrst enn þá er einhverjum spurningum ósvarað að áliti hv. þm. Kristins H. Gunnarssonar, því nefndin hefur auðvitað fjallað um málið að undanförnu og ráðherra kannski ekki fylgst með því nákvæmlega hvaða breytingar hafa verið gerðar og hvað hefur þá legið til grundvallar þeim breytingum eða hvern rökstuðning nefndin hefur haft fyrir sér við þær breytingar --- þá játningu verð ég nú að gera. Ég vil minna á það sem er þó aukaatriði í málinu að það var þar að auki hæstv. forsrh. sem flutti málið en ekki umhvrh. af því að málið heyrir undir fleiri ráðuneyti og var þess eðlis, en það er auðvitað umhvrn. sem fjallar um þetta að mestu leyti og undir það ráðuneyti heyrir ofanflóðasjóðurinn og framkvæmd málanna þannig að það lendir auðvitað á borði umhvrh. að fylgja málum eftir.
Ég verð því að segja það við hv. þingmann og þingheim að ég er e.t.v. ekki undir það búinn að svara hér ítarlega þeim spurningum eða ábendingum sem hv. þingmaður setur hér fram heldur lýsa sjónarmiði eða viðhorfi og hefði auðvitað þurft að vera komið fram, kannski komu þær athugasemdir eða ábendingar sem hv. þingmaður dregur hér upp fram hjá honum við 2. umr., en það er auðvitað að öðru leyti dálítið seint fram komið þar sem ekki er líklegt að þingið geri breytingar á málinu að þessu sinni. En varnaðarorðin geta auðvitað verið til skoðunar í ráðuneyti og þá til leiðréttingar síðar þegar og ef menn telja nauðsynlegt að bregðast við eða ef reynsla sker úr um að slíkt sé nauðsynlegt. Þetta vildi ég segja í upphafi við hv. þingmann.
Varðandi hugleiðingar hans um varnarvirki og að það hafi verið viðhorf hans og væntanlegra allra að í varnarvirkjunum fælist fullkomin vörn, þá er þó auðvitað ástæða til að velta fyrir sér hvað fullkomin vörn er. Hvenær getum við byggt slík mannvirki að við getum verið viss um að náttúruhamfarir á Íslandi geti ekki haft þar einhver áhrif? Ég segi eins og hv. þingmaður að ég hef auðvitað treyst því og við hljótum að byggja þessi miklu mannvirki, hvort heldur það eru stoðgarðar eða upptökumannvirki, girðingar eða hvað annað, með það að leiðarljósi að þau veiti þá fullkomnustu vörn sem við getum reiknað með og reiknað út á því stigi. En við vitum að flóð falla á stöðum þar sem þeirra var ekki vænst, þar sem menn höfðu ekki gert ráð fyrir. Slíkt hefur komið upp, hefur orðið meira og stærra í sniðum en menn hafa átt von á og e.t.v. getum við átt von á slíkum náttúruhamförum að við þær ráði enginn. Við stöndum því að einhverju leyti alltaf frammi fyrir slíkri óvissu þó svo að ég ítreki það sjónarmið mitt eða viðhorf að hugsunin við að taka ákvörðun um að reisa varnarvirki í staðinn fyrir að kaupa upp eignir og flytja íbúðarbyggð burtu eða byggðina alla, hlýtur að vera sú að þar sé verið að veita þá vörn sem nægileg er til þess að tryggja byggðina, að menn geti lifað þar við ekki meiri áhættu heldur en menn gera almennt í daglegu lífi við eðlilegar náttúrulegar aðstæður.
Auðvitað erum við alltaf að taka einhverja áhættu á ýmsan hátt þó að það varði ekki endilega snjóflóð eða slíkar náttúruhamfarir, það geta verið aðrar náttúruhamfarir og ýmislegt annað í daglegum athöfnum fólks. Á þessu stigi á ég því ekki annað svar handa hv. þingmanni en þessar almennu hugleiðingar mínar og þann skilning sem ég hef á málinu sem mér heyrist að falli nákvæmlega að skilningi hv. þingmanns á hlutverki varnarvirkjanna og markmiðinu með því að reisa þau, þó að alltaf sé erfitt að vera algjörlega 100% viss eða fullkomlega sannfærður um að varnarvirkin séu svo fullkomin að þau geti ekki á einhverju stigi eða einhverjum tíma brugðist eða veitt falska vörn, þó að vonandi komi aldrei til þess.
Hv. þm. velti síðan aðeins fyrir sér breytingum sem hafa verið gerðar á 14. gr. frv. um þær aðstæður sem kunna að skapast ef ekki er hægt að fá nýtt húsnæði á markaðsverði eða ef slík viðmiðun liggur ekki fyrir. Ég held að þetta hljóti að vera hið almenna viðhorf, þó að ég geti kannski ekki svarað fyrir breytingar sem kunna að hafa verið gerðar af hálfu umhvn. á málinu, að við erum auðvitað að reyna að bæta húsnæði og gefa fólki kost á því að kaupa eða byggja húsnæði aftur með tilliti til þess verðmætis sem er í húsnæði á staðnum. Ég held, og leyfi mér að fullyrða, að það sé ekki raunverulega gert ráð fyrir því, svo ég taki einhver dæmi, að einstaklingur sem verður fyrir áfalli með sitt hús í byggð, hvort sem það er vestur á fjörðum, fyrir norðan eða austan, geti gert kröfu til þess eða átt kröfu til þess að hann fái greitt að fullu húsnæði sem hann þyrfti að kaupa kannski hér á höfuðborgarsvæðinu eða á einhverju allt öðru markaðssvæði. Ég hygg að það sé ekki það sem hv. þm. var að velta fyrir sér heldur það hvernig yfirleitt er brugðist við ef ókleift er fyrir einstaklinginn að byggja eða kaupa sér húsnæði á sama svæði eða sama stað. Ég hef álitið að menn væru sammála um það viðhorf sem kemur fram í frv. eins og það er núna og lögunum eins og þau verða að það væri reynt að taka mið af aðstæðum sem eru á viðkomandi svæði en ekki einhverjum allt öðrum aðstæðum annars staðar. Kannski hef ég ekki skilið hv. þm. fullkomlega rétt en þetta er það viðhorf sem ég held að hljóti að liggja þarna að baki.
Varðandi síðan þá atburði sem geta og eru því miður að gerast áfram og við vitum af bara á þessum nýliðna vetri, sem ég vona að maður geti leyft sér að segja að sé liðinn eða að líða þó að enn séu nokkuð hörð veður á Norðurlandi og kannski Vestfjörðum líka þó ég hafi ekki frétt af því í dag en það er æðivetrarlegt á landinu enn þá, en við höfum orðið fyrir áföllum á þessum vetri sem var ekki vænst og komu mönnum enn á óvart. Það er alltaf eitthvað að gerast sem kemur á óvart í þessu sambandi. Við höfum kannski sofið á verðinum á undanförnum árum hvað það varðar að treysta varnaraðgerðirnar og tryggja það betur að fólk búi ekki við hættu, eða a.m.k. þá lágmarksáhættu sem hægt er að hugsa sér, en við höfum ekki enn byggt varnargarða eða varnarvirki á þeim stöðum sem eru í mestri hættu og erum aðeins að hefja það mikla starf.
Á seinustu mánuðum og missirum hefur verið unnið mikið undirbúningsstarf í þessu efni og eins og hv. þingmaður veit og þingheimur þá höfum við fyrir okkur skýrslu um úttekt á þessum hættusvæðum og hugsanlegar varnaraðgerðir. Þar er um að ræða gríðarlega háar tölur til þess að ráða bót á, reyndar með miklum óvissumörkum, kannski á bilinu 7--14 milljarðar kr. sem þarf að leggja í það að byggja varnarvirki á þeim stöðum þar sem hætta er talin mest. Og það hlýtur að taka tíma, það gerum við ekki á einu ári eða tveimur. Við höfum nú þegar sett upp áætlun, forgangsröð í þessu efni. Sú forgangsröð hefur verið kynnt viðkomandi sveitarstjórnum og var að hluta til unnin í samráði við þær. Það ég best veit er bærileg sátt um hana. Sjálfsagt mundu allir vilja fá varnarvirkin byggð hraðar og á sínum stað, að staður viðkomandi einstaklings eða sveitarstjórnar sitji fyrir öðrum. En hér hafa menn tekið mjög málefnalega á og unnið með ráðuneytinu og Veðurstofunni við að koma þessari áætlun í gang. Þeim hugmyndum sem nú liggja fyrir hefur verið vel tekið og í eins góðri sátt og mögulegt er. En það þýðir auðvitað það að einhverjir bíða, einhverjir sitja á hakanum eða verða að bíða. Við höfum reynt að stilla þessu upp þannig að það sé ekki eitt byggðarlag tekið fyrir fyrst og önnur látin bíða heldur séu valin þau varnarvirki sem nauðsynlegust eru talin og þeir staðir sem taldir eru hættumestir og þeir látnir sitja fyrir og aðrir þá bíða. Í augnablikinu, af því hv. þm. spurði um það, eru ekki aðrar hugmyndir á borði ráðherra eða ráðuneytis, en sú áætlanagerð sem hefur verið í gangi og sú vinna sem þar liggur fyrir og ég mun auðvitað reyna að fylgja eftir. En ég vil líka minna á hitt að ef eitthvað nýtt kemur upp, og ég tala nú ekki um áföll, það er auðvitað erfitt að þurfa að segja það því þá er maður náttúrlega að viðurkenna að við höfum ekki náð að beita forvarnaaðgerðum heldur þurft að bregðast við eftir á, en þegar orðið hafa áföll þá hafa stjórnvöld alla jafnan reynt að bregðast við eins skjótt og mögulegt er og gera það besta úr hlutunum sem hægt er, jafnvel þótt það hafi kostað að grípa hafi þurft til fjármögnunaraðgerða eða fjárhagsaðgerða sem ekki voru ákveðin eða skipulögð fyrir fram í fjárlögum eða með viðlagasjóðum eða öryggissjóðum eins og þó er nú verið að reyna að byggja upp. Við erum að byggja upp þennan ofanflóðasjóð með töluvert miklum fjármunum og það er auðvitað vitað mál að það verður að taka umtalsverðar upphæðir að láni til þess að geta unnið þessa framkvæmdaáætlun sem nú liggur fyrir um þær varnaraðgerðir sem áætlað hefur verið að reisa á næstu 10 árum eða svo upp á 7--10 milljarða kr. Þannig að það verður að líta til þess frammi fyrir hverju við stöndum en ég segi aftur að ef nýjar upplýsingar koma eða eitthvað kemur upp á sem breytir þeirri áætlun þá verður reynt að bregðast við því.
Hæstv. forseti. Ég veit að ég hef ekki svarað ítarlega öllum fyrirspurnum hv. þingmanns. En eins og ég sagði í upphafi hef ég reynt að velta vöngum yfir því sem hann var hér að spyrja um eða tala um og ég segi að lokum að ég geri ráð fyrir að það sé þá eitthvað sem héðan af verði að fara inn í ráðuneytið til frekari skoðunar og þá til leiðréttingar síðar því ég á ekki von á því að gerðar verði frekari eða ítarlegri breytingar á þessu frv. en auðvitað er enn þá tími til þess að leggja fram brtt. við það ef hv. þingmaður eða aðrir hafa hug á því að knýja fram breytingar eða leita eftir breytingum með þeim hætti og skoða það. En það ég best veit er nefndarstarfi lokið.