[prenta uppsett í dálka] 128. fundur
Frsm. meiri hluta iðnn. (Stefán Guðmundsson):
Virðulegi forseti. Ég tala fyrir nefndaráliti um frv. til laga um breyting á lögum nr. 18 11. maí 1977, um járnblendiverksmiðju í Hvalfirði, sbr. lög nr. 45 11. maí 1982, nr. 95 28. maí 1984 og nr. 28 9. maí 1989. Nefndarálit þetta er álit meiri hluta iðnn.
Til þess aðeins að spara tíma ætla ég að sleppa því að lesa upp nöfn allra þeirra 35 eða 40 aðila sem nefndin kallaði fyrir sig, suma oftar en einu sinni enda ekki ástæða til þess að lesa það upp vegna þess að nöfn allra þeirra ágætu manna sem þangað komu koma fram í nefndaráliti okkar.
Virðulegi forseti. Með lögum nr. 18/1977 var þáverandi ríkisstjórn falið að beita sér fyrir stofnun hlutafélags, um byggingu og rekstur verksmiðju að Grundartanga í Hvalfirði og hafa með höndum framleiðslu á kísiljárni og tengdan atvinnurekstur, Íslenska járnblendifélagsins hf. Frá árinu 1984 hafa hluthafar verið þrír, íslenska ríkið með 55% eignarhlut, norska fyrirtækið Elkem með 30% eignarhlut og japanska fyrirtækið Sumitomo sem á því ári keypti 15% eignarhlut í fyrirtækinu af Elkem. Með samþykkt laga nr. 28/1989 var fyrirtækinu heimilað að taka þátt í öðrum atvinnurekstri en bræðslu kísiljárns. Í greinargerð með frumvarpi til þeirra laga kemur fram að af lagaheimildum og samþykktum um Íslenska járnblendifélagið hf. sé ljóst að fyrirtækinu sé ætlaður vöxtur í framleiðslu á kísiljárni. Voru skipulag og stærð verksmiðjusvæðisins við það miðuð að verksmiðjuna mætti stækka mjög verulega. Á þeim tíma var stækkun hins vegar ekki talin tímabær.
Með þeim samningum, sem nú hafa náðst milli eigenda Íslenska járnblendifélagsins hf., er stefnt að stækkun verksmiðjunnar með ofni III og jafnframt er stjórn félagsins falið að kanna grundvöllinn fyrir enn frekari stækkun. Stækkun verksmiðjunnar um einn ofn þýðir að afkastageta hennar eykst úr 70 þús. tonnum í 110 þús. tonn og er slík stækkun talin styrkja samkeppnisstöðu verksmiðjunnar þegar til lengri tíma er litið. Vegna þessa munu skapast um 30--35 ný störf. Ég minni á í þessu sambandi að varlegt er að áætla að margföldunaráhrif þessa séu um 1,5 starf í öðrum atvinnugreinum, t.d. í þjónustu. Hér er því um 50 ný störf að ræða til viðbótar eða í heild um 80 ný störf. Ef járnblendiverksmiðjan verður stækkuð enn frekar verður hún sú stærsta sinnar tegundar í heiminum. Ljóst er að ef ekki hefði orðið af breytingum á eignarhaldi í fyrirtækinu hefðu áform um stækkun verksmiðjunnar verið úr sögunni sem aftur hefði leitt til fækkunar starfsmanna og verri afkomu Landsvirkjunar, samanber það sem síðar segir í áliti þessu um rafmagnssamning. Samkomulag er um hækkun hlutafjár að nafnvirði 423,9 millj. kr. sem Elkem greiðir að fullu fyrir með 932,5 millj. kr. Þar með eignast Elkem 51% hlut í fyrirtækinu, íslenska ríkið mun eiga 38,5% hlut og hlutur Sumitomo verður 10,5%. Heildarverðmæti alls hlutafjár í verksmiðjunni er metið á 2.548 millj. kr. áður en arður fyrir árið 1996 hefur verið greiddur út. Eftir hlutafjáraukningu mun Elkem eiga fjóra menn í stjórn félagsins, íslenska ríkið tvo og Sumitomo einn. Í samningnum er kveðið á um að Íslenska járnblendifélagið hf. verði skráð á Verðbréfaþingi Íslands og hefur íslenska ríkið rétt til þess að selja hluta af sinni eign með almennu útboði.
Í frv., ef að lögum verður, felst heimild til handa iðnrh. til að selja eignarhlut ríkisins, að undanskildum 12% hlut sem Elkem og Sumitomo eiga forkaupsrétt að verði tekin ákvörðun um frekari stækkun með fjórða ofninum fyrir 1. júlí 1999. Elkem hefur forkaupsrétt á 9% og er umsamið kaupverð 318 millj. kr. sem samsvarar genginu 2,5. Sumitomo hefur á sama hátt forkaupsrétt að 3%. Rétt er að benda á að erlendu fyrirtækjunum verður óheimilt að kaupa hlut á almennum markaði fyrstu níu mánuði eftir að salan hefst. Nefndin hefur sérstaklega kannað mat á verðmæti hlutafjár í félaginu og gerir meiri hlutinn ekki athugasemdir við það. Það er í samræmi við álit, bæði mat Fjárfestingarbankans Salomon Brothers og íslensku fyrirtækjanna Kaupþings og fyrirtækjasviðs Íslandsbanka. Miðað við þær sveiflur sem hafa verið á þessum rekstri er ekki hægt annað en að una við að við mat á verðmæti fyrirtækisins sé ekki einungis litið til góðu áranna heldur einnig til hinna mögru og þau hafa komið eins og við vitum.
Fjárfesting vegna hins nýja ofns III eru 2,7 milljarðar kr. Verður það greitt með nýju innborguðu hlutafé frá Elkem um 932 millj. kr. eins og áður sagði en það sem upp á vantar með lánsfé eða um 1,8 milljarðar kr. Þetta tryggir mjög hátt eiginfjárhlutfall Íslenska járnblendifélagsins hf.
Þjóðhagsleg áhrif af stækkun verksmiðjunnar eru meðal annars þau að á framkvæmdatímanum aukast fjárfestingar um 6 milljarða kr. Áður hefur verið getið um ný störf og þegar tillit er tekið til innfluttra aðfanga má ætla að stækkunin ein skili u.þ.b. einum milljarði kr. til landsframleiðslunnar, eða um 0,3%. Þjóðhagsstofnun bendir á að varanleg heildaraukning þjóðarframleiðslu vegna stóriðju á Grundartanga geti orðið allt að 0,7% með traustri hagstjórn. Í því sambandi bendir stofnunin á að mikilvægt er að stuðla að auknum þjóðhagslegum sparnaði á næstu árum með því að gæta ýtrasta aðhalds í ríkisfjármálum og taka nægilega þétt í taumhaldið á peningamálum til að halda aftur af aukningu þjóðarútgjalda.Elkem ASA er stærst fyrirtækja í heiminum í framleiðslu á kísiljárni með um 13% markaðshlutdeild og á kísilmálmi með um 18% markaðshlutdeild. Af þessu leiðir að fyrirtækið er stór aðili á heimsmarkaði með þessar afurðir. Vegna fyrirhugaðrar meirihlutaeignar Elkem í Íslenska járnblendifélaginu hf. kallaði iðnaðarnefnd Guðmund Einarsson, framkvæmdastjóra kísiljárn- og kísilmálmdeildar Elkem, á sinn fund frá Noregi. Félagið rekur á annan tug verksmiðja, flestar í Noregi en einnig í Kanada og Bandaríkjunum. Fram kom að Elkem leitast við að fela heimamönnum framkvæmdastjórn og daglegan rekstur hverrar verksmiðju og að fyrirtækið telur að samkeppnishæfni þess byggist á góðu og hæfu vinnuafli. Því sé fyrirtækinu akkur í að halda góðum tengslum við starfsmenn sína. Varðandi verksmiðju Íslenska járnblendifélagsins hf. kom fram að Elkem vænti sér góðs af samstarfi við starfsmenn fyrirtækisins og teldi að rekstur þess væri góður. Þá væri rannsókna- og þróunardeild fyrirtækisins öflug og yrði enn efld. Hefur deildin sýnt sérstakt áræði í þróunarstarfi að mati Elkem og var það rækilega undirstrikað hversu þessi þróunardeild Járnblendiverksmiðjunnar hefur staðið sig vel og þar verið unnið frumkvöðulsstarf. Varðandi umhverfismál kom fram að Elkem legði áherslu á að búnaður fyrirtækisins fylgdi ströngustu kröfum og taldi Guðmundur að þeim kröfum sem gerðar væru hérlendis svipaði til krafna sem gerðar væru í Noregi.
Nefndin hefur kynnt sér rafmagnssamning Landsvirkjunar og Íslenska járnblendifélagsins hf. vegna stækkunar verksmiðju félagsins. Stækkun Járnblendiverksmiðjunnar mun styrkja fjárhagsstöðu Landsvirkjunar og stuðla að því markmiði að raforkuverð til almenningsveitna lækki um 3% árlega frá árinu 2001 til ársins 2010 en haldist síðan óbreytt, en þetta telur meiri hlutinn mjög mikilvæga forsendu fyrir stækkuninni.
Segja má að það sé skoðun þeirra sem spá í heimsmarkaðsverð á raforku að orkuverð muni fremur lækka í næstu framtíð. Það er hins vegar rétt að orkuverð í Noregi er mjög hátt um þessar mundir eða um 22 aurar. Í Noregi gengur hins vegar ekki að selja orkuna á þessu verði og engin áform eru þar nú um uppbyggingu í orkufrekum iðnaði. Meðalorkuverð hjá Elkem er aftur á móti um 11 aurar en meðalverð á raforku í heiminum í dag eru 9--13 aurar.
Mengunarvarnir járnblendiverksmiðjunnar hafa bæði verið ræddar í iðnaðarnefnd og umhverfisnefnd, enda eru strangar kröfur til mengunarvarna og umhverfismála mikilvægar í rekstri stóriðju, jafnt hér á landi sem annars staðar. Í tengslum við gerð skýrslu umhverfisnefndar um starfsleyfistillögur fyrir álver á Grundartanga (470. mál, þskj. 796), sem iðnaðarnefnd hefur haft til skoðunar, fór umhverfisnefnd í heimsókn í járnblendiverksmiðjuna og kynnti sér mengunarvarnir sérstaklega. Bæði meiri og minni hluti umhverfisnefndar benda á nauðsyn þess að svo verði búið að Hollustuvernd ríkisins að hún geti sinnt eftirliti með mengunarvörnum betur en nú. Undir þetta sjónarmið tekur meiri hlutinn. Þá bendir meiri hluti umhverfisnefndar á að óvenjutíðar sleppingar á reyk frá járnblendiverksmiðjunni stöfuðu af bilunum og endurnýjun á mengunarvarnabúnaði í verksmiðjunni og að rekstrartími reykhreinsivirkja hefði á árinu 1996 verið 99,28% á reykhreinsivirki 1 og 98,97% á reykhreinsivirki 2. Fram kemur að samkvæmt upplýsingum frá járnblendiverksmiðjunni og Hollustuvernd ríkisins er sá reykur sem sést frá verksmiðjunni ryk sem ekki veldur meiri mengun en ryk yfirleitt. Hinar mengandi lofttegundir séu hins vegar ekki sjáanlegar. Á fundi með iðnaðarnefnd upplýstu umhverfisráðuneyti og Hollustuvernd ríkisins að vinna við endurskoðun hins tuttugu ára gamla starfsleyfis járnblendiverksmiðjunnar væri þegar hafin. Við stækkun verksmiðjunnar (ofn III) verður gefið út nýtt starfsleyfi fyrir rekstur Íslenska járnblendifélagsins hf. í heild. Þær upplýsingar komu fram að strangari kröfur verða gerðar varðandi brennisteinsmagn í kolum en í núverandi starfsleyfi. Þá verða verulega hertar kröfur varðandi losun á ryki og jafnframt verða sett mörk fyrir tímalengd losunar ef bilun verður í tækjabúnaði. Meiri hlutinn leggur áherslu á endurskoðun starfsleyfis járnblendiverksmiðjunnar og að í nýju starfsleyfi verði gerðar strangar, en um leið eðlilegar, kröfur til mengunarvarna er taki mið af staðháttum.
Meiri hlutinn vekur athygli á því að lög um mat á umhverfisáhrifum, nr. 63/1993, ná ekki til framkvæmda samkvæmt leyfum útgefnum fyrir 1. maí 1994. Telur hann eðlilegt að fyrir hugsanlega framtíðarstækkun járnblendiverksmiðjunnar (IV. og V. ofn) verði gert mat á umhverfisáhrifum með tilliti til starfsemi á svæðinu í heild.
Í tengslum við umfjöllun málsins fór iðnaðarnefnd í vettvangsferð í járnblendiverksmiðjuna á Grundartanga og ræddi við framkvæmdastjórn og trúnaðarmenn starfsmanna. Fram kom að hluti starfsmanna hefur haft áhyggjur af breyttri eignaskiptingu í Íslenska járnblendifélaginu hf. Þeir fagna þó að verksmiðjan skuli stækkuð og sjá í raun aukið atvinnuöryggi felast í því. Eftir samtölum við fulltrúa Elkem og með hliðsjón af því hversu vel járnblendiverksmiðjan er rekin, ekki síst vegna mjög góðs starfsfólks, trúi ég því að samskipti hinna nýju meirihlutaeigenda við starfsmenn verði sanngjörn og eðlileg.
Eins komu fram hugleiðingar um hvort breytingar á eignarhaldi hefðu í raun verið forsenda fyrir stækkun verksmiðjunnar um einn ofn, þ.e. hvort fyrirtækið hefði eitt og óstutt átt að ráðast í stækkunina. Viðurkennt var þó að slíkt hefði alls ekki verið einfalt mál, m.a. vegna flókinna sölusamninga við erlenda eigendur fyrirtækisins. Ég hef ávallt talið að orð skuli standa og því held ég að farsæl og eðlileg leið hafi verið valin til að stækka ofn verksmiðjunnar og þar með tryggja rekstraröryggi hennar og þar með atvinnu á þessu svæði.
Áform um stækkun verksmiðjunnar um þriðja ofninn og áform um frekari framþróun fyrirtækisins munu bæta afkomu þess og þannig hækka verðgildi þess eignarhluta sem Íslendingar eiga í járnblendiverksmiðjunni. Í þeim samningum sem hér hafa verið gerðir sýnist mér að hagsmuna íslenska ríkisins hvað varðar eignarhald í Járnblendifélaginu hafi verið gætt ásættanlega. Þeir bæta afkomu fyrirtækisins og treysta verulega atvinnuöryggi starfsfólks til lengri tíma litið.
Virðulegi forseti. Meiri hluti iðnn. leggur til að frv. verði samþykkt óbreytt. Undir þetta nefndarálit skrifa allir nefndarmenn í iðnn. nema hv. þm. Svavar Gestsson en hann skilar inn sérstöku nefndaráliti. En undir álitið rita Stefán Guðmundsson, Guðjón Guðmundsson, Sighvatur Björgvinsson, Árni R. Árnason, Sigríður A. Þórðardóttir, Hjálmar Árnason, Pétur H. Blöndal og Jóhanna Sigurðardóttir.
